زهره، خواهرِ خشن زمین!

باشگاه خبرنگاران جوان - خبرگزاری ایسنا در گزارشی درباره سیاره زهره که به دلیل شباهت زیاد به زمین به «خواهر زمین» شهرت دارد نوشت:

زهره پس از عطارد در جایگاه دوم نزدیک‌ترین سیاره‌ها به خورشید قرار دارد. قطر آن حدود ۱۲,۱۰۴ کیلومتر است که تقریباً با قطر زمین برابری می‌کند. جرم آن نیز حدود ۸۲ درصد جرم زمین است. جو زهره بسیار غلیظ‌تر از جو زمین بوده و عمدتاً از دی‌اکسیدکربن و مقدار کمی نیتروژن تشکیل شده است.

علیرضا بیات؛ کارشناس نجوم گفت: زهره دومین سیاره نزدیک به خورشید در منظومه شمسی است که از نظر اندازه و ترکیب شباهت زیادی به زمین دارد و به همین دلیل گاهی به آن «خواهر زمین» نیز گفته می‌شود، اما با وجود این شباهت‌ها، شرایط سطحی زهره بسیار خشن‌تر و غیرقابل سکونت‌تر از زمین است. زهره پس از عطارد در جایگاه دوم نزدیک‌ترین سیاره‌ها به خورشید قرار دارد. قطر آن حدود ۱۲,۱۰۴ کیلومتر است که تقریباً با قطر زمین برابری می‌کند. جرم آن نیز حدود ۸۲ درصد جرم زمین است. جو زهره بسیار غلیظ‌تر از جو زمین بوده و عمدتاً از دی‌اکسیدکربن و مقدار کمی نیتروژن تشکیل شده است.

کارشناس نجوم با بیان اینکه میانگین دمای سطح زهره حدود ۴۶۴ درجه سلسیوس است که آن را به داغ‌ترین سیاره منظومه شمسی تبدیل می‌کند، ادامه داد: دلیل این گرمای شدید، اثر گلخانه‌ای بسیار قوی در جو زهره است؛ به‌طوری‌که گرمای ورودی از خورشید پس از ورود به جو، به دلیل وجود غلظت بالای دی‌اکسید کربن، نمی‌تواند از آن خارج شود و باعث افزایش چشمگیر دما می‌شود. این دما حتی از عطارد که نزدیک‌تر به خورشید است نیز بیش‌تر است.

فشار جوی در سطح زهره تقریباً ۹۰ برابر فشار جو زمین است. این بدان معناست که اگر انسانی بدون تجهیزات محافظ به سطح زهره رود، فشاری معادل بودن در عمق ۹۰۰ متری اقیانوس‌ها را تحمل خواهد کرد و بلافاصله له خواهد شد. یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد زهره، جهت چرخش آن است که برخلاف بیش‌تر سیارات منظومه شمسی، معکوس است. در نتیجه، خورشید در زهره از غرب طلوع می‌کند. مدت زمان یک شبانه‌روز زهره‌ای، یعنی زمانی که طول می‌کشد زهره یک بار به دور محور خود بچرخد، برابر با حدود ۲۴۳ روز زمینی است. این مدت حتی از سال زهره‌ای که معادل ۲۲۴.۷ روز زمینی محسوب می‌شود، بیش‌تر است.

کارشناس نجوم با بیان اینکه سطح زهره پوشیده از آتشفشان‌های عظیم، دشت‌های گسترده، کوه‌ها، دره‌ها، گسل‌ها و شیارهای پیچیده زمین‌شناسی است، افزود: فشار بالای جو در سطح باعث می‌شود که هیچ انسانی بدون تجهیزات ویژه قادر به بقا روی آن نباشد. زهره یکی از نخستین مقاصد اکتشافی بشر بوده است. مأموریت‌های مهمی به سمت آن انجام شده‌اند، از جمله مأموریت‌های «ونرا» که توسط اتحاد جماهیر شوروی انجام شد، نخستین فضاپیمایی بود که روی سطح زهره فرود آمد و اطلاعاتی به زمین ارسال کرد،

همچنین مأموریت «ماژلان» از ناسا، با استفاده از نقشه‌برداری راداری، تصویری دقیق از سطح زهره تهیه کرد. در آینده نیز دو مأموریت دیگر از سوی ناسا و آژانس فضایی اروپا به نام‌های VERITAS و EnVision برنامه‌ریزی شده‌اند که هدفشان بررسی دقیق‌تر سطح و ساختار درونی زهره است.

در حال حاضر زهره به دلیل شرایط بسیار سخت و خشن سطحی، غیرقابل سکونت است. با این حال، در لایه‌های بالایی جو، حدود ۵۰ کیلومتری از سطح، شرایط دما و فشار تا حدودی شبیه به زمین است. برخی دانشمندان احتمال می‌دهند که شاید در این لایه‌ها، اشکال ابتدایی حیات میکروبی یا باکتریایی وجود داشته باشد. در لایه‌های بالایی جو زهره بادهایی با سرعت بسیار زیاد، تا حدود ۳۰۰ کیلومتر در ساعت، جریان دارند. این پدیده که به آن «سوپر روتیشن» یا «ابرچرخش» گفته می‌شود، باعث چرخش بسیار سریع جو به دور سیاره نسبت به چرخش خود سیاره می‌شود.

بیات در ادامه گفت: ساختار زمین‌شناسی زهره به چند بخش کلیدی تقسیم می‌شود. یکی از این بخش‌ها دشت‌های گدازه‌ای هستند که بیش‌تر سطح سیاره را پوشانده‌اند. احتمال داده می‌شود که هنوز هم فعالیت‌های آتشفشانی در برخی نواحی جریان داشته باشد، چرا که تغییرات دمایی در نقاط خاصی از سطح مشاهده شده است. هزاران آتشفشان بر سطح زهره شناسایی شده‌اند که بزرگ‌ترین آن‌ها آتشفشانی به نام Maat Mons با ارتفاعی حدود هشت کیلومتر است.

وی با بیان اینکه زهره برخلاف زمین، فاقد صفحات تکتونیکی فعال است، اما نشانه‌هایی از تغییر شکل پوسته وجود دارد، اضافه کرد: ساختارهایی مانند «کرونا» (تاج) که حلقه‌های عظیمی ناشی از بالا آمدن مواد داغ از اعماق سیاره هستند، همچنین دهانه‌های برخوردی بزرگ که تنها شهاب‌سنگ‌های بزرگ توانسته‌اند از جو غلیظ عبور کرده و ایجادشان کنند، از جمله ویژگی‌های جالب زمین‌شناسی زهره هستند. به دلیل نبود فرسایش شدید، این دهانه‌ها در سطح سیاره به مدت طولانی باقی می‌مانند.

ساختار درونی زهره مشابه زمین از سه لایه پوسته، گوشته و هسته تشکیل شده؛ پوسته احتمالاً ضخامتی بین ۳۰ تا ۵۰ کیلومتر دارد. گوشته متشکل از مواد سیلیکاتی داغ و فعال است که منبع فعالیت‌های آتشفشانی به‌شمار می‌رود. هسته زهره نیز ترکیبی از آهن و نیکل است که احتمالاً به‌صورت مایع یا نیمه‌مایع وجود دارد. با این حال، برخلاف زمین، زهره فاقد میدان مغناطیسی جهانی قوی است. زهره میدان مغناطیسی ذاتی قوی ندارد، اما برخورد باد خورشیدی با جو بالایی آن باعث ایجاد یک مگنیتوسفر القایی ضعیف شده است. این مگنیتوسفر بسیار ضعیف‌تر از میدان مغناطیسی زمین است و نمی‌تواند به‌طور کامل از زهره در برابر بادهای خورشیدی محافظت کند.