بازی دیپلماتیک باکو: پوششی برای مشروعیت‌بخشی به تروریسم؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - این دیدار که با استقبال رسمی الهام علی‌اف همراه بود، بیش از آنکه نشانه‌ای از همکاری‌های اقتصادی باشد، تلاشی برای مشروعیت‌بخشی به یک گروهک تروریستی است. جمهوری آذربایجان، که روابط نزدیکی با رژیم اسرائیل و ترکیه دارد، به‌عنوان یک میانجی در گفت‌و‌گو‌های حساس منطقه‌ای عمل می‌کند. اما این نقش، در پرتو حمایت از گروهی مانند تحریرالشام، پرسش‌های جدی را درباره نیات واقعی باکو ایجاد می‌کند.

انرژی یا ابزار سرکوب؟ نقشه‌های پنهان پشت توافقات

تفاهم‌نامه امضا شده میان شرکت سوکار و دولت موقت سوریه که جزئیات آن فاش نشده، ظاهراً برای صادرات گاز به سوریه و بازسازی زیرساخت‌های انرژی این کشور طراحی شده است. اما این توافق، در بستری از بحران انرژی در سوریه، می‌تواند به ابزاری برای تحکیم قدرت تحریرالشام تبدیل شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که سوریه با کمبود شدید انرژی مواجه است و زیرساخت‌های آن در اثر جنگ داخلی و تحریم‌ها به شدت آسیب دیده‌اند. در این شرایط، کنترل منابع انرژی می‌تواند به تحریرالشام امکان دهد تا با توزیع هدفمند سوخت و برق، گروه‌های مخالف و مناطق غیرهمسو را تحت فشار قرار دهد. 

علاوه بر این، همکاری با سوکار، که تحت نظارت مستقیم دولت آذربایجان قرار دارد، می‌تواند به معنای دسترسی تحریرالشام به منابع مالی و فناوری‌های پیشرفته باشد که برای تقویت توان نظامی و امنیتی خود به آن نیاز دارد. گزارش موسسه مطالعات جنگ نشان می‌دهد که تحریرالشام در حال ادغام حدود ۳۵۰۰ جنگجوی خارجی، از جمله اعضای حزب اسلامی ترکستان شرقی، در ارتش ملی سوریه است. این اقدام که با تأیید ضمنی ایالات متحده انجام شده، نه‌تنها نشان‌دهنده تقویت نظامی این گروه است، بلکه خطر تبدیل سوریه به پایگاهی برای جنگجویان خارجی و گروه‌های تروریستی را افزایش می‌دهد. چین که این گروه را در فهرست سازمان‌های تروریستی خود قرار داده، نسبت به این اقدام ابراز نگرانی کرده و خواستار مقابله با گروه‌های تروریستی شده است.

این همکاری‌های اقتصادی، در کنار تلاش برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهونیستی، نشان‌دهنده استراتژی تحریرالشام برای تثبیت قدرت خود از طریق منابع مالی و دیپلماتیک است. اما این استراتژی، با توجه به سابقه خشونت‌آمیز این گروه، می‌تواند به معنای تقویت یک نظام تروریستی باشد که از منابع اقتصادی برای سرکوب مخالفان و تحمیل ایدئولوژی افراطی خود استفاده می‌کند.

تهدید منطقه‌ای: سایه تحریرالشام بر خاورمیانه

ظهور تحریرالشام به‌عنوان نیروی حاکم در سوریه، پیامد‌های عمیقی برای امنیت منطقه‌ای دارد. این گروه که همچنان در فهرست سازمان‌های تروریستی سازمان ملل قرار دارد، تهدیدی مستقیم برای ثبات کشور‌های همسایه مانند لبنان، عراق، و اردن است. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که حملات داعش در سوریه، از جمله حمله انتحاری به کلیسای مار الیاس در دمشق که ۲۲ کشته بر جای گذاشت، نشان‌دهنده رقابت میان گروه‌های افراطی برای تسلط بر فضای سیاسی و نظامی سوریه است. این رقابت، همراه با حضور جنگجویان خارجی و گروه‌های مسلح مختلف، می‌تواند سوریه را به کانون جدیدی برای فعالیت‌های تروریستی تبدیل کند. 

علاوه بر این، نزدیکی تحریرالشام به ترکیه و رژیم صهیونیستی، می‌تواند به تشدید تنش‌ها در منطقه شود. از سوی دیگر، تلاش‌های گروه تحریرالشام برای کسب مشروعیت بین‌المللی، از جمله درخواست برای حذف از فهرست سازمان‌های تروریستی سازمان ملل و ایالات متحده، نشان‌دهنده استراتژی این گروه برای تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک دولت مشروع است. اما این تلاش‌ها، با توجه به سوابق این گروه در نقض حقوق بشر و حملات تروریستی، با مقاومت‌هایی مواجه شده است. گزارش‌های رسانه‌ای، از جمله اظهارات جاناتان هال، بازرس مستقل قوانین ضدتروریسم بریتانیا، هشدار داده‌اند که سوریه تحت کنترل تحریرالشام می‌تواند به پناهگاهی برای گروه‌های تروریستی مشابه داعش تبدیل شود.

آینده‌ای در تاریکی: آیا سوریه به سوی هرج‌ومرج پیش می‌رود؟

با نگاهی به آینده، می‌توان پیش‌بینی کرد که تسلط تحریرالشام بر سوریه، به جای ایجاد ثبات، به تشدید هرج‌ومرج و خشونت منجر خواهد شد. این گروه که ریشه در ایدئولوژی‌های جهادی دارد، توانایی یا تمایلی برای ایجاد یک دولت فراگیر و دموکراتیک نشان نداده است. علاوه بر این، تلاش‌های تحریرالشام برای جلب حمایت بین‌المللی، از جمله از طریق همکاری با کشور‌هایی مانند آذربایجان و رژیم اسرائیل، ممکن است به کاهش انزوای سیاسی این گروه کمک کند، اما نمی‌تواند ماهیت تروریستی آن را تغییر دهد. گزارش‌های سازمان ملل و نهاد‌های حقوق بشری نشان می‌دهد که تحریرالشام همچنان به سرکوب اقلیت‌ها، از جمله علوی‌ها و مسیحیان، ادامه می‌دهد و حملاتی مانند بمب‌گذاری در کلیسای دمشق نشان‌دهنده ناتوانی یا عدم تمایل این گروه به حفاظت از غیرنظامیان است.

ضرورت هوشیاری جهانی

ظهور دولت موقت سوریه تحت رهبری تحریرالشام، نه نشانه‌ای از آزادی و دموکراسی، بلکه هشداری جدی درباره خطر یک نظام تروریستی در قلب خاورمیانه است. این گروه، با سوابق خشونت‌آمیز و ایدئولوژی افراطی خود، نه‌تنها تهدیدی برای مردم سوریه، بلکه خطری برای امنیت منطقه‌ای و جهانی است. همکاری‌های ظاهراً اقتصادی و دیپلماتیک با کشور‌هایی مانند آذربایجان و رژیم اسرائیل، در واقع تلاشی برای مشروعیت‌بخشی به یک نظام تروریستی است که می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر منجر شود.

جامعه بین‌المللی، به‌ویژه سازمان ملل و قدرت‌های غربی، باید با هوشیاری و قاطعیت با این تهدید مقابله کنند. حذف تحریرالشام از فهرست سازمان‌های تروریستی، بدون شواهد قاطع از تغییر رفتار این گروه، می‌تواند به تقویت گروه‌های افراطی در منطقه منجر شود. در عین حال، حمایت از نیرو‌های میانه‌رو و دموکراتیک در سوریه، همراه با فشار بر حامیان منطقه‌ای تحریرالشام، می‌تواند راه را برای یک انتقال سیاسی واقعی هموار کند. آینده سوریه، در گرو تصمیماتی است که امروز گرفته می‌شود؛ تصمیماتی که یا این کشور را به سوی ثبات هدایت می‌کنند یا آن را به ورطه هرج‌ومرج و تروریسم فرو می‌برند.