زبان و فرهنگ؛ هویت ماندگار مردم سیستان و بلوچستان

باشگاه خبرنگاران جوان - فرهنگ سیستان و بلوچستان به‌عنوان یکی از غنی‌ترین و اصیل‌ترین میراث‌های فرهنگی ایران، جایگاهی ویژه در هویت ملی و تاریخ کشور دارد. این سرزمین با پیشینه‌ای کهن، خاستگاه آئین‌ها، آداب و رسوم، موسیقی، پوشاک و زبان‌های متنوعی است که هرکدام نشانه‌ای از اصالت و پویایی مردم آن به شمار می‌روند.

نقش فرهنگ در سیستان و بلوچستان نه‌تنها در حفظ پیوند‌های اجتماعی و تقویت همبستگی مردم مؤثر است، بلکه به‌عنوان موتور محرک برای توسعه گردشگری، اقتصاد فرهنگی و تبادل فرهنگی میان اقوام مختلف کشور نیز عمل می‌کند. از هنر‌های سنتی و صنایع‌دستی گرفته تا آئین‌های مذهبی و جشن‌های بومی، همه گواهی بر تنوع و زنده بودن فرهنگ این خطه هستند.

توجه به این ظرفیت‌ها می‌تواند علاوه بر پاسداشت میراث گذشتگان، زمینه‌ساز معرفی جهانی چهره واقعی سیستان و بلوچستان به‌عنوان سرزمینی فرهنگی، صلح‌دوست و هنرمند باشد؛ جایی که مردمش با وجود چالش‌های طبیعی و اقتصادی، هنوز دل در گرو حفظ اصالت‌های فرهنگی و انتقال آن به نسل‌های آینده دارند.

فرهنگ عامل اصلی هویت هر قوم است

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی چابهار در گفت‌و‌گو با خبرنگار مهر، با تأکید بر نقش بنیادین فرهنگ در هویت بخشی به اقوام ایرانی اظهار داشت: بی‌تردید، فرهنگ عامل اصلی هویت هر قوم است؛ زیرا فرهنگ مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، سنت‌ها، زبان، هنر و سبک زندگی مردمان را در بر می‌گیرد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

محمد امین محمدی با اشاره به جایگاه ویژه فرهنگ در جنوب شرق کشور گفت: اگر بخواهیم در میان قوم بلوچ و در گستره پهناور مکران نمونه‌ای روشن از تأثیر فرهنگ را بیابیم، بی‌گمان زبان ستون مهم این هویت فرهنگی‌است. زبان نه‌تنها وسیله ارتباطی، بلکه آیینه‌ای از اندیشه، احساس و جهان‌بینی انسان است و از همین رو، مهم‌ترین شاخص و جلوه‌گاه فرهنگ در هر جامعه به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: در میان مردمان سیستان و بلوچستان، زبان و ادبیات جایگاهی ویژه دارند. هر واژه، روایتگر بخشی از تاریخ و آئین‌های کهن این خطه است. بسیاری از آداب و رسوم، باور‌ها و ارزش‌های اخلاقی بلوچ‌ها در قالب ضرب‌المثل‌ها، ترانه‌ها و اشعار محلی سینه‌به‌سینه منتقل شده و بخشی از حافظه تاریخی منطقه را تشکیل داده است. همین میراث زبانی و ادبی است که توانسته در گذر زمان، هویت فرهنگی مردم این استان را زنده و پویا نگاه دارد.

شعر؛ تأثیر گذارترین قالب بیان زبان بومی

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی چابهار گفت: شعر، زیباترین و تأثیرگذارترین قالب بیان زبان است، زیرا در آن هم اندیشه و احساس حضور دارد و هم موسیقی و تصویر. شعر، زبان دل و خرد است و به همین سبب، در میان تمامی اقوام ایرانی جایگاهی والا یافته است.

وی تصریح کرد: هنگامی که اقوام ایرانی در چارچوب زبان و ادبیات مشترک با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، در واقع پیوند‌های فرهنگی و ملی خود را استوارتر می‌سازند. فرهنگ، اگرچه رنگ و بوی محلی دارد، اما در عمق خود، روح وحدت و همبستگی را زنده نگاه می‌دارد.

لهجه اصالت زبان مادری و هویت فرهنگی هر قوم است

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی سیستان و بلوچستان در گفت‌و‌گو با خبرنگار مهر، با اشاره به اهمیت حفظ زبان‌های محلی اظهار داشت: دستگاه آوایی هر فرد بر پایه زبان مادری‌اش شکل می‌گیرد و همین ویژگی در هنگام فراگیری زبان دوم، به‌صورت لهجه خود را نشان می‌دهد.

عبدالسلام بلوچ زاده افزود: لهجه نه‌تنها نقطه ضعف نیست، بلکه اصالت زبان مادری و نشانه هویت فرهنگی هر قوم است. کشور ایران با داشتن زبان‌ها و گویش‌های گوناگون، از تنوع زبانی و فرهنگی غنی برخوردار است و این تنوع می‌تواند به‌عنوان فرصتی برای تقویت همبستگی ملی مورد استفاده قرار گیرد.

وی ادامه داد: استان سیستان و بلوچستان نیز دارای گویش‌ها و زبان‌های متعددی است که هرکدام ظرفیت‌های ارزشمندی در حوزه ادبیات و هنر دارند، اگر این گویش‌ها تقویت و به آنها پرداخته شود، می‌توان از آنها در خلق آثار ادبی بومی بهره گرفت.

باوچ‌زاده تصریح کرد: ادبیات بومی گونه‌های خاص شعری و اوزان ویژه خود را دارد که با اوزان رسمی عروضی متفاوت است و می‌تواند در پژوهش‌های ادبی درباره قالب‌ها و وزن‌های ایرانی، الهام‌بخش و راه گشا باشد.

حفظ و احیای میراث هنری و فرهنگی، نقش مؤثری در تقویت هویت بومی و انسجام اجتماعی دارد

بلوچ زاده با تأکید بر لزوم پویایی زبان‌های محلی گفت: اگر گویش‌ها و زبان‌های بومی، تولید ادبی و آفرینش نداشته باشند، دچار فراموشی می‌شوند. از بین رفتن واژگان، ترکیبات و تشبیهات بومی به‌معنای از دست دادن بخش بزرگی از فرهنگ بومی منطقه است.

فرهنگ و گویش محلی سیستان و بلوچستان امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه، حمایت و معرفی شایسته است. در دنیایی که مرز‌های فرهنگی به سرعت در حال تغییر است، حفظ و احیای میراث هنری و فرهنگی این استان می‌تواند نقش مؤثری در تقویت هویت بومی و انسجام اجتماعی داشته باشد.

بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی همچون موسیقی محلی، نه‌تنها به پویایی فرهنگی کمک می‌کند، بلکه فرصتی ارزشمند برای توسعه پایدار و رونق گردشگری ایجاد می‌کند.

منبع: مهر