به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پژوهشکده پولی و بانکی، المانیتور در این گزارش نوشت: بانک مرکزی ایران تحت مدیریت عبدالناصر همتی اخیراً یک ابزار جدید مالی را در دستور کار قرار داده تا بتواند وضعیت اقتصادی فعلی را بهتر مدیریت کند، اما بانک مرکزی در این راه چقدر موفق خواهد بود و تأثیر این اقدام جدید تا چه اندازه خواهد بود؟

شورای پول و اعتبار به عنوان بالاترین نهاد تصمیم‌گیری مالی روز ۱۶ آوریل (۲۶ اردیبهشت) به بانک مرکزی اجازه داد تا برای نخستین بار در تاریخ مبادلات مالی ایران وارد عملیات بازار باز (OMO) شود.

بانک‌های مرکزی دنیا نزدیک به یک قرن است که از عملیات بازار باز استفاده می‌کنند تا به طور مستقیم بر جریان تأمین مالی اثر بگذارند و در نتیجه بر نرخ بهره و تورم اثر بگذارند. این عملیات بر خرید یا فروش اوراق بهادار به خصوص اوراق قرضه دولتی در بازار باز اثرگذار است.

از لحاظ نظری، عملیات بازار باز می‌تواند از طریق سیاست‌های پولی انقباضی یا انبساطی در کنترل جریان تأمین مالی تأثیرگذار باشد که به‌تناسب با خرید و فروش اوراق بهادار بر کاهش یا افزایش مجموع سرمایه در گردش اثرگذار خواهد بود. تغییرات در برنامه‌های تأمین مالی به طور غیرمستقیم بر بهره‌بانکی کوتاه‌مدت و نرخ تورم تأثیرگذار خواهد بود و در مجموع بر نرخ بهره در کشور تأثیر می‌گذارد.

این گزارش در ادامه می‌نویسد: به نظر می‌رسد که این اقدام برای وضعیت فعلی اقتصاد ایران که با خیلی از مسائل درگیر است راه‌حل خوبی باشد و راهکاری برای حل چالش نرخ بهره بانکی و نرخ تورم محسوب شود. به همین دلیل است که مقامات و کارشناسان از تصمیم بانک مرکزی برای ورود به عملیات بازار باز تمجید کرده‌اند. رئیس بانک مرکزی ایران همچنین ابراز اطمینان کرده است که عملیات بازار باز در دسترسی به اهداف خود موفق خواهد بود و تأثیر ویژه آن در کنترل نرخ بهره و نرخ تورم را در چارچوب‌های مدنظر سیاست گذاران مورد تاکید قرارداده است.

المانیتور در ادامه نوشته است: اجرای موفق عملیات بازار باز شاید تنها راهی باشد که بانک مرکزی بتواند از طریق آن نرخ بهره را مدیریت کند. در طول چند سال گذشته نهادهای ناظر در کنترل وضعیت متلاطم نرخ بهره چندان موفق نبوده‌اند. مشکلات تأمین اعتبار و سایر مشکلات سیستم بانکی، بانک‌های کشور را به این سمت سوق داده تا در غیاب سیستم‌های مدرن درآمدزایی، با ارائه نرخ بهره بالاتر نسبت به جذب سپرده‌های بیشتر اقدام کنند. کمی پیش از دریافت چراغ سبز برای اجرای عملیات بازار باز، همتی در گردهمایی بزرگ مقام‌های ارشد دولتی و بخش خصوصی اعلام کرده بود که بانک مرکزی برنامه‌ای برای تغییر رسمی نرخ بهره ندارد.

المانیتور با این حال نوشته است: با این وجود، مشکلات ساختاری که اقتصاد بانک محور ایران را به چالش می‌کشد، اثربخش بودن عملیات بازار باز را هم به چالش می‌کشد. محمد ماهیدشتی، تحلیل گر اقتصاد کلان می‌گوید: تا زمانی که این مسائل ساختاری باقی بمانند، اثربخشی عملیات بازار باز را بی تأثیر می‌کنند. در نتیجه سطح بالای تورم که از عوامل مالی مهم محسوب می‌شود نیز ادامه خواهد داشت. به گفته این کارشناس، عملیات بازار باز عمدتاً با هدف بهبود تدریجی وضعیت نرخ بهره و مسائل بین بانکی اثرگذار خواهد بود و عملاً این عملیات قادر نخواهد بود مسائل ساختاری بزرگ مانند کسری بودجه را برطرف کند.

برخی دیگر کارشناسان نیز معتقدند در صورتی که بانک مرکزی می‌خواهد بر وضعیت بازار اثرگذار باشد، باید برای تصمیم‌گیری درباره قیمت‌ها و نرخ اوراق بهاداری که قرار است در عملیات بازار باز مورد معامله قرار گیرد مستقل از دولت تصمیم بگیرد تا بتواند در رسیدن به هدف نهایی خود در کنترل نرخ تورم و وضعیت بازار موفق عمل کند. در حالی که دولت نرخ پایین بهره و قیمت بالای اوراق بهادار را ترجیح می‌دهد، اما بانک مرکزی باید تصمیمات خود را مبتنی بر شرایط اقتصادی و خارج از مسائل سیاسی و احساسی بگیرد تا با کنترل تورم بتواند مسائل اقتصادی اساسی را برطرف کند.

المانیتور در ادامه نوشت: بانک مرکزی تحت هدایت همتی، با وجودی که به طور جدی همراستا با اهداف دولت تلاش می‌کند، بسیار قابل اتکا تر و مستقل‌تر از مدیریت پیشین این بانک عمل کرده است. در یکی از تازه‌ترین اقدامات همتی از احتمال بازنگری در سیاست‌های ارزی دولت خبر داده بود.

این گزارش در پایان نوشته است: اگر همتی بتواند برخی فشارهای وارده به بانک مرکزی را مدیریت کند و عملیات بازار باز را به اجرا برساند، می‌تواند نویدبخش یک عصر جدید در رهبری بانک مرکزی در بازار مالی ایران باشد.