بن‌بست متحرک: فلج نظامی در کمین اروپا

باشگاه خبرنگاران جوان، سمیه خلیلی - گزارش اخیر شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا (ECFR) تصویری نگران‌کننده از وضعیت فلج‌کننده تحرک نظامی قاره سبز ارائه می‌دهد؛ واقعیتی که می‌تواند توانایی اتحادیه برای بازدارندگی و دفاع در برابر تهدیدات روزافزون، به‌ویژه از سوی روسیه، را به طور جدی تضعیف کند. این گزارش عملاً یک زنگ خطر است که نشان می‌دهد با وجود افزایش تنش‌ها و اهداف جاه‌طلبانه ناتو، تحرک نظامی در اروپا کاملاً ناقص و ناکارآمد باقی مانده است.



دیوان محاسبات اروپا (ECA) در اوایل سال ۲۰۲۵، با قطعیت بیشتری به این نتیجه رسید که تلاش‌های اتحادیه اروپا برای بهبود تحرک نظامی، گرفتار موانع بازدارنده و بوروکراتیک شده است. این معضل در جاده‌های استراتژیک و شریان‌های حیاتی حمل‌ونقل اروپا نهفته است. در امتداد چهار کریدور اولویت‌دار تعیین‌شده برای جابجایی نیروها، صد‌ها گلوگاه زیرساختی حیاتی وجود دارند که مانع اصلی حرکت سریع و کارآمد نیرو‌های مسلح هستند.



این گلوگاه‌ها شامل پل‌ها و تونل‌هایی هستند که تحمل وزن یا ارتفاع کافی برای عبور تشکیلات بزرگ نظامی، تانک‌های سنگین و تجهیزات لجستیکی حجیم را ندارند. بدون بهبود فوری و ریشه‌ای این زیرساخت‌ها، این نقاط ضعف حیاتی مانع حرکت به‌موقع و هماهنگ تشکیلات بزرگ نظامی و تدارکات آنها خواهند شد. به زبان ساده، در صورت بروز درگیری، توانایی اروپا برای انتقال سریع نیرو‌ها به جبهه‌های حساس، مختل خواهد شد و این یعنی شکست استراتژیک در لحظات سرنوشت‌ساز.

صورت‌حساب سنگین امنیت و ناتوانی در عمل



حل این معضل زیرساختی، هزینه‌ای سنگین و سرسام‌آور بر دوش مالی اتحادیه اروپا می‌گذارد. کمیسیون اروپا تخمین می‌زند که تنها برای رفع گلوگاه‌های زیرساختی در کریدور‌های حیاتی، به ۱۰۰ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری نیاز است. این رقم نجومی، نشان‌دهنده ابعاد فاجعه‌بار کم‌کاری و بی‌توجهی دهه‌ها نسبت به اهمیت نظامی زیرساخت‌های دوگانه (استفاده غیرنظامی و نظامی) است.



با این حال، مشکل فقط پول نیست. تبدیل این حجم بودجه به زیرساخت‌های جدید و بهبود یافته (ساخت پل‌های مستحکم، تعریض جاده‌ها و ارتقاء تونل‌ها) سال‌ها به طول خواهد انجامید. این تأخیر زمانی، یک معضل بزرگ استراتژیک است. هدف اروپا دستیابی به آمادگی دفاعی تا سال ۲۰۳۰ است، اما رسیدن به این هدف به طور مستقیم به توانایی آن در حرکت سریع و مؤثر نیرو‌ها در سراسر قاره وابسته است. اگر تا سال ۲۰۳۰، این گلوگاه‌ها همچنان پابرجا باشند، وعده آمادگی دفاعی اروپا توخالی خواهد بود. این یعنی، اروپا در حال هزینه کردن برای یک هدف مهم است، اما به دلیل عدم تحرک و سرعت در اجرای پروژه‌ها، عملاً زمان را از دست می‌دهد و خود را در برابر تهدید روسیه آسیب‌پذیرتر می‌سازد.

شنگن نظامی؛ کلید فرار از فلج بوروکراتیک



در کنار معضل زیرساخت‌ها، مانع دیگری که تحرک نظامی اروپا را فلج کرده، موانع بوروکراتیک و گمرکی است که ناشی از عدم هماهنگی میان کشور‌های عضو است. برای مقابله با این موضوع و تمرکز ذهن مذاکره‌کنندگان بودجه، تهدید فزاینده روسیه و هدف جدید ناتو باید به عنوان کاتالیزور عمل کند.



تصویب سیستم واکنش تقویت‌شده تحرک نظامی اروپا (EMERS) گامی بزرگ و حیاتی خواهد بود. همزمان، پیشنهاد ایجاد "شنگن نظامی" به عنوان راه‌حلی کلیدی مطرح شده است. شنگن نظامی به دنبال حذف یا به شدت کاهش دادن موانع قانونی و اداری است که حرکت تشکیلات نظامی را در زمان‌های حساس صلح، بحران و درگیری کند می‌کنند.



در حال حاضر، حرکت نیرو‌ها از یک کشور عضو به کشور دیگر مستلزم تشریفات طولانی، صدور مجوز‌های متعدد و بازرسی‌های گمرکی است که می‌تواند روز‌ها یا هفته‌ها به طول انجامد. شنگن نظامی با یکسان‌سازی مقررات، صدور مجوز‌های سریع‌تر و استانداردسازی رویه‌ها، سرعت حرکت نیرو‌ها را به شکل چشمگیری افزایش خواهد داد. این اقدام، نه تنها به بازدارندگی قوی‌تر کمک می‌کند، بلکه در صورت لزوم، توانایی اروپا برای شکست سریع حملات را تقویت خواهد کرد. بدون این اصلاحات بوروکراتیک، حتی با وجود زیرساخت‌های بهبودیافته، "فلج نظامی" همچنان ادامه خواهد یافت، چرا که سرعت لازم برای مقابله با یک حمله ناگهانی و برق‌آسا (مانند آن چه در تئوری‌های ناتو مطرح است) وجود نخواهد داشت.

هزینه قصور در امنیت



اروپا در یک دوراهی خطرناک قرار دارد: یا باید فوراً صد‌ها گلوگاه فیزیکی و بوروکراتیک را با تزریق ۱۰۰ میلیارد یورو سرمایه و اراده سیاسی قاطع برطرف سازد، یا بپذیرد که هدفش برای آمادگی دفاعی تا سال ۲۰۳۰ صرفاً یک توهم است. ناتوانی در حرکت نیرو‌ها به موقع، در عمل برابر است با ناتوانی در دفاع از خود. نتایج این قصور در نهایت به قیمت افزایش آسیب‌پذیری، کاهش توان بازدارندگی و تحمیل هزینه‌های انسانی و مالی بسیار سنگین‌تر در صورت بروز درگیری تمام خواهد شد. اتحادیه اروپا باید درک کند که تحرک نظامی، شریان حیاتی امنیت قاره است و تا زمانی که این شریان در بن‌بست‌های فیزیکی و اداری گیر کرده باشد، اروپا در برابر تهدیدات بزرگ همچنان یک "قدرت فلج" باقی خواهد ماند.