آیا فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند چرخ اقتصاد ایران را متوقف کند؟

باشگاه خبرنگاران جوان - فعال شدن «مکانیسم ماشه» یا (Snapback Mechanism)، یکی از مهم‌ترین اتفاق‌ها در چارچوب توافق هسته‌ای ایران (برجام) است که پیامد‌های مختلفی بر وضعیت اقتصادی کشور به‌جای گذاشته است. 

به اعتقاد برخی از فعالان اقتصادی، فعال‌سازی مکانیسم ماشه نه‌تنها از نظر سیاسی، بلکه از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی روانی تأثیر زیادی بر بازار‌های داخلی و خارجی ایران به همراه داشته است و این فعالان اقتصادی دیدگاه‌های مثبت و منفی بر این موضوع دارند؛ به طوری‌که برخی از آنها بر این باور هستند که فعال شدن مکانیسم ماشه توانسته است تأثیر منفی بر اقتصاد ایران بگذارد؛ به طوری‌که اذعان می‌کنند با آغاز فرآیند فعال‌سازی ماشه، فضای اقتصادی کشور با نوعی نااطمینانی فراگیر مواجه شده است و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به آینده‌ی روابط اقتصادی ایران با جهان دچار تردید شده‌اند و روند جذب سرمایه خارجی تقریباً متوقف شده است.

به باور آن‌ها، اعمال مجدد تحریم‌ها به‌ویژه در حوزه‌های نفت، بانکداری و بیمه، موجب کاهش شدید صادرات، محدود شدن دسترسی ایران به منابع مالی بین‌المللی، و افزایش هزینه‌های مبادلات خارجی شده است. در نتیجه، نرخ ارز و سطح عمومی قیمت‌ها رشد بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده‌اند؛ ارزش پول ملی تضعیف شده و اقتصاد کشور وارد چرخه‌ای از تورم مزمن، کاهش قدرت خرید و رکود نسبی شده است.

در مقابل، به باور برخی دیگر از فعالان اقتصادی، فعال شدن مکانیسم ماشه نتوانسته است تأثیر مستقیم و گسترده‌ای بر ساختار اقتصادی ایران به همراه داشته باشد؛ چراکه به گفته‌ی آن‌ها، کشور از قبل، طعم تحریم را چشیده است و در طول سال‌های اخیر، اقتصاد ایران با تکیه بر ظرفیت‌های درونی، سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و تمرکز بر بازار‌های منطقه‌ای و داخلی، توانسته است در برابر فشار‌های خارجی و نوسانات سیاسی، پایداری نسبی خود را حفظ کند.

تأکید آن‌ها بر این است که با فعال شدن مکانیسم ماشه، ممکن است بخش‌هایی از بازار بین‌المللی و تعاملات مالی با محدودیت‌هایی روبه‌رو شوند، اما تجربه‌ی کشور در مدیریت تحریم‌ها و ایجاد مسیر‌های جایگزین برای تجارت و تأمین نیازها، موجب شده است آثار این تغییر کمتر از آن باشد که به بدنه‌ی اصلی اقتصاد کشور آسیب جدی وارد کند. 

در واقع، این فعالان اقتصادی مطرح می‌کنند که در سال‌های اخیر، ساختار اقتصادی ایران به شکلی طراحی شده که وابستگی خود را به تعاملات بین‌المللی کاهش داده است و در نتیجه، از شوک‌های سیاسی شدیدتر در سطح جهانی تأثیر کمتری می‌پذیرد.

دیدگاه برخی از فعالان اقتصادی بر نقش اسنپ‌بک بر اقتصاد ایران 

هادی تیزهوش تابان، عضو اتاق بازرگانی درمورد تأثیر اسنپ‌بک و بازگشت تحریم‌ها بر محدودیت‌های اقتصادی کشور گفت: این موضوع از دو بُعد روانی و اقتصادی قابل بررسی است و اگرچه اسنپ‌بک می‌تواند تأثیرات اقتصادی واقعی و ملموسی داشته باشد ولی بخش قابل توجهی از اثرات آن در کوتاه‌مدت، روانی است که باید به این موضوع توجه شود. 

اسنپ‌بک، افزایش هزینه‌ها و کاهش سرمایه‌گذاری را به همراه دارد و اگرچه با بازگشت تحریم‌ها، دسترسی شرکت‌های ایرانی به بازار‌های بین‌المللی محدود می‌شود و هزینه مبادلات مالی افزایش پیدا می‌کند و در این میان، سرمایه‌گذاران خارجی و حتی داخلی محتاط‌تر عمل می‌کنند، اما می‌توان برای این موضوع نیز، راهکاری اندیشید. 

تیزهوش تابان ادامه داد: اسنپ‌بک، یک ترکیب از اثرات اقتصادی واقعی و روانی است که با هم، همپوشانی دارند و در مجموع، وضعیت کلی اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اما با این وجود، اگر اقتصاد و مواردی که تحت تأثیر اسنپ‌بک هستند بدرستی مدیریت شوند بار روانی مسائلی از این دست کم خواهد شد.

عباس آرگون، عضو اتاق بازرگانی ایران در این رابطه گفت: به طور قطع، اجرای این سازوکار تأثیرات قابل‌توجهی بر اقتصاد ملی، بخش خصوصی و صنعت ایران خواهد داشت و این تأثیرات؛ از افزایش ریسک مبادلات بین‌المللی و کاهش اعتبار اقتصادی کشور آغاز شده‌اند و تا ایجاد اختلال در تأمین مالی، صادرات، واردات و حمل‌ونقل بین‌المللی ادامه پیدا می‌کنند.

آرگون ادامه داد: واکنش احتمالی آمریکا به این موضوع می‌تواند شکل گسترده‌تری از محدودیت‌های تحریمی را دربرگیرد و مانع تعامل مؤثر بخش خصوصی ایران با جهان شود و در نتیجه، محدودیت‌هایی را به وجود آورد. اما با این وجود، می‌توان اقداماتی انجام داد تا تجارت خارجی انجام شود. 

به گفته‌ی او، یکی از مواردی که اسنپ‌بک به همراه دارد این است که هزینه تعاملات خارجی را افزایش می‌دهد و روند دسترسی به منابع مالی و بانکی جهانی را نیز دشوارتر می‌کند. اما با این وجود، می‌توان اقداماتی انجام داد تا تجارت خارجی انجام شود. 

همچنین، آرمان خالقی، دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت ایران بیان کرد: مکانیسم ماشه به معنای بازگشت به تحریم‌های پیش از برجام است. ما دوره‌ای را پشت سر گذاشتیم که با تحریم‌های آمریکا آغاز شده است و به‌تدریج، بر شدت آن‌ها افزوده شده و این روند نهایتاً به تحریم‌های سازمان ملل منتهی شده است؛ تحریم‌هایی که اگرچه در محتوا، افزون بر تحریم‌های آمریکا نبوده‌اند، اما همان‌ها را تحکیم کرده‌اند و موجب تغییر شکل تحریم‌ها از سطح ایالات متحده به سطح شورای امنیت سازمان ملل شده‌اند.

دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت ایران ادامه داد: مهم‌ترین اثر بازگشت به تحریم‌های پیش از برجام بر اقتصاد ما، اثر روانی است. این حس که پس از فعال‌سازی اسنپ‌بک چه اتفاقاتی رخ خواهد داد، مبهم است. آیا با موضوعات جدیدی مواجه خواهیم شد؟ آیا شدت تحریم‌ها بیشتر شده و کشور با آثار اقتصادی جدی‌تری رو‌به‌رو می‌شود؟ آیا علاوه بر تحریم‌های اقتصادی، موضوعات دیگری نیز به رویه شورای امنیت سازمان ملل متحد اضافه خواهد شد؟

خالقی افزود: این نبود قطعیت و ابهام، فضایی مبهم برای عموم مردم به وجود می‌آورد و این ابهام روانی ممکن است باعث واکنش بازار شود. نظیر تمایل بیشتر به سمت سفته‌بازی ارز و طلا یا تغییر در رفتار خریدها، مثلاً در بازار مسکن یا باعث متمرکز شدن توجه مردم به ضروریات اقتصادی شود.

همچنین، رضا غلامی، کارشناس اقتصادی گفت: موضوع اسنپ‌بک یا فعال شدن ماشه اثر قوی بر اقتصاد ایران نخواهد گذاشت. چون اقتصاد کشور به اقتصاد دنیا وصل نشده بود تا دوباره نگرانی به وجود آید و درواقع، همان حالت قبلی است.

او افزود: با فعال شدن اسنپ‌بک، یک بخش روانی وجود دارد که احتمال دارد این موضوع به بازار‌ها ورود پیدا کند که باید مدیریت شود.