انتقال پنهان فناوری و تغییر موازنه قدرت در جهان

باشگاه خبرنگاران جوان، سمیه خلیلی - تحولی مهم و در عین حال پنهان در مناسبات بین‌الملل در حال وقوع است؛ انتقال بخشی از فناوری‌های حساس دفاعی از سوی یک بازیگر مهم منطقه‌ای به قدرتی آسیایی، موجی از نگرانی و بازنگری در روابط راهبردی ایجاد کرده است. این اقدام، که در سکوت دیپلماتیک انجام شده، نه تنها بُعد فناورانه دارد، بلکه به‌طور مستقیم ساختار امنیتی، سیاسی و توازن قدرت در سطح منطقه و جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.



در ماه‌های اخیر نشانه‌هایی از همکاری فنی میان یک کشور عربی و یک قدرت نوظهور آسیایی منتشر شده که هدف آن، بهبود سامانه‌های پیشرفته هوا‌به‌هوا و ارتقای قابلیت‌های رهگیری و قدرت آتش در درگیری‌های هوایی است. چنین فناوری‌هایی در صورت انتقال، می‌توانند توان یک نیروی هوایی را در مقابله با هواپیما‌های نسل جدید غربی افزایش دهند. از همین رو، تحلیلگران هشدار می‌دهند که این روند، تنها یک معامله فناورانه نیست؛ بلکه گامی در جهت تغییر قواعد بازی قدرت و امنیت است.

نگرانی فزاینده غرب از تغییر موازنه تسلیحاتی



غرب این همکاری را تهدیدی مستقیم برای برتری نظامی خود می‌داند، زیرا ارتقای فناوری موشکی در شرق آسیا می‌تواند برتری هوایی غرب را در نقاطی که رقابت ژئوپلیتیک در جریان است، تضعیف کند. این تحول در سناریو‌های احتمالی در شرق آسیا – خصوصاً در منطقه‌ای که سال‌هاست مناقشه بر سر حاکمیت آن ادامه دارد – اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در چنین چشم‌اندازی، قدرت و برد بیشتر موشک‌های هوا‌به‌هوا به این معناست که هنگام وقوع درگیری، هواپیما‌های غربی دیگر برتری مطلق گذشته را نخواهند داشت.



کارشناسان نظامی معتقدند اگر این روند ادامه یابد، طی سال‌های آینده شاهد یک «تغییر موازنه هوایی» خواهیم بود که ممکن است برای نخستین بار در دهه‌های اخیر، توان نظامی غرب را در برابر رقیب آسیایی به چالش بکشد.

پیامد‌های منطقه‌ای این چرخش راهبردی



انتقال فناوری نظامی در این سطح، تنها یک تصمیم فنی یا صنعتی نیست، بلکه حامل نشانه‌ای مهم از تغییر جهت‌گیری سیاست خارجی برخی کشور‌های منطقه است؛ کشور‌هایی که دیگر تمایل ندارند تنها به یک محور قدرت متکی باشند، بلکه به دنبال سیاست «چندشریکی» هستند.



این چرخش راهبردی پیامد‌هایی جدی و چندلایه دارد که می‌توان آنها را این‌گونه توضیح داد:



۱. کاهش سطح اعتماد غرب به شرکای سنتی منطقه



وقتی یک کشور منطقه اقدام به همکاری حساس دفاعی با رقیب راهبردی غرب می‌کند، این پیام را منتقل می‌سازد که دیگر به اتحاد‌های گذشته پایبند نیست. همین موضوع باعث شده نگاه غرب نسبت به برخی شرکای دیرینه خود تغییر کند. در نتیجه، غرب ممکن است برای انتقال فناوری، اطلاعات امنیتی یا حتی همکاری دیپلماتیک به این کشور‌ها با احتیاط بیشتر و محدودیت‌های جدید برخورد کند.



۲. احتمال بازنگری در روابط امنیتی و نظامی غرب با منطقه



این تحول غرب را وادار کرده تا روابط امنیتی خود با برخی کشور‌های منطقه را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد. غرب ممکن است:

•    محدودیت‌هایی بر فروش تسلیحات پیشرفته و تجهیزات دفاعی به این کشور‌ها اعمال کند،

•    سطح همکاری‌های اطلاعاتی را کاهش دهد،

•    شروط سخت‌گیرانه‌تری برای هرگونه همکاری دفاعی آینده تعیین کند.

چنین بازنگری‌هایی می‌تواند نظم همکاری‌های امنیتی رو‌به‌ثبات دهه‌های گذشته را دستخوش تغییر سازد.



۳. پیچیده‌تر شدن رقابت قدرت‌ها در خلیج‌فارس و تغییر معادلات امنیتی



همکاری کشور منطقه با قدرت آسیایی پیام روشنی به سایر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی دارد: فضای خلیج‌فارس دیگر تنها عرصه تعامل سنتی غرب نیست، بلکه اکنون میدان رقابت مستقیم قدرت‌های جهانی است. در نتیجه، انتظار می‌رود:



•    رقابت بین قدرت‌های بزرگ برای نفوذ در منطقه افزایش یابد،

•    کشور‌های منطقه تلاش کنند از این رقابت برای گرفتن امتیازات بیشتر استفاده کنند،

•    ساختار امنیتی خلیج‌فارس نسبت به گذشته چندقطبی‌تر و پیش‌بینی‌ناپذیرتر شود.



به بیان دیگر، این اقدام می‌تواند آغازگر دوره‌ای باشد که در آن بازیگران منطقه‌ای، با تکیه بر همکاری‌های فناورانه و امنیتی با شرق، وزن چانه‌زنی خود در برابر غرب را افزایش دهند.

چشم‌انداز پیش‌رو؛ نظم امنیتی جدید در حال شکل‌گیری



این تحول در شرایطی رخ می‌دهد که روابط برخی کشور‌های منطقه با دولت فعلی در واشنگتن وارد مرحله‌ای از سردی و بی‌اعتمادی شده بود. همکاری اخیر می‌تواند این فاصله را عمیق‌تر کند و حتی کشور‌های دیگری را به پیروی از همین مسیر ترغیب نماید.



در صورتی که روند انتقال فناوری‌های حساس ادامه پیدا کند، ممکن است ظرف چند سال آینده شاهد تغییرات بنیادینی در توازن امنیتی منطقه و جایگاه بازیگران در معادلات بین‌الملل باشیم. این وضعیت می‌تواند به شکل‌گیری «نقشه امنیتی جدیدی» در خلیج‌فارس و فراتر از آن منجر شود؛ نقشه‌ای که در آن شرق نقش پررنگ‌تری خواهد داشت و غرب ناچار خواهد شد برای حفظ نفوذ خود، راهبرد‌های تازه‌ای تعریف کند.

با توجه به روند‌های کنونی، جهان شاید در آستانه دوره جدیدی از رقابت قدرت‌ها باشد؛ دوره‌ای که در آن انتقال فناوری‌های حساس و تصمیم‌های پشت‌پرده دولت‌ها، پیامد‌هایی بسیار فراتر از مرز‌های ملی ایجاد خواهد کرد.