آینده‌ فضای سایبر؛ از زیست دیجیتال تا جامعه‌ هم‌زیست انسان و ماشین

باشگاه خبرنگاران جوان؛ پریزاد اقبالی - کاظم فولادی قلعه، دبیر علمی چهارمین کنفرانس فضای سایبر گفت: در روز‌های برگزاری کنفرانس، شاهد برپایی مجموعه‌ای از نشست‌های علمی، بحث‌های تخصصی و فعالیت‌های فشرده بودیم که در نهایت به جمع‌بندی دستاورد‌ها و نتایج ارزشمند این رویداد منتهی شد.

او افزود: در این دوره، ۱۴۰ مقاله علمی به دبیرخانه ارسال شد که از میان آنها ۱۳۸ عنوان واجد شرایط داوری تشخیص داده شد. فرایند داوری با دقت و رعایت استاندارد‌های علمی انجام گرفت و در نهایت ۷۸ مقاله مورد پذیرش قرار گرفت؛ از این میان، ۷۰ مقاله به صورت شفاهی و ۸ مقاله به شکل پوستر ارائه شدند.

فولادی گفت: طی ۱۵ نشست تخصصی، مقالات پذیرفته‌شده در پنج بازه زمانی از ساعت ۸ صبح تا ۵ عصر ارائه شدند. در هر بازه زمانی سه نشست همزمان برگزار شد و شرکت‌کنندگان بسته به علاقه خود در جلسات مورد نظر حضور یافتند. نکته قابل توجه، استقبال چشمگیر از این نشست‌ها بود؛ به‌گونه‌ای که در اغلب آنها بیش از ۲۰۰ نفر شرکت‌کننده حضور داشتند، که برای یک کنفرانس علمی رقم قابل توجهی است.

او بیان کرد: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این کنفرانس، ماهیت میان‌رشته‌ای و فرارشته‌ای آن بود. فضای سایبر به‌عنوان پدیده‌ای نوین، مرز‌های سنتی رشته‌های علمی را درمی‌نوردد و نیازمند نگاهی تلفیقی از علوم انسانی، اجتماعی، فنی و مهندسی است. همین ویژگی، تفاوت بنیادین این رویداد را با سایر کنفرانس‌های علمی کشور رقم زد.

دبیر علمی چهارمین کنفرانس فضای سایبر اظهار کرد: در حالی‌که بسیاری از رشته‌های علمی سنتی هنوز در قالب‌های قدیمی خود باقی مانده‌اند، کنفرانس فضای سایبر تلاش دارد با گشودن زمینه‌های بازی علمی جدید، راه را برای شکل‌گیری مفاهیم و روش‌های نوین پژوهشی هموار سازد.

او گفت: خوشبختانه تجربه چهار سال برگزاری این کنفرانس (از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴) نشان داده است که ایجاد یک گفتمان علمی میان‌رشته‌ای در حوزه فضای سایبر کاملاً ممکن است. تاکنون حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ پژوهشگر از سراسر کشور با ارسال مقالات خود به این جریان علمی پیوسته‌اند و در شکل‌دهی به ادبیات پژوهشی جدیدی در این زمینه نقش‌آفرینی کرده‌اند.

از فضای مجازی تا فضای سایبر

فولادی بیان کرد: یکی از دستاورد‌های مفهومی مهم این کنفرانس، تأکید بر به‌کارگیری واژه فضای سایبر به جای فضای مجازی بود. بسیاری از پژوهشگران حاضر معتقدند که اصطلاح فضای مجازی نمی‌تواند واقعیت علمی و فنی این پدیده را بازتاب دهد، زیرا ریشه‌های نظری و فلسفی آن را از دانش سایبرنتیک جدا می‌کند.

دانش سایبرنتیک که در دهه ۱۹۴۰ میلادی به‌دست نوربرت وینر بنیان نهاده شد، اساس شکل‌گیری مفاهیمی، چون هوش مصنوعی، علوم شناختی و شبکه‌های ارتباطی را فراهم کرد. از همین‌رو، فهم درست فضای سایبر بدون درک مبانی سایبرنتیک امکان‌پذیر نیست.

وینر در کتاب معروف خود برای نخستین‌بار پیوند میان انسان و ماشین را در چارچوب نظری واحدی توضیح داد. چند سال بعد، در اثر دیگرش با عنوان جنبه‌های انسانی و اخلاقی دانش سایبرنتیک را برجسته‌تر ساخت و آن را به‌عنوان دانشی معرفی کرد که می‌تواند میان علوم فنی، علوم دقیق و علوم انسانی پلی عمیق برقرار کند.

کنفرانس فضای سایبر امسال نه‌تنها محلی برای ارائه مقالات علمی و تبادل تجربه میان پژوهشگران بود، بلکه به بستری برای گفتمان‌سازی علمی نوین در کشور تبدیل شد. گفتمانی که با ترکیب نگاه‌های میان‌رشته‌ای، می‌کوشد به پرسش‌های بنیادین عصر دیجیتال پاسخ دهد و مسیر آینده پژوهش‌های مرتبط با فضای سایبر را روشن‌تر کند.

به امید آنکه این تلاش‌ها بتواند به نهادینه شدن زبان و منطق علمی جدیدی در کشور انجام شود؛ زبانی که در آن، انسان، ماشین و جامعه در چارچوبی واحد و پویا مورد مطالعه قرار گیرند، همان‌گونه که پدر علم سایبرنتیک، نوربرت وینر، پیش‌بینی کرده بود.