معجزه بازگشت دو برادر به دست امام حسین (ع) در گودال قتلگاه

باشگاه خبرنگاران جوان- امام حسین (ع) همواره در طول زندگی خود، به ویژه در واقعه کربلا، به عنوان چراغ راهنمایی که در تاریکی زمان می‌درخشید، نقش هدایتگری خود را فراموش نکرد و در هر شرایطی، حتی در دل میدان نبرد و در گودال قتلگاه، از رسالت خود دست برنداشت. این هدایتگری بی‌وقفه یکی از وجوه متمایز شخصیت امام است که از آغاز قیام تا آخرین لحظه شهادت، تلاش کرد دل‌ها را به سوی حق و عدالت دعوت کند. در این مسیر، شاهد تحول روحی و معنوی افراد متعددی بودیم که حتی در صف دشمن بودند، اما صدای امام و ندای «هل من ناصر ینصرنی» آنها را به سوی حق برگرداند.

 یکی از این نمونه‌های برجسته، داستان دو برادر به نام‌های سعد بن حرث انصاری و ابو الحتوف بن حرث انصاری است که در آخرین لحظات به سپاه امام پیوستند و به شهادت رسیدند.

هویت و پیشینه سعد و ابو الحتوف انصاری

سعد بن حرث و ابو الحتوف از خاندان انصار و از تیره بنی‌عجل بودند که در زمان امام حسین (ع) در کوفه سکونت داشتند. بنی‌عجل از شاخه‌های قبیله خزرج در مدینه محسوب می‌شوند و به دلیل هجرت‌های متعدد، برخی اعضای این طایفه به کوفه مهاجرت کرده بودند.

درباره نسب این دو برادر در منابع مختلف اختلافاتی وجود دارد. در برخی متون، نام پدر آنها «حرث» و در برخی دیگر «حارث» ذکر شده است. این اختلافات نگارشی ممکن است به دلیل تفاوت در ثبت اسامی و همچنین تشابه اسمی در افراد مختلف باشد. ابو الحتوف انصاری در برخی منابع با لقب «العجلانی» معرفی شده که به تبار و محل سکونت اشاره دارد.

زندگی این دو پیش از واقعه کربلا چندان در منابع تاریخی به تفصیل نیامده است، اما می‌توان از موضع‌گیری‌های آنها در روز عاشورا تا حدودی به نگرش اولیه و شرایطشان پی برد. هر دو در آغاز در صف لشکر عمر بن سعد حضور داشتند، یعنی در برابر امام حسین (ع) قرار داشتند و در جنگ شرکت کردند.

تحول روحی در لحظات سخت؛ پیوستن به امام حسین (ع)

یکی از شگفتی‌های عاشورا، توانایی امام حسین (ع) در هدایت حتی دل‌هایی بود که ظاهراً در جبهه دشمن قرار داشتند. روایت‌های متعدد از جمله کتاب ابصار العین حکایت می‌کنند که وقتی سعد و ابو الحتوف ندای امام و اشک‌ها و شیون زنان و کودکان اهل بیت را شنیدند، دچار تزلزل درونی شدند. آنها که پیش‌تر با شمشیر به مقابله برخاسته بودند، متوجه شدند که امام حسین (ع) فرزند دختر پیامبر (ص) و مظهر حق و عدالت است.

یکی از روایات نقل می‌کند که ابو الحتوف گفت: «این حسین فرزند دختر پیامبر ماست. ما به امید شفاعت پیامبر در روز قیامت به سر می‌بریم؛ چگونه ممکن است با فرزند پیامبر بجنگیم؟» این کلام نشان‌دهنده عمق درک و تجدیدنظر آنها در دیدگاهشان است.

بعد از این دگرگونی، سعد و ابو الحتوف به صف یاران امام پیوستند و با شعار‌هایی مانند «لا حکم الا لله» و «یا لثارات الحسین» به میدان جنگ برگشتند. آنها تا لحظه شهادت در کنار امام ایستادند و پس از نبردی جانانه به فیض شهادت نائل شدند.

شهادت و پایان راه

بر اساس روایات، سعد و ابو الحتوف در همان روز عاشورا و در میدان نبرد به شهادت رسیدند. منابع ابصار العین و وسیلة الدارین نقل می‌کنند که این دو با اراده‌ای محکم و ایمان قلبی در مقابل دشمنان ایستادند و به طور فعال در جنگ شرکت کردند. شهادت این دو برادر نمادی از قدرت تحول و هدایت امام حسین (ع) در آخرین ساعات زندگی آن حضرت است.

بررسی منابع و نقد اسنادی

با وجود این روایات، در منابع رجالی و تاریخی درباره هویت و سرنوشت این دو برادر اختلافاتی وجود دارد. برخی منابع مانند «تنقیح المقال» اثر علامه مامقانی و «قاموس الرجال» علامه شوشتری، بر نبود سند متصل و معتبر برای برخی از این روایات تأکید کرده‌اند و در مورد نام‌ها و نسب آنها تردید‌هایی مطرح کرده‌اند.

همچنین درباره سعد بن حرث انصاری، برخی مدعی هستند که او در جنگ صفین به شهادت رسیده و بنابراین امکان حضورش در کربلا دور از ذهن است.

تحقیقات جدید و مقالاتی مانند مقاله منتشرشده در پایگاه انسان‌شناسی (ensani.ir) بر اساس تحلیل اسناد و مدارک تاریخی، احتمال داده‌اند که اشتباه در تشخیص شخصیت‌ها یا مشابهت اسمی باعث این تناقضات شده است. البته روایت ابو الحتوف بیشتر مورد پذیرش است، اما باز هم سندی قوی و مستقل برای آن در دست نیست.

 تحلیل معنوی و درس‌های هدایتگری امام حسین (ع)

فراتر از مباحث سندی و تاریخی، این روایت به عنوان نمادی از هدایتگری امام حسین (ع) اهمیت ویژه‌ای دارد. امام نه تنها در مقام رهبری سیاسی و نظامی، بلکه در نقش هادی معنوی و مربی انسان‌ها، تا واپسین لحظه تلاش کرد دل‌ها را به سوی حقیقت و عدالت جذب کند.

اینکه دو نفر که ابتدا در برابر ایشان ایستاده بودند، به سوی امام برگشتند و جان خود را در راه او فدا کردند، نشان‌دهنده تأثیر عمیق قیام عاشورا بر روح و جان انسان‌هاست.

این موضوع پیام روشنی برای انسان امروز دارد؛ اینکه هیچ زمانی برای بازگشت و اصلاح دیر نیست، حتی در شرایطی که همه چیز به نظر پایان یافته است. امام حسین (ع) با ندای «هل من ناصر ینصرنی؟» از هر انسان آزاده‌ای دعوت به حرکت به سوی عدالت و حق می‌کند و این دعوت همواره نافذ و تأثیرگذار است.

با بررسی منابع و تحلیل روایت سعد و ابو الحتوف انصاری، هرچند از نظر تاریخی و سندی برخی ابهامات وجود دارد، ولی پیام معنوی این داستان کاملاً روشن و الهام‌بخش است. امام حسین (ع) در اوج مظلومیت و سختی، همچنان به هدایتگری مردم اهتمام داشت و با ندای خود حتی دل‌هایی را که در جبهه دشمن بودند، به راه حق و عدالت بازگرداند. این دو برادر نمونه‌ای زنده از قدرت تحول انسان و مسیر بازگشت به نور و حقیقت هستند. بنابراین، این روایت به ما یادآوری می‌کند که هدایت تا لحظه آخر ممکن است و هیچگاه دیر نیست.

منبع: تسنیم