طلوع دوستی در ساحل خزر: گشایش فصل جدید همکاری‌ها

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - سفر پزشکیان که به دلیل نظارت بر حادثه اسکله شهید رجایی به‌صورت فشرده برگزار شد، با امضای هفت تفاهم‌نامه همکاری و انجام مذاکرات صمیمی در فضایی غیررسمی، گامی بلند در راستای تعمیق روابط دوجانبه و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای بود. این دیدار، با تأکید بر پیوند‌های تاریخی و عزم مشترک برای توسعه روابط، نقطه عطفی در دیپلماسی همسایگی ایران به شمار می‌رود.

 استقبال از همسایه: آغازی باشکوه در باکو

سفر رئیس‌جمهور ایران به باکو، با مراسم استقبال رسمی در فرودگاه بین‌المللی حیدر علی‌اف و حضور گارد تشریفات، از همان ابتدا پیام‌آور وحدت و همبستگی میان دو ملت بود. الهام علی‌اف با اشاره به قرن‌ها همزیستی مسالمت‌آمیز و برادرانه میان مردمان ایران و آذربایجان، روابط کنونی دو کشور را بر پایه‌ای مستحکم از تاریخ و فرهنگ مشترک توصیف کرد. این سخنان که در نشست خبری مشترک نیز تکرار شد، بازتاب‌دهنده عمق پیوند‌های فرهنگی، دینی و زبانی میان دو کشور است که فراتر از مرز‌های جغرافیایی، دو ملت را به یکدیگر پیوند داده است.

مسعود پزشکیان نیز با ابراز خرسندی از حضور در باکو، به اشتراکات عمیق فرهنگی و دینی اشاره کرد و اظهار داشت: «من خودم را اینجا غریبه احساس نمی‌کنم، انگار در تبریز یا اردبیل هستم.» این بیان، که با استقبال رسانه‌های آذربایجانی مواجه شد، نمادی از دیپلماسی فرهنگی و وحدت‌آفرین جمهوری اسلامی ایران است. پزشکیان با تأکید بر ارزش‌های مشترک، نشان داد که ایران آماده است تا این اشتراکات را به فرصتی برای همکاری‌های گسترده‌تر در حوزه‌های اقتصادی، علمی و سیاسی تبدیل کند. این رویکرد، در شرایطی که برخی رسانه‌های غربی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند اختلافات مقطعی را برجسته کنند، پاسخی قاطع به تبلیغات منفی و نشانه‌ای از اراده دو کشور برای تحکیم دوستی است.

 امضای تفاهم‌نامه‌ها: نقشه راه همکاری‌های آینده

امضای هفت تفاهم‌نامه همکاری در زمینه‌های سیاسی، حمل‌ونقل، فرهنگی و رسانه‌ای، یکی از دستاورد‌های کلیدی این سفر بود که نشان‌دهنده عزم دو کشور برای نهادینه کردن روابط در بلندمدت است. این اسناد که شامل «برنامه رایزنی‌های سیاسی برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۷» و «برنامه تبادل فرهنگی برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۸» می‌شوند، چارچوبی جامع برای گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف ارائه می‌دهند. این اقدام نه‌تنها جایگاه ایران را به‌عنوان بازیگری فعال در دیپلماسی منطقه‌ای تقویت می‌کند، بلکه الگویی برای سایر کشور‌های اسلامی در راستای تقویت همکاری‌های همسایگی است.

به‌طور خاص، «یادداشت تفاهم همکاری جامع در زمینه حمل‌ونقل برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۶» که میان وزارت راه و شهرسازی ایران و وزارت توسعه دیجیتال و حمل‌ونقل آذربایجان امضا شد، گامی مهم در راستای فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب محسوب می‌شود. این کریدور که از هند تا شمال اروپا امتداد دارد، با تکمیل خط آهن رشت-آستارا به یکی از مهم‌ترین مسیر‌های ترانزیتی جهان تبدیل خواهد شد. این خط آهن که شبکه ریلی ایران را به قفقاز، روسیه و اروپای شمالی متصل می‌کند، می‌تواند زمان حمل بار را تا ۵۰ درصد کاهش دهد و هزینه‌های لجستیکی را به‌طور قابل‌توجهی پایین آورد.

علاوه بر این، امضای تفاهم‌نامه همکاری رسانه‌ای میان آژانس توسعه رسانه‌ای آذربایجان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، نشان‌دهنده توجه دو کشور به تقویت روایت‌های مشترک در برابر تبلیغات منفی رسانه‌های غربی است. این اقدام می‌تواند به‌عنوان گامی در راستای دیپلماسی عمومی مطرح شود، زمینه را برای تولید محتوای مشترک و مقابله با جریان‌های تفرقه‌افکن فراهم می‌کند.

 کریدور شمال-جنوب: شاهراهی برای آینده منطقه

کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب که در سال ۲۰۰۰ با هدف اتصال هند به شمال اروپا از طریق ایران و کشور‌های منطقه پایه‌گذاری شد، یکی از محور‌های اصلی مذاکرات باکو بود. الهام علی‌اف با اشاره به تکمیل زیرساخت‌های لازم در خاک آذربایجان، از آمادگی این کشور برای افزایش ظرفیت ترانزیتی خبر داد. این اظهارات نشان‌دهنده نقش کلیدی آذربایجان در این پروژه است. 

ایران نیز با پیشبرد پروژه خط آهن رشت-آستارا، نقشی محوری در این کریدور ایفا می‌کند. بر اساس آمار گمرک ایران، حجم تجارت غیرنفتی ایران و آذربایجان در سال گذشته با رشدی ۶ درصدی به ۷۱۲ میلیون دلار رسید، و انتظار می‌رود با تکمیل این پروژه، این رقم به‌طور چشمگیری افزایش یابد. این پروژه نه‌تنها به تقویت اقتصاد ملی کمک می‌کند، بلکه نمادی از همکاری‌های راهبردی میان ایران، آذربایجان و روسیه در برابر تحریم‌های غرب است. این کریدور که به‌عنوان جایگزینی برای مسیر‌های تحت کنترل غرب عمل می‌کند، می‌تواند توازن قدرت اقتصادی را در منطقه به نفع کشور‌های مستقل تغییر دهد.

عزم پزشکیان برای توسعه روابط: از باکو تا تبریز

مسعود پزشکیان در سخنان خود در باکو، با ابراز خرسندی از حضور در این شهر، به اشتراکات عمیق فرهنگی و دینی میان دو ملت اشاره کرد و اظهار داشت: «من خودم را اینجا غریبه احساس نمی‌کنم، انگار در یکی از شهر‌های ایران هستم.» این سخنان، که با استقبال گسترده رسانه‌های آذربایجانی مواجه شد، نشانه‌ای از دیپلماسی مردمی و وحدت‌آفرین ایران است. پزشکیان با اعلام توافق برای تدوین «برنامه راهبردی» مشترک، بر عزم تهران برای توسعه روابط در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی تأکید کرد. 

وی همچنین با اشاره به حادثه اسکله شهید رجایی که سفر وی را کوتاه‌تر کرد، وعده داد که به‌زودی برای سفری طولانی‌تر به آذربایجان بازگردد. این تعهد که در پیام پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس نیز بازتاب یافت، نشان‌دهنده اهتمام شخصی وی به تقویت روابط با باکو است. این رویکرد می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری رئیس‌جمهور ایران در مدیریت همزمان مسائل داخلی و دیپلماسی خارجی مطرح شود.

افق‌های روشن در روابط ایران و آذربایجان

سفر مسعود پزشکیان به باکو که با امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد، گفت‌و‌گو‌های صمیمی و تأکید بر پروژه‌های کلان منطقه‌ای همراه بود، نقطه عطفی در روابط ایران و آذربایجان به شمار می‌رود. این سفر نه‌تنها پیوند‌های تاریخی و فرهنگی دو ملت را تقویت کرد، بلکه نشان‌دهنده عزم مشترک تهران و باکو برای گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و ژئواستراتژیک است. این رویداد گامی در راستای سیاست خارجی فعال و همسایه‌محور جمهوری اسلامی ایران است که با تکیه بر وحدت اسلامی و اشتراکات فرهنگی، به دنبال تقویت جایگاه ایران در منطقه و جهان است. 

با تکمیل پروژه‌هایی نظیر کریدور شمال-جنوب و اجرای تفاهم‌نامه‌های امضاشده، انتظار می‌رود که روابط ایران و آذربایجان در سال‌های آتی به سطحی بی‌سابقه برسد. این همکاری‌ها نه‌تنها به نفع دو کشور، بلکه به سود کل منطقه خواهد بود و می‌تواند الگویی برای دیگر کشور‌های اسلامی در راستای تقویت وحدت و همکاری باشد.