نشانه‌ها و پیامد‌های اعتیاد کودکان به فضای مجازی

باشگاه خبرنگاران جوان - لیلا رازقیان متخصص روانپزشکی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز گفت: اعتیاد رفتاری به فضای مجازی نوعی اختلال در کنترل تکانه است که با استفاده غیرقابل‌کنترل از اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین مشخص می‌شود.

مهم‌ترین نشانه‌های وابستگی به فضای مجازی

وی مهم‌ترین نشانه‌های این اختلال را اشتغال ذهنی مداوم با فضای مجازی، کاهش عملکرد تحصیلی یا اجتماعی، تحریک‌پذیری و پرخاشگری هنگام قطع دسترسی، ترجیح دنیای مجازی بر روابط واقعی و تغییر الگوی خواب، تغذیه و فعالیت بدنی عنوان کرد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز اظهار کرد: والدین زمانی باید نگران شوند که استفاده از وسایل دیجیتال باعث اختلال در کارکرد‌های روزمره کودک شود، این نقطه، مرز بین علاقه زیاد و وابستگی آسیب‌زا است.

ریشه یابی اعتیاد به فضای مجازی

رازقیان با اشاره به اینکه استفاده بیش از حد از موبایل، تبلت یا بازی‌های آنلاین در سنین پایین پیامد‌های چندبُعدی دارد، بیان کرد: پیامد‌های رفتاری شامل افزایش بی‌قراری، کاهش تحمل، وابستگی به پاداش فوری و افت مهارت‌های خودتنظیمی است.

به گفته وی پیامد‌های شناختی استفاده نادرست از فضای مجازی، شامل کاهش تمرکز، ضعف حافظه فعال و افت توان برنامه‌ریزی و حل مسئله، به ویژه در دوران شکل‌گیری قشر پیش‌پیشانی مغز، گزارش شده است.

رازقیان در ادامه، پیامد‌های عاطفی را نیز شامل اضطراب، خلق ناپایدار و احساس ناکافی بودن یا مقایسه منفی با دیگران برشمرد.

والدین نقش کلیدی در پیشگیری از استفاده نادرست فرزندان از فضای مجازی دارند

وی با اشاره به اینکه والدین نقش کلیدی در پیشگیری دارند، افزود: تعیین مرز زمانی مشخص، الگوسازی مثبت، ایجاد فعالیت‌های جایگزین جذاب و آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان می‌تواند از وابستگی آسیب‌زا جلوگیری کند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز به الگو‌های تربیتی ناکارآمد اشاره کرد که شامل والدگری سهل‌گیرانه (استفاده بی‌محدودیت بدون نظارت)، والدگری مستبدانه (کنترل شدید بدون گفت‌و‌گو) و والدگری غافل (بی‌توجهی به نیاز عاطفی کودک و جبران آن با ابزار دیجیتال) است.

راهکار‌های مناسب

رازقیان با اشاره به اینکه، کنار گذاشتن ناگهانی موبایل یا تبلت می‌تواند واکنش‌های شدید اضطرابی و پرخاشگری ایجاد کند، بیان کرد: راهکار مناسب شامل کاهش تدریجی استفاده از فضای مجازی، برنامه زمانی مشخص، تشویق فعالیت‌های غیرمجازی، تقویت رفتار‌های مطلوب با پاداش غیر دیجیتال و گفت‌وگوی شفاف درباره دلیل محدودیت‌ها است تا کودک احساس کنترل و احترام داشته باشد.

وی اظهار کرد: مراجعه به روان‌پزشک یا روان‌شناس کودک ضروری است اگر استفاده از فضای مجازی باعث افت تحصیلی، انزوا، تغییر خلق یا خواب، یا اضطراب و تحریک‌پذیری شدید شود.

این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز ادامه داد: اغلب اعتیاد به فضای مجازی علامتی ثانویه از اختلالات زمینه‌ای مانند اضطراب، افسردگی، بیش‌فعالی (ADHD) یا اختلالات تنظیم هیجان است و درمان مؤثر نیازمند ارزیابی جامع و مداخله چندبُعدی شامل روان‌درمانی، آموزش والدین و گاهی دارودرمانی است که توصیه می‌شود حتما والدین در این خصوص با متخصص روانپزشکی و روانشناس مشورت کنند.

منبع: وزارت بهداشت