روز جهانی حفاظت از لایه اوزون؛ آیا اوضاع زمین بهبود می‌یابد؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ جواد فراهانی - ابتدا، باید با یادگیری در مورد خود لایه اوزون، مشکل را درک کنیم. این لایه بین ۱۵ تا ۳۵ کیلومتر بالاتر از سطح زمین در استراتوسفر قرار دارد و حاوی غلظت بالایی از مولکول‌های اوزون (O₃) است.

مولکول اوزون یک ترکیب شیمیایی است که از سه اتم اکسیژن (O₃) تشکیل شده است. این مولکول زمانی تشکیل می‌شود که تابش فرابنفش پرانرژی خورشید، مولکول‌های اکسیژن معمولی (O₂) را به اتم‌های منفرد تجزیه می‌کند. سپس این اتم‌های آزاد با سایر مولکول‌های اکسیژن (O₂) برخورد کرده و با آنها پیوند برقرار می‌کنند و اوزون (O₃) را تشکیل می‌دهند.

لایه اوزون به عنوان یک سپر محافظ برای زمین در برابر اشعه‌های مضر خورشید عمل می‌کند. اگرچه ازن در این لایه نسبتاً کمیاب است و تنها حدود ۱۰ قسمت در میلیون را تشکیل می‌دهد، اما در انجام وظیفه خود بسیار مؤثر است.

عملکرد حیاتی اوزون جذب بین ۹۷ تا ۹۹ درصد از تابش الکترومغناطیسی مضر UV-B و UV-C خورشید است. این دو نوع تابش مضر به اندازه کافی پرانرژی هستند که به DNA موجودات زنده آسیب برسانند.

زنگ‌های خطر در دهه ۱۹۸۰ زمانی که سوراخ اوزون بر فراز قطب جنوب کشف شد، به صدا درآمدند. این امر منجر به پروتکل جهانی مونترال برای حذف تدریجی مواد شیمیایی مضر مانند کلروفلوئوروکربن‌ها (CFC) شد که مسئول تخریب ازن هستند.

اگر لایه اوزون ناپدید شود، چه اتفاقی برای زمین خواهد افتاد؟

اگر لایه اوزون ناگهان ناپدید شود، عواقب آن برای حیات روی زمین فاجعه‌بار و سریع خواهد بود. تابش بسیار شدید UV-B و UV-C به سطح زمین می‌رسد.

تابش فرابنفش B (UVB) یکی از علل اصلی سرطان پوست، از جمله نوع کشنده ملانوما است. بدون لایه ازن، میزان سرطان پوست به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد.

تابش فرابنفش همچنین باعث آب مروارید و سایر بیماری‌های چشمی مانند فوتوکراتیت، آفتاب‌سوختگی که چشم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به افزایش میزان نابینایی می‌شود، می‌شود.

علاوه بر این، نشان داده شده است که تابش فرابنفش سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند، انسان‌ها را بیشتر در معرض بیماری‌های عفونی قرار می‌دهد و اثربخشی واکسیناسیون را کاهش می‌دهد.

این آسیب کشنده البته بر حیوانات نیز تأثیر خواهد گذاشت و اکثر آنها، به ویژه آنهایی که فاقد تجهیزات محافظتی مانند خز، پوست یا پر هستند، درست مانند انسان‌ها دچار این سرنوشت خواهند شد و بسیاری از گونه‌ها با انقراض رو‌به‌رو خواهند شد.

اکوسیستم‌ها و کشاورزی نیز از هم می‌پاشند، زیرا فیتوپلانکتون‌ها - موجودات فتوسنتزکننده میکروسکوپی که پایه و اساس شبکه غذایی دریایی را تشکیل می‌دهند - به تابش فرابنفش بسیار حساس هستند. انقراض گسترده آنها منجر به فروپاشی فاجعه‌بار اکوسیستم‌های اقیانوسی خواهد شد که منجر به مرگ ذخایر ماهی و به خطر انداختن همه موجودات وابسته به آنها، از جمله انسان‌ها، می‌شود.

این تهدید به معیشت انسان نیز گسترش می‌یابد، زیرا بسیاری از محصولات اساسی مانند گندم، برنج، سویا و ذرت به سطوح بالای تابش فرابنفش حساس هستند. قرار گرفتن در معرض این تشعشعات، رشد آنها را متوقف کرده و بهره‌وری را کاهش می‌دهد و منجر به کمبود شدید مواد غذایی و قحطی جهانی می‌شود.

بدون محافظت از لایه اوزون، زندگی روی زمین، چه در خشکی و چه در دریاها، در معرض خطر جدی قرار خواهد گرفت و هیچ کس در امان نخواهد بود. خوشبختانه، این سناریوی تاریک در حال تغییر است. تلاش‌های بین‌المللی برای کاهش مواد مخرب لایه اوزون موفقیت‌آمیز بوده و این لایه حیاتی به آرامی شروع به بهبود کرده است.

مطالعات اخیر با اطمینان زیادی تأیید می‌کنند که سوراخ لایه اوزون در حال کوچک شدن است و تهدید آن رو به کاهش است. دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که لایه اوزون تا اواسط این قرن به طور کامل بهبود خواهد یافت.

منبع: RT