«سیری» جان داری گوش می‌دی؟

باشگاه خبرنگاران جوان - وقتی شعار تبلیغاتی‌ات می‌گوید «آنچه در آیفون شما اتفاق می‌افتد، در آیفون شما می‌ماند» و بعد معلوم می‌شود همان آیفون دارد با گوش‌های تیزش مکالمه‌تان را ضبط می‌کند،  هم اعتماد کاربران را زیر سوال می‌برد و پای دادگاه هم باز می‌شود. اپل، غول فناوری جهان، به‌تازگی با پرداخت ۹۵ میلیون دلار، پرونده‌ شنود پنهانی دستیار صوتی‌اش سیری (Siri)را به‌صورت بی‌سروصدا حل‌وفصل کرد. بی‌سروصدا؟ یا شاید با صدایی که سال‌هاست ما نمی‌شنویم، ولی سیری می‌شنیده.

پرونده‌ای که حالا به تسویه رسیده، از سال ۲۰۱۹ شروع شد؛ وقتی یکی از پیمانکاران اپل در گفت‌وگو با روزنامه Guardian فاش کرد که سیری، حتی بدون دستور صریح کاربر، مکالمات را ضبط می‌کرده است. گاهی با صدای یک زیپ یا عطسه یا حتی ساییده‌شدن مبل. این پیمانکار می‌گفت صدها مکالمه‌ بسیار شخصی، از بحث‌های زناشویی گرفته تا اطلاعات پزشکی، توسط کارمندان انسانی بررسی می‌شده تا عملکرد سیری بهبود یابد.

در واکنش به این افشاگری، اپل بلافاصله بازبینی انسانی را متوقف کرد و در بیانیه‌ای وعده داد که از این پس، این فرآیند فقط با رضایت کاربران انجام می‌شود. با این حال، کاربران زیادی متوجه شدند که احتمالاً خیلی وقت است که تنها نیستند.

در شکایت ثبت‌شده در آمریکا، کاربران به نمونه‌هایی عجیب از «تبلیغات مشکوک» اشاره کرده‌اند. کسی در خانه‌اش درباره کفش Air Jordan صحبت کرده و ساعاتی بعد، تبلیغ آن را دیده. کسی دیگر در مکالمه‌ای خصوصی با پزشکش از عمل جراحی خاصی گفته و چند روز بعد، بنر تبلیغاتی آن درمان را در فیس‌بوک مشاهده کرده. این هم‌زمانی‌ها، با عنوان «Ad Creep» یا تبلیغات خزنده، حالا به بخشی از فرهنگ دیجیتال بدل شده‌اند.

اما آیا این فقط یک مورد خاص از اپل است؟ قطعاً نه. آمازون هم در سال ۲۰۱۸ متهم شد که الکسا مکالمه‌ یک زوج را درباره کف‌پوش منزل ضبط کرده و آن را برای یکی از همکاران شوهر فرستاده است. سال بعد، گزارش‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد هزاران کارمند آمازون وظیفه‌ پیاده‌سازی گفت‌وگوهای کاربران را برای آموزش بهتر الکسا دارند. گوگل هم درگیر ماجرایی مشابه شد و سامسونگ حتی در سال ۲۰۱۵ هشدار داد که کاربران بهتر است اطلاعات محرمانه‌شان را نزدیک تلویزیون‌های هوشمند نگویند.

به‌عبارت دیگر، شنود دیجیتال فقط محدود به اپل نیست؛ این بخشی از اکوسیستم بزرگ‌تری است که به سوخت‌گیری با داده‌های ما عادت کرده. دستیارهای صوتی برای بهتر شدن، نیاز به آموزش دارند و این آموزش، بدون «مکالمات واقعی» میسر نیست. اما «واقعی بودن» دقیقاً همان چیزی است که حریم خصوصی را به خطر می‌اندازد.

جالب‌تر این‌که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند کاربران از این مسئله غافل نیستند. در سال ۲۰۱۹، بیش از ۵۵ درصد آمریکایی‌ها معتقد بودند تلفن‌شان به حرف‌هایشان گوش می‌دهد. در سال ۲۰۲۳، این رقم به بالای ۶۰ درصد رسید. در بریتانیا نیز، دو سوم بزرگسالان اعلام کردند که تبلیغاتی را دیده‌اند که به گفت‌وگوی اخیرشان مرتبط بوده است. همین ترس باعث شده چسب زدن روی میکروفن گوشی، تبدیل به رفتاری روزمره شود.

روان‌شناسان اما هشدار می‌دهند که نباید همه چیز را توطئه دید. آنها می‌گویند پدیده‌ «تبلیغات مرتبط» بیشتر ناشی از سوگیری تاییدی است. ما هزاران تبلیغ بی‌ربط را نادیده می‌گیریم، اما اگر یک بار بعد از حرف زدن درباره «باران» تبلیغ چتر ببینیم، داستانش را تا یک هفته برای همه تعریف می‌کنیم. با این حال، در دنیایی که اعتماد به شرکت‌های فناوری روزبه‌روز کمتر می‌شود، دیگر کمتر کسی به‌سادگی حرف شرکت‌ها را باور می‌کند.

در این میان، اپل که همواره خود را «قهرمان حفظ حریم خصوصی» معرفی می‌کرد، حالا باید توضیح دهد که چرا شعارهای براقش با واقعیت‌ها نمی‌خوانند. شاید به همین خاطر بود که ترجیح داد پرونده‌ «لوپز علیه اپل» را بدون رفتن به دادگاه و با یک تسویه‌ سنگین ببندد. تسویه‌ای که اگرچه اتهام‌ها را به‌صورت رسمی تایید نمی‌کند، اما برای کاربران کافی است که بدانند کمی آن‌سوی آیفون‌شان، کسی گوش داده است.

آنهایی که ساکن آمریکا هستند و بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ یکی از دستگاه‌های مجهز به سیری را خریده باشند، می‌توانند با ثبت درخواست در سایت مربوطه، تا ۲۰ دلار غرامت برای هر دستگاه دریافت کنید. شاید نه آنقدر که درد شنود را التیام دهد‌ اما برای یک قهوه‌ تلخ و نگاهی مشکوک به موبایل کافی‌ست.

این داستان بیش از آنکه درباره اپل باشد، داستان ماست؛ ما که با دستان خودمان ابزارهایی ساخته‌ایم برای سهولت زندگی، ولی حالا باید هر روز به آنها شک کنیم. شاید عصر دیجیتال، از ما فقط کاربر نخواسته بلکه شنونده، گوینده و قربانی هم خواسته است.

منبع: روزنامه هفت صبح