آیات قرآن آیاتی از امید و بیم است. خداوند همان طور که وعده بهشت و نعمت‌های آن را به بندگانش می‌دهد مجرمان و ظالمان و کسانی که به نحوی باعث ازار دیگران هستند و از دستوراتش سرپیچی می‌کنند، را از عذاب‌هایی که برای آن‌ها تعیین کرده بیم می‌دهد.

دین ما دین عدالت محوری است، قرار نیست در زندگی کوتاه دنیوی انسان‌ها ظلم کنند و و باعث مرگ و درد و رنج دیگران شوند و نهایتا بدون هیچ رنجی زندگی کنند. کسانی که از انسانیت دور می‌شوند باید آماده مواجه با آثار اعمال خود باشند. با این حال خداوند برای جهنمیان و انسان‌های گناهکار تخفیفاتی نیز در نظر گرفته است.

عذاب‌های جهنم

اگر مدیریت و قاطعیت در کنار مهربانی و ملاطفت نباشد، ناهنجاری پیش می‌آید و نشانه ضعف و بی عدالتی است. از این رو اعتقاد به وجود جهنم آثار تربیتی فراوانی برای جلوگیری از زشتی و پلیدی دارد و اگر گفته شود، این گونه آثار برای مردم دنیا قابل قبول است، اما در آخرت که کار از کار گذشته و چه گناهکاران عذاب بشوند و چه عذاب نشوند برای خداوند فرقی نمی‌کند! پس خوب است که خداوند در آخرت در جهنم چشم پوشی کند؟!

پاسخ داده می‌شود که چنین روشی نشانه خلاف وعده خدا و خلاف عدالت خداست و خداوند از هر دو خلاف و تخلف، منزّه و پاک است.

متن آیه و ترجمه آن به شرح ذیل می‌باشد: «خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنظَرُونَ» (البقره، ۱۶۲)

ترجمه: جاودانه در آن (لعنت) باشند، نه عذابی از آنها کاسته گردد و نه مهلت داده شوند (تا پوزش طلبند).

مهلت خداوند به گناهکاران در این دنیا

کلیات:

الف – ابتدا دقت نماییم که هیچ یک از اسمای الهی با دیگری در تضاد یا حتی اختلاف نمی‌باشد، چرا که خداوند متعال مرکب از اجزا نیست که برخی از اجزایش با یکدیگر اختلاف یا تضاد داشته باشند. خداوند جلیل، واحد و احد است، و همه اسمای الهی که گاه به آنها صفات می‌گوییم، عین ذات هستند.

ب – سپس دقت نماییم که قرآن کریم، کلام الله است، لذا در آن نیز اعوجاج یا تضاد دیده نمی‌شود. پس اگر هنگام تلاوت قرآن کریم، با سوالی مواجه شدیم، نباید سریعاً علم خود را کامل و یقینی دانسته و در اسماء و صفات خدا یا آیات قرآن تردید کرده و سوال نماییم “آیا مغایرت ندارد”، بلکه باید در علم خود تردید کرده و بپرسیم: پاسخ این سوال چیست؟ .

ج – سپس دقت کنیم که وقتی یک گزاره [چه آیه قرآن کریم، چه حدیث و چه هر گزاره‌ی دیگری]را مطالعه می‌کنیم، اگر جمله مستقل است، مستقل مطالعه کنیم و اگر قبل و بعد دارد، حتماً بدان توجه کنیم. چرا که یا در تداوم و اکمال جمله قبل است و یا در جمله بعد کامل شده است و خلاصه یک موضوع را شرح می‌دهد.

۱- خداوند متعال، رحمان و رحیم است، اما دلیل نمی‌شود که علیم، حکیم، عادل و… (سایر اسماء و صفات کمالیه) نباشد. پس لعنت و غضب هم دارد. نظام خلقت را عالمانه، حکیمانه و عادلانه و در ظل رحمت خود خلق کرده است، لذا هر کس به نتیجه‌ کرده خویش می‌رسد.

مهلت خداوند به گناهکاران در این دنیا

۲- خداوند متعال در آیه‌ی قبل فرمود: کسانی که کافر زندگی کنند و کافر بمیرند مشمول این خلود در جهنم می‌شوند.

خب کسی که کافر زیسته و کافر مرده است، در تمام طول حیات دنیوی‌اش، به او فرصت داده شده و او خودش فرصت‌ها را سوزانده است. در حیات اخروی که پرده‌ها کنار رفته، همه ایمان به وجود حق تعالی می‌آورند، چه آن که در بهشت متنعم است و چه آن که در جهنم معذب است.

امکان بازگشت و جبران خطا‌های دنیا

وانگهی دیگر فرصتی برای بازگشت و جبران نیست. چون عالَم و دوران اختیار و عمل به پایان رسیده و برچیده شده است. حال او کجا می‌خواهد برگردد، ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد؟

رحمت و مهربانی خداوند، همراه با حکمت و عدالت است. از این رو اگر خطا به اندازه‏ای باشد که نیاز به تنبیه و یا اخراج داشته باشد، لازم است چنین کاری انجام بگیرد و اگر خطا بسیار سنگین باشد (مانند اعتیاد و یا قتل دیگر بی‏گناه)، حتی پدر و مادر نیز فرزند خود را به مراجع قضایی جهت مجازات معرفی می‏ کنند.

۳-در آیه‌ی بعد نیز تأکید و تصریح می‌نماید که خداوند متعال رحمان و رحیم است. اما اگر کسی به کفر یا شرک روی آورد، خدا را در بُعد نظری و ایمان و نیز در بُعد عملی، إله واحد نبیند، خود را از ظل و شمول رحمت الهی خارج کرده است؛ لذا مشمول لعنت (دوری از رحمت) می‌شود.

حال سه آیه‌ مورد بحث را یک جا تلاوت می‌کنیم و در آن تدبر می‌نماییم:

«إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَهُ اللّهِ وَالْمَلآئِکَهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ» (البقره، ۱۶۱) ترجمه: به یقین آنان که کافر شدند و کافر مُردند، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر آنهاست.

نکته:

این که می‌فرماید لعنتِ الله، ملائکه و جمیع انسان‌ها، معنایش این نیست که حتماً به لفظ آن کافر را لعنت می‌کنند، بلکه یعنی رحمت الهی به هیچ وسیله و هیچ واسطه‌ای، شامل آنها نمی‌گردد. نه خدا خودش به او نظر رحمت می‌اندازد، نه ملائکه و انسان‌ها (مثل روابط دنیا) واسطه رحمت الهی برای او می‌شوند.

«خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنظَرُونَ» (البقره، ۱۶۲) ترجمه: جاودانه در آن (لعنت) باشند، نه عذابی از آنها کاسته گردد و نه مهلت داده شوند (تا پوزش طلبند).

نکته:

وقتی کافر زیست و کافر مُرد، کلّاً از شمول رحمت دور می‌شود، پس، چون همیشه مشمول لعنت است، همیشه معذب می‌ماند.

«وَإِلَـهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ» (البقره، ۲۶۳) ترجمه: و خدای شما خدایی یگانه است، جز او خدایی (مستحق پرستش) نیست که بخشنده و مهربان است.

امکان بازگشت و جبران خطا‌های دنیا

نکته:

خداوند متعال رحمان و رحیم است، اما کسی مشمول رحمت‌های دنیوی و اخروی او می‌گردد که اله، ربّ و معبودی جز او نگیرد و کفر و شرک نورزد.

جهنم، تنها برای کسانی است که همه راه‏های خوشبختی و ابواب سعادت، چون توبه، شفاعت و مغفرت واسعه الهی را به روی خود بسته‏اند و هیچ عاملی نمی‏ تواند، بین آنان و کردار بدشان فاصله بیندازد و کسی که به چنین مرحله‏ای رسیده، خود آتش خویش را برافروخته است؛ بلکه خود و به دست خویش، آتش وجود خویش گشته و فاصله بین او و آتش محال است و مانند این است که بین شخص و خودش جدایی افتد

راز جهنم دوزخ چیزی جز تجسّم عینی کردار انسان نیست.

کیفر اخروی مانند کیفرهای دنیوی، امری قراردادی و اعتباری نیست؛ بلکه حقیقتی تکوینی و قهری است که از ناحیه خود انسان دامنگیر او شده و او شعله‏های آن را برمی ‏افروزد.

کیفرهای اعتباری قابل وضع و رفع است، اما کیفر تکوینی باطن خود عمل است و عمل و کیفر دو روی یک سکه‏ اند. در چنین رابطه‏ای وجود عمل سوء، مساوی با وجود کیفر است و بین آن دو فاصله‏‌ای نیست. از این رو قرآن می‏‌فرماید:

«وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَهِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» (نمل، آیه ۹۰)؛ «آنان که کردار بد همراه خویش بیاورند، به رو در آتش افکنده می‏‌شوند. آیا پاداشی جز آنچه عمل می‏‌کردید خواهید داشت؟»

قرآن به حقیقت و بدون ارتکاب مجاز و استعاره می‌‏فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» (سوره نساء، آیه۱۰)؛ «در حقیقت کسانی که اموال یتیمان را از سر ظلم و ستم می ‏خورند، جز این نیست که در شکم‏ های خود آتش می‏‌خورند».

جهنم، تنها برای کسانی است که همه راه‏های خوشبختی و ابواب سعادت، چون توبه، شفاعت و مغفرت واسعه الهی را به روی خود بسته‏اند و هیچ عاملی نمی‏‌تواند بین آنان و کردار بدشان فاصله بیندازد و کسی که به چنین مرحله‌‏ای رسیده، خود آتش خویش را برافروخته است؛ بلکه خود و به دست خویش، آتش وجود خویش گشته و فاصله بین او و آتش محال است و مانند این است که بین شخص و خودش جدایی افتد.

منبع: تبیان