تمامی استان‌های کشور کم آب هستند

باشگاه‌ خبرنگاران جوان؛ محبوبه کباری - بنفشه زهرایی، مدیر موسسه آب دانشگاه تهران در نشستی خبری اظهار داشت: ایران در اقلیمی خشک و نیمه‌خشکی است و به‌طور کلی کشور ما از نظر سرانه آب تجدیدپذیر کشوری فقر است.

وی افزود: نیمی از مساحت ایران که بسیاری از کلانشهر‌ها و استان‌های مناطق مرکزی، جنوبی و شرقی ما در آن قرار می‌گیرند و بسیار خشک و نیمه خشک است، نیمی از جمعیت ایران را در خود جای داده است؛ سرانه آب تجدیدپذیر حوزه فلات مرکزی ایران حدود ۶۰۰ مترمکعب به ازای هر نفر در سال است.

زهرایی با بیان اینکه "استان‌هایی، چون تهران، البرز، کرمان، سیستان‌وبلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی و بخش‌هایی از گلستان در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران قرار می‌گیرند"، گفت: با وجود کمی منابع آب در این مناطق، نیمی از جمعیت کشور را در این مناطق مستقر کرده‌ایم.

وی ادامه داد: سرانه آب تجدیدپذیر اگر کمتر از ۱۰۰۰ مترمکعب در سال باشد، نشان‌دهنده شرایط تنش آبی است و مناطقی با زیر ۱۰۰۰ مترمکعب در سال سرانه آب تجدیدپذیر، مکررا با مسائل کم‌آبی و تنش آبی مواجه می‌شوند.

مدیر موسسه آب دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: حال اگر سرانه آب تجدیدپذیر به زیر ۵۰۰ مترمکعب برسد، یعنی صنایع آن منطقه و حتی بهداشت و سلامت مردم متأثر از کم‌آبی می‌شود؛ الان در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران این سرانه ۶۰۰ مترمکعب است و دائم در حال تقلیل است چرا که از طرفی منابغ آب تجدیدپذیر به‌خاطر شرایط تغییرات اقلیمی و کم‌بارشی‌ها کاهش می‌یابد و از طرفی دیگر جمعیت رو به رشد است.

وی افزود: بارش‌های امسال ۴۰ درصد کمتر از سال‌های نرمال بوده و در برخی مناطق از جمله تهران، این کاهش بیش از ۵۰ درصد بوده، یعنی در استان‌هایی، چون تهران، یزد، سمنان و فارس با نصف بارش‌های یک سال نرمال در سال آبی جاری مواجه‌ایم.

زهرایی تصریح کرد: در جایی مثل تهران، در ۴ سال گذشته هم بارش‌ها کمتر از نرمال بوده و با قرارگیری در پنجمین سال خشک متوالی، خشکسالی تشدید شده است.

وی ادامه داد: با وجود آنکه پنجمین سال خشک متوالی را در تهران شاهدیم، اما تغییری در سبک زندگی مردم تهران، تغییری در فضای سبز و یا فعالیت‌های آب‌بر اتفاق نیفتاده و وقتی سبک زندگی با شرایط کم آبی متناسب نمی‌شود، یعنی این شرایط بحرانی در تأمین آب که در روز‌های جاری با آن مواجه‌ایم باز هم تکرار خواهد شد.

مدیر موسسه آب دانشگاه تهران با اشاره به سرانه ۳۹۰۰ مترمکعبی آب تجدیدپذیر در زمان انقلاب گفت: این سرانه اکنون در کشور با احتساب جمعیت حدود ۸۶ میلیون نفری و منابع آب تجدیدپذیر ۱۰۰ میلیارد مترمکعبی به حدود ۱۱۶۰ مترمکعب به ازای هر ایرانی به طور متوسط رسیده است؛ البته در ۵۰ درصد کشور این سرانه ۶۰۰ مترمکعب است.

زهرایی با انتقاد از جانمایی شهر‌های جدید در کنار شهر‌های بزرگ دارای محدودیت در تأمین آب گفت: باید طرح‌هایی مثل مسکن ملی را در کنار سواحل و شهر‌هایی بدون تنش آبی جانمایی می‌کردند تا موجب انتقل جمعیت از شهر‌های بزرگ دارای محدودیت تأمین آب شود، اما آمدند در شهر‌های بزرگی، چون تهران و حاشیه آن، شهر‌های متعددی را ایجاد کردند که به تشدید مشکلات آبی منجر شده است.

وی افزود: الان استانی در ایران نداریم که کم‌ابی نداشته باشد و حتی استان‌های شمالی نیز با مشکل کم آبی در تأمین آب شرب مواجه‌اند؛ چرا که ویلاسازی‌های گیلان و مازندران بسیار بیشتر از ظرفیت‌های این دو استان صورت گرفته است.

مدیر موسسه آب دانشگاه تهران در پاسخ به‌اینکه چرا در شورای عالی معماری و شهرسازی، نماینده وزارت نیرو با ایجاد شهر‌هایی که مشکل در تأمین آب خواهند داشت، مخالفت نمی‌کند، گفت: نماینده وزارت نیرو در این شورا، آب را مثل برق می‌بیند و می‌گوید پول تأمین آن را بدهید تا تأمین کنیم.

زهرایی در خصوص راهکار‌های مدیریت تنش آبی تهران گفت: اگر خط دوم انتقال آب از طالقان به تهران در شهریور به‌بهره برداری نرسد، واقعا در تأمین آب تهران مشکل خواهیم داشت، بهره برداری از این پروژه یکی از اقدامات موثری بود که در دستور کار قرار گرفت، همچنین کاهش فشار آب شبکه به میزانی که الان فشار آب تهران در حداقل‌ترین میزان نرم بین‌المللی است، این هم اقدام دیگری بود که انجام شد؛ اما برای تهران باید مدیریت مصرف اجرایی شود.

وی افزود: اینکه می‌گویند انگشت اتهام را به سمت مردم نگیرید، حرف درستی نیست، اصلا بحث اتهام زنی نیست، وقتی می‌گوییم در یک جای خشک قرار داریم که منابع آبی هم نداریم، اصلاح الگوی مصرف و رعایت آن، یک ضرورت است.

مدیر موسسه آب دانشگاه تهران در پاسخ به اینکه آیا نباید از کشاورزی اصلاح الگوی مصرف را شروع کنیم، گفت: موضوع افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی یک موضوع جدی و مهم است، اما ربطی به شرایط تنش آبی تهران ندارد.

وی ادامه داد: اگر تمام کشاورزی ایران الان یک باره تعطیل شود، مشکل آب تهران حل نخواهد شد، چرا که تهران استانی است که منابع تأمین آب شرب و کشاورزی آن یکی نیست و اغلب منابع سد‌های آن برای استفاده شرب تخصیص پیدا می‌کند و از منابع زیرزمینی نیز یا برداشت شرب می‌شود و یا برداشت فضای سبز شهری صورت می‌گیرد.

مدیر موسسه آب دانشگاه تهران با بیان اینکه تا حکمرانی آب اصلاح نشود، تغیر ساختار وزارت‌خانه‌ها و تشکیل وزارت آب و محیط زیست نمی‌تواند اقدام موثری باشد، گفت: خیلی‌ها می‌گویند اگر آب و کشاورزی در یک‌وزارتخانه باشد، هماهنگی‌ها بیشتر می‌شود، تجارب جهانی و حتی ملی نشان می‌دهد که اگر همکاری‌ها شکل نگیرد، صرف وجود در یک وزارتخانه همکاری محسوب نمی‌شود، همانطور که بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها در بخش برق با بخش آب و الزامات آن، همخوانی نداشته و ندارد.

وی ادامه داد: باید به مردم شهر‌های بزرک دارای تنش آبی مثل تهران مداوم اعلام کنیم که در یک شهر با سرانه اب پایین و خشک زندگی می‌کنید پس باید نحوه زندگی شما متناسب با این شرایط باشد، دولت و وزارت نیرو باید بسیار بیشتر، پرحجم‌تر و شدیدتر موضوع کم‌آبی تهران و ضرورت اصلاح مصرفرا به مردم اعلام می‌کردند.

زهرایی خاطرنشان کرد: متأسفانه مسئله مصرف آب در کشور متولی ندارد، ما اگر یک نظام حکمرانی مطلوب آب در کشور داشتیم باید با بدمصرف‌های آب شدیدا برخورد می‌شد؛ نداشتن متولی مصرف آب در کشور، بزرگترین نقیصه‌ای است که به حکمرانی آب کشور وارد است.

وی افزود: هزینه‌های بسیاری در طرح‌های آبخیزداری و شبکه آبیاری تحت فشار شده، اما خروجی آن مطلوب نبوده و اینجاست که در نبود متولی، هیچ دستگاهی پاسخگو نیست.

مدیر موسسه آب دانشگاه تهران تغییر قیمت را ابزار موثری برای کنترل مصرف آب شرب ندانست و گفت: در طی دو سه سال اخیر ۴ یا ۵ بار قیمت آب تغییر کرده، اما در مصرف آب تأثیری نداشته؛ آن افرادی که بسیار پرمصرف هستند هم اصلا تحت فشار قرار نگرفته‌اند و حتی اقشار آسیب‌پذیر که مصرفی بعضا متعادل دارند، بیشتر تحت فشار افزایش تعرفه‌ها باشند؛ این با وجودی است که تعرفه‌گذاری آب در کشور پلکانی است؛ اما بدمصرف‌ها، با این ابزار قیمتی مصارف خود را کاهش نداده‌اند.

وی ادامه داد: کسانی که کشورهایی، چون عربستان را برای افزایش نمک‌زدایی از دریا و تأمین آب شیرین مثال می‌زدند، مدنظر ندارند که عربستان ابتدا برداشت از منابع غیرتجدیدشونده خود را به‌شدت کاهش داد، مدیریت مصرف را به شدت اعمال کرد و سپس افزایش سطح نمک‌زدایی را اجرایی کرد؛ اما فقط بخش شیرین‌سازی آب دریا را می‌بینند و به دو اقدام مهم دیگر این کشور توجهی نمی‌کنند.

زهرایی خاطرنشان کرد: ما نباید هزینه‌های مدیریت مصرف و تأمین بهینه سبد غذایی را در شیرین‌سازی آب دریا هزینه کنیم، بلکه شیرین‌سازی آب دریا در کشوری مثل ایران که ۱۰۰ میلیارد مترمحکعب مصرف سالانه آب دارد، در افق خود تنها ۳ میلیارد مترمکعب می‌تواند تأمین کند؛ پس ضرورت اصلاح روند مصرف نباید فراموش شود.