تجلی ایران فرهنگی در خرم‌آباد؛ گهواره تمدن بر نقشه جهان نقش بست

باشگاه خبرنگاران جوان ـ سیدرضا صالحی‌امیری در یادداشتی نوشت:

«در ساحت فرهنگی ایران، گاه رویداد‌هایی رقم می‌خورد که فراتر از مرز جغرافیا و زمان، به مثابه برگی از تاریخ تمدن بشر معنا می‌یابد. ثبت جهانی مکان‌های پیش از تاریخ «دره خرم‌آباد» در چهل و هفتمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو، یکی از همان رخداد‌های یگانه است؛ لحظه‌ای که «ایران فرهنگی» بار دیگر از پس غبار قرون برخاست و در سپهر جهانی، صدای پرطنین خویش را به گوش تاریخ رساند؛ گواهی دیگر بر جایگاه رفیع ایران در منظومه جهانی میراث بشری. اینک ایران با ۲۹ میراث ثبت‌شده جهانی، نه فقط در رتبه‌های بالای جدول جهانی نشسته، بلکه در قلب گفتمان هویت، تاریخ و تمدن ایستاده است. اما آنچه ثبت «دره خرم‌آباد» را ممتاز می‌کند، نه صرفاً ثبت آثار، بلکه ارائه معنای تمدنی نهفته در لایه‌های خاک و سنگ این دره است. جایی که انسان در هزاران سال پیش، با اندیشه و ابزار آغازگر راهی شد که امروز ما آن را «تمدن» می‌نامیم.

خرم‌آباد؛ گهواره فرهنگ و زیست انسان نخستین

«دره خرم‌آباد» در متن جغرافیای فرهنگی زاگرس، یکی از غنی‌ترین کریدور‌های باستان‌شناسی جهان است؛ منطقه‌ای که پیوستار زندگی انسان را از دوران پارینه‌سنگی قدیم تا عصر آهن مستند می‌سازد. غار‌ها و محوطه‌هایی همچون غار کلدر (kaldar)، غار قمری (ghamari)، غار گیلوران (gilvaran)، غار یافته (yafteh)، غار کنجی (konji)، محوطه گر ارجنه (gare arjaneh) و دیگر مکان‌های باستانی دره، گواهی روشنگر از پویایی فرهنگی، استمرار زیست انسانی و نوآوری‌های اولیه انسان هوشمند در غرب فلات ایران است. بر اساس مطالعات تطبیقی و یافته‌های دیرینه‌شناسی، این دره از نادر فضا‌هایی در خاورمیانه است که چرخه کامل زندگی انسان شکارگر-گردآورنده تا شکل‌گیری جوامع روستایی را در خود جای داده است. بدین‌سان خرم‌آباد، نه یک شهر که یک سند زنده از شکل‌گیری تمدن انسانی است؛ سندی که امروز با مهر یونسکو، جهانی شده است. این تنوع و تداوم، خرم‌آباد را به قطب بی‌بدیل مطالعات انسان‌شناسی و دیرینه‌زیستی در غرب آسیا بدل ساخته است.

مواجهه با ایران‌هراسی؛ روایتی از فرهنگ، نه ترس

در جهانی که روایت‌ها هویت‌ساز و قدرت‌آفرین‌اند، بازگشت به سرچشمه‌های تمدنی، ضرورتی استراتژیک است. در جهانی که هویت‌زدایی از خاستگاه‌های تمدنی بخشی از دستور کار قدرت‌های رسانه‌ای است، ثبت جهانی چنین محوطه‌هایی پاسخی فرهنگی، علمی و راهبردی به پروژه ایران‌هراسی است. ایران را نباید با تیتر‌های سیاسی شناخت، بلکه باید آن را با نشانه‌های تمدنی‌اش خواند؛ با چخماق‌های باستانی‌اش، با نقش‌های صخره‌ای‌اش، با سنگ‌چینه‌های تدفینی‌اش. این ثبت علاوه بر آنکه گامی در صیانت از حافظه تاریخی بشر بوده، روایتی است از ایرانِ دیگر؛ ایران اندیشه، ایران دیپلماسی فرهنگی، ایران صلح و گفت‌و‌گو. چه پاسخی رساتر از اینکه جهانیان بدانند سرزمینی که امروز در دامنه زاگرس، سنگ‌نوشته‌ها و غار‌های تاریخی‌اش را محافظت می‌کند، همان سرزمینی است که هزاران سال پیش پایه‌های نخستین جامعه انسانی را بنا نهاد.

از ثبت تا توسعه

ثبت جهانی صرفاً یک افتخار نمادین نیست؛ یک سرمایه‌گذاری درازمدت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است. اکنون «دره خرم‌آباد» به‌مثابه یک مقصد جهانی، قابلیتی منحصر‌به‌فرد برای توسعه گردشگری علمی، فرهنگی و نخبگانی دارد. گردشگری مبتنی بر میراث، اگر با نگاه مشارکت‌محور و رویکرد عدالت‌محور همراه شود، می‌تواند زمینه‌ساز توسعه متوازن منطقه‌ای، رونق اقتصاد‌های بومی، اشتغال پایدار و تقویت صنایع‌دستی لرستان باشد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با همکاری استانداری لرستان، در پی آن است که خرم‌آباد را به پایگاه آموزش، پژوهش، صیانت و تفسیر میراث پیشاتاریخی غرب آسیا بدل کند. در این مسیر مشارکت دانشگاه‌ها، نهاد‌های مدنی و جوامع محلی، نه گزینه‌ای فرعی، بلکه ضرورتی تمدنی و اجتناب‌ناپذیر است.

میراث جهانی؛ تعهدی بین‌نسلی

باید باور کنیم که ثبت جهانی پایان کار نیست؛ آغاز مسئولیتی خطیر است. هر اثر جهانی، امانتی است بر دوش ملت‌ها؛ امانتی از گذشتگان، برای آیندگان. ما موظفیم این محوطه‌ها را نه‌تنها از نظر فیزیکی محافظت کنیم، بلکه آنها را در روایتگری، آموزش عمومی، مستندسازی و بهره‌برداری پایدار، زنده و جاری نگه داریم. ما در عصر بحران‌های اقلیمی، رسانه‌ای و هویتی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازگشت به ریشه‌های تمدنی خویشیم. خرم‌آباد و محوطه‌هایش بخشی از این بازگشت هوشمندانه‌اند؛ چراغی در تاریکی فراموشی.»

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی دولت