خیمه‌ سفید عاشورا؛ جامانده از شاه عباس صفوی

باشگاه خبرنگاران جوان - شاید کمتر کسی بداند که در جنوب شهر تهران، تکیه‌ای قرار دارد که قدمتش از سن پایتخت شدن تهران بیشتر و مربوط به زمانی است که هنوز ملک ری، به تهران پیوند نخورده بود؛ نامش تکیه نفرآباد است و به تکیه حضرت علی‌اکبر هم شناخته می‌شود. این تکیه، حدود ۴۰۰ سال پیش، در ملک ری و در ضلع شرقی حرم حضرت عبدالعظیم ساخته شد.

در  زمان حکومت صفویه از پایتخت بودن تهران خبری نبود. در آن زمان ری به‌عنوان شهری مهم تلقی می‌شد، اما در دوره صفویه که از رونق ری تا حدودی کاسته شده بود، به دستور شاه طهماسب صفوی بارویی در اطراف طهران ساخته شد. به نقل اهالی و براساس وقف‌نامه موجود -که به تأیید کارشناسان آستان حضرت عبدالعظیم (ع) رسیده است- تکیه نفرآباد در سال ۱۰۶۰ هجری قمری (یعنی حدود ۱۰۰ سال بعد از نخستین حصارکشی پیرامون تهران قدیم)، و احتمالاً در دوران شاه عباس دوم صفوی ساخته شده است.

آنطور که در منابع تاریخی درج شده، عده‌ای از نفرآبادی‌ها ستون خیمه‌ای را برای عزاداری امام حسین (ع) برافراشتند؛ درست در مکانی که «نصیر بک» آن را وقف تکیه کرده بود. علی قربانی‌نژاد، یکی از اعضای هیات‌امنای تکیه نفرآباد، نصیر بک، فرزند محمدباقر عطارباشی را یکی از واقفان قدیمی تکیه نفرآباد معرفی می‌کند.

هنوز هم پس از گذشت نزدیک به ۴ قرن، خیمه سفید این تکیه، طبق روال هر سال در اول محرم برافراشته می‌شود. این چادر سفید قلمزنی‌شده  اثر هنرمندان اصفهانی است که حکم سقف تکیه را دارد. قدیم‌ها یک ستون  چوبی ۱۲متری آن را نگه می‌داشت که حالا جای خود را به تیر آهن داده و در واقع تنها تغییر این تکیه، همین ستون است.

دو متر دورتر از زمین تکیه هم قلاب‌هایی قرار دارد تا موقع نصب چادر خیمه، طناب آن را به دور این قلاب‌ها ببندند و چادر از همه‌طرف، مهار شود. شبستان اصلی تکیه نفرآباد ساختمانی قدیمی، ۴۰۰ متری و ۲ طبقه است؛ و در قدیم، بانوان مراسم تعزیه‌خوانی را از طبقه بالا تماشا می‌کردند. دورتادور شبستان هم سکویی به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر و عرض ۳ متر برای نشستن عزاداران دیده شده بود که روی آنها پشتی برای نشستن بزرگان و سالخوردگان قرار داده می‌شد.

در گذشته دورتادور این تکیه غرفه بود که هریک از این غرفه‌ها به «طاق‌نما» معروف بود و هر طاق متعلق به یکی از خاندان‌های نفرآبادی بود. هر طایفه هم چراغ‌هایی در آن طاق‌نمای مخصوص خود روشن می‌کرد. در زمان عزاداری، زنجیرزن‌ها در ایوان زنجیر می‌زدند و صاحب جمع‌ها (حکومتی‌ها) در سکوی شمال تکیه می‌نشستند. به‌طور دقیق‌تر و به‌گفته یکی از قدیمی‌ها، این تکیه ۸ طاق داشته که هر کدام متعلق به یک گروه خاص بودند.

نمای این تکیه هم آجری و در سردر آن کاشی‌کاری قدیمی با مضمون واقعه کربلا و لحظه شهادت حضرت علی اکبر (ع) نقش بسته که یادآور هنر کاشی‌سازان دوره صفویه است. از نکات جالب درمورد تکیه و عزاداری در تهران این است که تکیه و تکیه‌داری با نام بانوانی، چون خواهر شاه طهماسب صفوی و حاج خانم محبوبه نصیری، دختر غلامعلی خان، پیوند خورده است. در منابع و اسناد آمده که حاج‌خانم محبوبه نصیری متولی قدیمی‌ترین تکیه امروز تهران یا همان تکیه نفرآباد است.

از دیگر سنت‌های عزاداری قدیمی که در این تکیه همچنان برقرار مانده، سنت زمینه‌خوانی است. زمینه‌خوانی یکی از سبک‌های سینه‌زنی است که از طریق حاج مرزوق و شاگردانی، چون حاج اکبر ناظم در تهران و ری باب شد. این سنت گرچه در سال‌های اخیر در هیئت‌ها و تکایای تهران چندان برگزار نمی‌شود، اما اهالی تکیه نفرآباد پرچمدار حفظ این سنت در این سال‌ها بوده‌اند.

هیچ‌کس حتی قدیمی‌های محله هم نمی‌دانند که این تکیه از زمان تأسیسش تاکنون، چند بار بازسازی و مرمت شده، اما آخرین بازسازی آن مربوط به سال ۱۳۴۲خورشیدی است بعد از توسعه تکیه در سال۱۳۴۲ به‌دلیل افزایش جمعیت نفرآباد، بخش‌های قدیمی جمع شد. پس از آن مرد‌ها دورتادور تکیه و زن‌ها در وسط و کودکان مقابل مادرهایشان می‌نشستند و عزاداری می‌کردند. در واقع در این بازسازی، طاق‌های قدیمی هیئت از بین رفتند و حالا سالنی بزرگ و جادار در طبقه دوم، مخصوص بانوان است.

درحال‌حاضر این تکیه قدیمی‌ترین تکیه تهران است که هنوز پابرجاست و خیمه سفید افراشته‌اش، در کنار گنبد طلایی حرم حضرت عبدالعظیم در ایام محرم دیدنی است و  سقاخانه معروف و قدیمی نفرآباد به نام سقاخانه حضرت اباالفضل (ع) همچنان در کنار تکیه قرار دارد. البته در آخر باید این نکته را بیان کنیم  که این تکیه هنوز به عنوان یک میراث معنوی و تاریخی ثبت ملی نشده و در آستانه تخریب است.

منبع: روزنامه هفت صبح