خالی‌شدن ذهن؛ پدیده‌ای رایج با دلایل ناشناخته

باشگاه خبرنگاران جوان - ذهن انسان در حالت بیداری معمولاً پیوسته مشغول تولید و پردازش افکار است. اما گاهی بدون هشدار قبلی، این جریان متوقف می‌شود. لحظه‌هایی هست که حتی اگر از ما پرسیده شود به چه فکر می‌کردیم، پاسخی نداریم. این حالت که به آن «خالی شدن ذهن» یا Mind blanking می‌گویند، با تجربه‌هایی مثل کاهش توجه، احساس کندی ذهن و حتی اختلال موقت در حافظه همراه است. با وجود شیوع این پدیده در زندگی روزمره، تاکنون بررسی علمی دقیقی برای تعریف دقیق و درک کامل آن صورت نگرفته بود.

ضرورت مطالعه درباره این پدیده از آنجا ناشی می‌شود که نه‌تنها افراد سالم در شرایط مختلف مثل خستگی یا انجام فعالیت‌های طولانی و یکنواخت آن را تجربه می‌کنند، بلکه نشانه‌های آن در برخی اختلالات روانی و عصبی هم مشاهده شده است. در کودکان دارای اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) گزارش این حالت بیشتر از حد معمول است. همچنین در شرایطی مانند اضطراب فراگیر، سکته، تشنج یا ضربه‌های مغزی هم ذهن خالی‌شدن به عنوان یک علامت بالینی شناخته می‌شود.

در همین راستا، گروهی از پژوهشگران از کشور‌های بلژیک، استرالیا و فرانسه شامل دکتر توماس آندریون از دانشگاه لیژ، دکتر آتنا دمرتزی از مؤسسه تحقیقات GIGA، دکتر جنیفر ویند از دانشگاه موناش و دکتر آنتوان لوتز از مرکز علوم اعصاب لیون، تحقیقی مشترک انجام داده‌اند تا بهتر بتوانند چیستی و چگونگی این پدیده را مشخص کنند.

آنها در این مطالعه که در قالب یک مقاله نظری ارائه شده، علاوه بر تحلیل نزدیک به ۸۰ مقاله مرتبط، از تجربیات پژوهشی خود نیز استفاده کرده‌اند.

روش این تحقیق شامل تحلیل داده‌های حاصل از بررسی فعالیت مغز افراد در حالتی بود که خودشان اعلام می‌کردند به «هیچ چیز» فکر نمی‌کردند. ابزار‌هایی مانند تصویربرداری fMRI و نوار مغزی (EEG) برای مشاهده دقیق تغییرات در مغز این افراد به‌کار رفت.

نتایج نشان دادند که خالی‌شدن ذهن معمولاً در پایان فعالیت‌های ذهنی مداوم و طاقت‌فرسا، بعد از کم‌خوابی یا تمرین فیزیکی شدید رخ می‌دهد. در این حالت، اندازه مردمک چشم و ضربان قلب کاهش می‌یابد و مغز نشانه‌هایی از حالت‌های خواب‌آلودگی نشان می‌دهد. حتی امواج مغزی کندی مشاهده شده که معمولاً در افراد بی‌هوش یا خواب‌دیده مشاهده می‌شوند.

همچنین در برخی موارد، به‌جای کاهش فعالیت، افزایش ناگهانی فعالیت در نواحی خاصی از مغز هم منجر به خالی‌شدن ذهن می‌شود؛ مثل زمانی که ذهن بیش‌ازحد درگیر پردازش سریع می‌شود و عملکرد شناختی به‌طور موقت دچار افت می‌گردد.

پژوهشگران این وضعیت را با مفهومی به نام «اپیزود خواب موضعی» توضیح می‌دهند؛ وضعیتی که در آن برخی بخش‌های مغز به حالت خواب می‌روند، درحالی‌که فرد هنوز بیدار است. همچنین مشاهده شد وقتی افراد تلاش می‌کردند ذهن خود را عمداً خالی کنند، بخش‌هایی از مغز که مسئول زبان، حافظه و تصمیم‌گیری هستند، فعالیت کمتری داشتند.

اهمیت این یافته‌ها که در نشریه Trends in Cognitive Sciences منتشر شده‌اند، در آن است که می‌توانند به درک بهتر ذهن انسان در حالت‌های غیرمعمول و همچنین پیشرفت تشخیص و درمان برخی بیماری‌های عصبی کمک کنند. به‌علاوه، شناخت این وضعیت به‌عنوان یک وضعیت ذهنی مستقل، مسیر‌های تازه‌ای را برای تحقیقات در حوزه روان‌شناسی، علوم اعصاب و حتی مراقبه باز می‌کند.

منبع: ایسنا