عارضه‌ای به نام چت‌ گروهی

باشگاه خبرنگاران جوان - در دنیای پرشتاب امروز، چت‌های گروهی واتساپ برای والدین و خانواده‌ها به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند. این گروه‌ها قرار بود پلی برای ارتباط و هماهنگی باشند: از برنامه‌ریزی اردوی مدرسه تا هماهنگی مهمانی‌های خانوادگی‌ اما در واقعیت، اغلب به میدان‌هایی پرتنش بدل می‌شوند که در آنها مقایسه‌های اجتماعی، سوءتفاهم‌ها و قضاوت‌های ناخواسته موج می‌زنند. چرا این فضاهای مجازی که قرار بود کار را آسان کنند، تا این حد اعصاب‌خردکن شده‌اند؟ 

‌آسیب‌شناسی: ریشه‌های طوفان دیجیتال

دکتر دزیره اشموک، استاد ارتباطات دانشگاه وین، در مطالعه‌ای که سال ۲۰۲۵ در مجله «کلین زیتونگ» منتشر شد، این گروه‌ها را «آینه‌های تحریف‌شده اجتماعی» می‌نامد. او توضیح می‌دهد: «والدین در این چت‌ها رفتارشان را با دیگران مقایسه می‌کنند و از این رو هنجارهای اجتماعی جدیدی در این گروه‌ها شکل می‌گیرد که در نگاه اول ممکن است الهام‌بخش به نظر بیایند‌ اما اغلب به احساس ناکافی بودن و اضطراب و افسردگی منجر می‌شوند.»

برای مثال، وقتی مادری می‌خواند که والد دیگری برای فرزندش کلاس‌های رباتیک، موسیقی و ورزش هماهنگ کرده، ممکن است خود را در جایگاه پایین‌تری یا عامل عقب‌ماندگی فرزندش ببیند و اعتماد به‌نفسش کاهش یابد. عارضه اصلی این است که این گروه‌ها به‌ندرت به اطلاعات ضروری محدود می‌مانند و هر فرد در هر گروهی، آماج اطلاعات غیرمرتبط قرار می‌گیرد. اغلب پیام‌ها، از متن‌های طولانی درباره انتخاب مربی شنا تا وویس‌های پرشور درباره کمبود فعالیت‌های فرهنگی در مدرسه، اغلب با لحنی قضاوت‌گر یا تهاجمی همراه‌اند.

اشموک می‌افزاید: «در ارتباطات متنی، افراد سریع‌تر پرخاشگر می‌شوند. برخلاف گفت‌وگوهای حضوری، پیام‌های نوشتاری ماندگارند و سوءتفاهم‌ها را تشدید می‌کنند.» مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ توسط مؤسسه «کی‌بی اند بی» نشان داد که ۶۲ درصد والدین این گروه‌ها را «استرس‌زا» می‌دانند، به‌ویژه به دلیل فشار پاسخگویی فوری و حجم بالای پیام‌های غیرضروری. چت‌های خانوادگی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. این گروه‌ها هم به‌رغم شناخت، خویشاوندی و صمیمیت اعضای آن، می‌توانند به همان اندازه پرتنش باشند.

پیام‌ها در این گروه‌ها از تبریک‌های ساده تولد تا بحث‌های داغ درباره مسائل سیاسی، مالی یا تفاوت‌های فرهنگی متغیرند و نبود مرزهای مشخص و ماهیت دائمی این ارتباطات دیجیتال، به گفته اشموک، «بار روانی قابل‌توجهی» ایجاد می‌کند. تحقیقات نشان داده که حتی جوک‌ها و لطیفه‌هایی که در گروه‌های خانوادگی به اشتراک گذاشته می‌شوند، نمی‌توانند آنطور که باید و شاید، لبخند را بر لب خواننده بیاورند.

مصداق‌های واقعی: از کلاس شنا تا عروسی

برای درک عمق این چالش‌ها، به چند نمونه واقعی نگاه کنیم. در یک گروه والدین‌ انگلیسی، بحث درباره انتخاب عکاس مهدکودک به مشاجره‌ای درباره درآمد ماهانه، بودجه و اولویت‌های مالی والدین کشیده شد و یکی از والدین که استطاعت مالی لازم را نداشت، با لحنی تند نوشت: «چرا باید برای عکاسی از بچه اینقدر هزینه کرد؟ مگر بچه‌ها مدل هستند؟» این پیام‌ که با ایموجی‌های عصبانی همراه بود، موجی از پاسخ‌های شدیداللحن و دفاعی به راه انداخت و نه تنها موجب شرم فرد معترض شد، بلکه این حس را به او منتقل کرد که لیاقت داشتن فرزند را ندارد.

در گروهی دیگر نیز پیشنهاد یک مادر برای افزودن گزینه‌های گیاهی به منوی غذای مدرسه، بحثی درباره سبک زندگی و ارزش‌های خانوادگی در کرفتو که بیشتر شبیه به جنگی تمام‌عیار بود. چت‌های خانوادگی هم کم از این تنش‌ها ندارند. در یکی از این گروه‌های خانوادگی اتریشی،  هماهنگی برای عروسی یکی از اقوام به گلایه‌ای درباره دخالت‌های مادرشوهر و سپس مشاجره‌ای درباره هزینه‌ها رسید و به جایی کشید که بخش قابل‌توجهی از اعضای خانواده که از این بحث‌ها رنجیده بودند، در مراسم عروسی حاضر نشدند.

در گروهی سوئدی نیز تبریک تولد یکی از اعضا به بحثی درباره تفاوت‌ها ارزش‌های نسلی و «بی‌توجهی جوان‌ترها» به مراسم‌های سنتی کشیده شد و در نتیجه همین بحث، تمام اعضای جوان خانواده به نشانه اعتراض و قهر از گروه خارج شدند. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که چت‌ها، چه در حوزه والدینی و چه خانوادگی، به سرعت از مسیر اصلی خارج می‌شوند و به فضایی برای تخلیه احساسات یا تسویه‌حساب‌های قدیمی تبدیل می‌شوندند.

پژوهش‌های پشتیبان: نگاهی علمی به بحران

تحقیقات اخیر ابعاد این پدیده را روشن‌تر می‌کنند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ توسط دانشگاه اسکس نشان داد که فشار پاسخگویی مداوم در گروه‌های واتساپ، به‌ویژه برای زنان، به کاهش سلامت روان و افزایش اضطراب منجر می‌شود.این فشار وقتی تشدید می‌شود که والدین یا اعضای خانواده احساس می‌کنند برای جا نماندن از اطلاعات، باید همیشه آنلاین باشند.

مطالعه دیگری در سال ۲۰۲۴ توسط آکادمی مربیگری خانواده هشدار داد که این گروه‌ها می‌توانند فضایی برای آزار سایبری، مانند قضاوت‌های غیرمنصفانه یا طعنه‌های پنهان، باشند. برای مثال، پیام‌هایی مثل «بعضی‌ها انگار وقت‌شون خیلی آزاده که اینقدر پیام می‌فرستن» می‌توانند به سرعت به تنش‌های شخصی منجر شوند.

همچنین، پژوهشی در سال ۲۰۲۳ توسط «ژورنال کامپیوتر» نشان داد که نبود نشانه‌های غیرکلامی (مثل لحن صدا یا زبان بدن) در چت‌های متنی، احتمال سوءتفاهم را تا ۴۵ درصد افزایش می‌دهد. چت‌های خانوادگی، به دلیل روابط عاطفی و پیچیده‌تر، چالش‌های منحصربه‌فردی دارند. مقاله‌ای در گاردین این گروه‌ها را «معدن طلای سوءتفاهم» توصیف کرد و به خانواده‌ها توصیه کرده برای مباحث مهم از چت پرهیز کنند و به دیدار یکدیگر بروند.

منع: روزنامه هفت صبح