خوانش متفاوت در بهسازی گلزار شهدا؛ از روایت‌های متناقض تا رفع ابهام

باشگاه خبرنگاران جوان- چهل سالگی را رد کرده و در مزار شهدا برای رفتن سر مزار شهیدش روی هر سنگ قبری که عنوان شهید گمنام حکاکی شده، خم می‌شود و دستی می‌زند و صلوات و فاتحه‌ای می‌فرستد و یک مشت گندم برای کبوتر‌ها می‌ریزد، رد مسیرش را که می‌گیرم سر مزار شهیدش می‌نشیند و فاتحه‌ای می‌فرستد. کمی مکث می‌کنم تا جلو بروم و با او صحبت کنم، بعد می‌بینم که نیم خیز شده و حجله شهید را دستی می‌کشد تا گرد و غبارش برود. نگاهش که به نگاهم می‌افتد، سریع می‌پرسم می‌بینید انگار همه جا نونوار شده، می‌گوید بله، کار هر کسی که هست خدا پدر و مادرش را بیامرزد، حیف که مادربزرگم زنده نیست تا به راحتی سر مزار پسر شهید عزیزش بیاید.

نگاهی می‌کنم و ادامه می‌دهد سال‌های آخر که به سختی تعادلش را در راه رفتن حفظ می‌کرد و باید با واکر می‌آمد، چندباری زمین خورده بود، یا قسمتی از چادرش به گوشه‌های آلومینیوم‌های حجله گیر کرده بود. البته اعتراضی نمی‌کرد، ما هم اعتراضی نداشتیم، ولی کاش الان در این شرایط هم حضور داشتند و راحت‌تر می‌آمد.

می‌گویم چند وقت یک‌بار مسیرتان را به این سمت کج می‌کنید و برای زیارت شهدا می‌آیید. فکری می‌کند و می‌گوید، واقعیتش نمی‌توانم بگویم هفته‌ای یک‌بار یا چند هفته یک‌بار می‌ترسم اشتباه بگویم و حرفم درست از آب درنیاید، اما تمام تلاشم این است که حتماً سر بزنم. قبل‌تر‌ها با خانواده هفته‌ای یک‌بار را صددرصد می‌آمدیم، اینجا خانه امیدمان بوده و هست.

آن‌قدر با طمانینه صحبت می‌کند و حواسش هست کلمه نامثبتی درباره این مکان مقدس به زبان نیاورد که سعی می‌کنم او را در قیاس دوگانه قبلاً وضعیت ظاهری اینجا بهتر بود یا الان بهتر شده قرار ندهم که خودش در ادامه می‌گوید، هیچ وقت هیچ کم و کاستی نبوده است. در حال حاضر هم تصورم این است که در تلاشند تا شرایط را مطلوب‌تر کنند. -قطعه ۲۶ شهدا -

می‌دانم که پرسش‌ام برای همسان سازی و شرایط بهبود میان قبور شهدا از یک یا چند خانواده عزیز شهدا کفایت نمی‌کند، اما تا حدودی وضعیت مشخص می‌شود. البته با افرادی که معترض هم هستند درباره طرح بهسازی صحبت کردم که مسئله‌شان روی چندین مواردی است که حتماً اصالت باید در همان ناهمگونی میان مزار حفظ می‌شد که با همگان‌سازی به لحاظ بصری از شکل اولیه خارج شده در حالی‌که این زیبایی می‌توانست برای آیندگان جذاب باشد. مسئله دیگر استفاده کردن از سنگ‌فرش اروپایی بود.

مجموعه تاریخی قطعه شهدا اصالت بدون دست‌خوردگی

معترضان طرح بهسازی بخش مزار شهدا را مجموعه‌ای تاریخی می‌دانند که بدون هیچ دست‌نخوردگی توقع داشتند این بخش را برای مردم بگذارند و هیچ نوع دستکاری بر روی آن صورت نگیرد. یا اگر می‌خواهد مرمتی هم صورت گیرد بسیار کارشناسانه، علمی و زیر نظر مرمت و معماری هنر‌های محیطی میراث فرهنگی صورت بگیرد. آنها مدعی هستند دست‌ساخته‌های خانواده‌های شهدا از قرنیز‌ها و حجله‌ها تا سایر متعلقات مزار‌ها باید به همان صورت باقی می‌ماند.

نگارنده این گزارش پیش از این درباره اعتراضات به طرح بهسازی گزارش کاملی از گفت‌و‌گو با خانواده شهید معترض نسبت به طرح همسان‌سازی یا یکسان‌سازی و مشاهدات شخصی از این طرح به نگارش درآورده است که می‌توانید در این لینک گزارش را بخوانید.

الهام گرفتن از معماری اصیل و با هویت گلزار

در ادامه به اتفاقات و اعتراضات صورت گرفته و مشاهداتی که در این زمینه وجود داشت، امیر مرادعلی مدیر روابط عمومی بهشت زهرا درباره شبهاتی همچون مرمت سنگ مزار‌ها و غیرکارشناسی بودن و غیرعلمی بودن انجام آنها به «مهر» می‌گوید: برخی از مسائلی که مطرح می‌شود و وجود دارد این است که ما در این زمینه فعالیت‌هایمان برای مرمت غیرعلمی و غیرکارشناسانه بوده است. در حالی‌که مستندات موجود است و این کار خیلی هم با مطالعه بوده، مجموعه ما سعی کرده سایه‌بان مستحکمی به‌جای آن سایه‌بان قبلی که ناایمن بوده استفاده کند و برای این جابه‌جایی مطالعاتی انجام شده که با الهام گرفتن از هویت و معماری اصیل گلزار بوده است؛ یعنی از نمونه قبلی برای برقراری اصالت با مطالعه پیش رفتیم.

حالا اینکه مخالفان این طرح نظراتی دارند و حتی بار‌ها مطالبی را مطرح کردند. ما هم توانستیم با ارائه مستندات به خود آنها درباره طرح توضیحاتی داده شود که این طرح با طرح‌های قبلی که برخی تاملاتی داشتند، فرق دارد تا روشن شود و اتفاقاً برخی از افرادی که مخالف بودند، با آگاهی طرح بهسازی را پذیرفتند و اتفاقاً جزو موافقان طرح هم شدند.

با توجه به آنکه به قطعه‌های شهدا رفتم و با حس و حال آنجا آشنایی دارم، برخی از مخالفان طرح روی این مسئله متمرکز هستند که آن ناهمواری‌های ایجاد شده خودش اصالت و هویت آنجا بود و باید به عنوان مجموعه تاریخی حفظ می‌شد که این مقام مسئول می‌گوید، اتفاقاً با خیلی از خانواده‌های شهدا صحبت کردیم که نسبت به یکسان‌سازی نظر مثبت داشتند. مادران و پدرانی که سختشان بود برای عبور و مرور و تردد حالا به راحتی می‌توانند عبور کنند و ما تنها مسیر ناهموار را اصلاح کردیم و یکی از دلایل بالا و پایین بودن ارتفاع قبر به دلیل متفاوت بودن قرنیز‌ها بود و سعی کردیم شرایط مناسب‌تری را فراهم کنیم. یکسری از مزار‌ها به دلیل اینکه اعضای خانواده‌شان در قید حیات نیستند و ارتفاع مزارشان پایین است، ما به عنوان مسئول باید برای آنان هم کاری می‌کردیم تا سنگ مزارشان جایگاه مناسبی داشته باشند.

با علم و منطق همراه با نظر مساعد خانواده‌های شهدا

می‌گویم مرمت را چطور انجام می‌دهید، بر چه اساس و علمی! که جواب می‌دهد، مرمت زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی بوده و حتی عوامل پژوهشکده هم برای بازدید آمدند. حتی موضوعی که مطرح می‌کنند، این طرح یکسان‌سازی برخلاف دستورات رهبر انقلاب است هم چنین چیزی نیست. ایشان درباره طرح موضوعاتی را فرمودند و چند باری بازدید هم داشتند و نظر مساعدشان را اعلام کردند.

پابرجایی حجله‌ها و نماد‌های اصیل

او می‌گوید، بعضی از مخالفان اصرار دارند بگویند طرح یکسان سازی که شباهت به قطعه ۴۴ دارد را در دست اجرا داریم، در حالی‌که این‌گونه نیست. طرحی که داریم انجام می‌دهیم مرمت هست. می‌گویند اصالت از دست رفته، همه جا یک شکل و یکدست شده و دیگر هویتی نیست و نماد‌ها و حجله‌ها و ساز‌های دست‌ساز خانواده‌ها از بین رفته در حالی که چنین چیزی واقعیت ندارد و دروغ است. اتفاقاً بهسازی برای حفظ آمده است نه حذف. احساس می‌شود بعضی افراد مغرضانه برای فعالیت‌های بهسازی حرف می‌زنند و این کار‌ها و مخالفت‌هایشان بیشتر اعصاب و روان خانواده‌های شهدا را بهم ریخته است و حتی از دادستانی هم برای بازدید آمدند و گفته‌اند هر کسی ذهن خانواده‌های شهدا را نسبت به این طرح مشوش کند و به گونه‌ای رفتار کنند که ذهنشان را درگیر کنند، پیگرد قانونی دارد.

برقراری امنیت، بهسازی و مرمت و احیا

مرادعلی می‌گوید، این هموار شدن سطوح برای آن است که اگر بارانی آمد، آب میان سطح جمع نشود. همچنین توانستیم امنیت بیشتر آنجا را تأمین کنیم. نورپردازی درستی انجام دادیم، دوربین گذاشتیم، حتی آب شرب وصل شده، گل‌ها و باغچه‌ها همراه با حال و هوای گلزار صورت گرفته است. برای قطعه شهدای ۱۲ روزه هم تمام این کار‌ها انجام شده و سعی داریم زیرساخت‌ها را برای تمام قطعه‌ها فراهم کنیم که بتوانیم این امکانات هم در آنجا ایجاد شود.

از او می‌پرسم مجری طرح این کار‌ها به عهده چه کسی بود که چنین تصمیمی را گرفتند، می‌گوید: شهرداری تهران طی توافق با بنیاد شهید با هم تفاهم نامه‌ای امضا کردند تا سازمان بهشت زهرا به عنوان مجری طرح شناخته شود. حتی پیش از این کارگاهی وجود داشت زیر نظر میراث و سنگ مزار‌هایی که ترک داشت را برای احیای به آن کارگاه می‌بردیم و سنگ مزار را احیا و مرمت می‌کرد، چون قبل از اینکه ما طرح بهسازی را انجام بدهیم، برخی از سنگ‌مزار‌ها آسیب دیده بود یا سنگ شکسته بود. بالاخره ۴۰ سال گذشته، بر اثر باران و یا شخصی رد شده از دستش شیئی افتاده و سنگ آسیب دیده و بر همین اساس ما برای احیای آنها کار مرمت را انجام دادیم.

به عنوان جمع‌بندی نهایی می‌گوید: معترضان هر ادعایی که داشتند مستندات وجود دارد که البته آنها باز هم مستندات را به عنوان دروغ شاخ‌دار عنوان می‌کنند، در حالی که تمام ادعایی که عنوان می‌شود حتی قبل از مطرح کردنشان به لحاظ شهودی هم کاملاً قابل رد هستند. چون حجله‌ها که سرجایشان هست و حتی اگر آسیبی دیدند، تمام تلاش‌مان را کردیم که تعمیر کنیم. گفتند سنگ‌ها را تخریب کردند و در حالی‌که آنهایی هم که آسیب دیده‌اند و شکسته بودند را مرمت و احیا کردیم یا در حال مرمت هستند. حتی برای خانواده‌ها هم بنری یا اطلاعیه‌هایی را نوشتیم که مطلع باشند.

منبع: مهر