زخم‌های روانی با چه نسخه‌ای درمان می‌شوند؟

انسان به دلیل طبیعت اجتماعی خود، ناگزیر از برقراری ارتباط با دیگران است. این ارتباطات، هرچند منشأ خیرات و برآورده شدن نیازهای متعدد هستند، اما گاهی فشارها و رنج‌هایی را نیز به همراه دارند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تعاملات عاطفی و کلامی، زبان بدن و رفتار دیگران (مانند طرد، پذیرش، تشویق یا تنبیه) تأثیر مستقیمی بر سلامت روانی انسان دارند.

این تأثیرات، اگرچه در ظاهر پنهان‌اند، اما اثری عمیق و واقعی بر مغز و روان انسان بر جای می‌گذارند، مشابه زخم‌ها و دردهای جسمانی. به این معنا که این رفتارها، اثری حقیقی بر تنظیمات مغز انسان و بالتبع روان او برجای می‌گذارند و فرد را دچار تنگی دل و ضیق صدر می‌کنند. انکار مداوم، طعنه ها، کنایه ها، تمسخرها و بازخوردهای منفی می‌توانند، انسان را دچار فشارهای عمیق روانی کرده و حتی به مرحله فروپاشی روانی برسانند.

این آسیب‌ها، فارغ از جایگاه اجتماعی یا موقعیت فرد، برای هر شخصی ممکن است رخ دهند؛ اما شاید درباره افرادی که مسئولیت تربیت یک جامعه را بر عهده دارند، دردهای اخلاقی جامعه خود را می فهمند و قصد اصلاح دارند، این رنج، رنج عمیق‌تری باشد.

نمونه بارز این موضوع، حیات مبارک پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) است. ایشان در طول مدت حیاتشان، بارها با انکارها، تمسخرها و کنایه‌های اطرافیان و مردم جامعه خود مواجه گشتند. بگونه‌ای که علی‌رغم ظرفیت روانی بالایی که داشتند، بر اثر این کلام‌های ناروا، دچار تنگی‌دل و ضیق صدر شدند.

مسئله اینجاست که «یضیق صدرک بما یقولون» (تنگی سینه از آنچه می‌گویند) حتی پس از «ألم نشرح لک صدرک» (گشایش سینه) رخ داده است؛ یعنی رسول خدا که انسانی الهی با ظرفیت روانی بالا و سعه صدر فراوان است، از زخم‌زبان‌ها و انکارها و حرف‌های ناروا متأثر شده است.

در مقابل، پروردگار متعال که خود طبیب حقیقی دردها و آلام انسان است، نسخه‌ای الهی برای پیامبر محبوب و برگزیده خویش، فرو می‌فرستد که این نسخه، برای همه انسان‌ها در شرایط مشابه، کاملا جوابگو و کاربردی است.

خدای رحمان، ضمن تایید این رنج و حالت گرفتگی سینه پیامبر (صلی الله علیه و اله) از گفتارهای ناروای مشرکان، ایشان را امر به تسبیح و حمد الهی و سجده و عبادت مداوم می‌کند. «یعنی ای پیامبر، تو به عبودیت خود ادامه بده و هم چنان بر اطاعتت و اجتنابت از معصیت صبر کن و نیز همچنان بر آنچه که ایشان می‌گویند تحمل کن تا مرگت فرا رسد و به عالم یقین منتقل شوی.» که این امر، نشان دهنده تاثیر بسزای انجام دستورات خداوند «بر رفع اندوه و سبک کردن مصیبت دارد.» (طباطبایی، المیزان،ج۱۲، ص۲۸۷).

از دیگر سو، امر به مداومت در انجام این اعمال، یعنی تا زمان فرارسیدن مرگ انسان، نشان دهنده این است که انسانها تا زمان رحلت از دنیا، با چنین الام و رنج هایی مواجه‌اند؛ از این رو، انجام این فرمان به مثابه اطاعت از دستور طبیبی حاذق، همیشگی است.

آثار تسبیح و حمد الهی در التیام روان انسان، این گونه است که دل‌های مشتاق را از آثار منفی گفتار دیگران پاک می‌کند. این عمل، نیرویی معنوی به انسان می‌بخشد، قلب را نورانی و روان را جلا می‌دهد. تسبیح، پیوند انسان با خدا را مستحکم‌تر می‌کند، اراده را تقویت می‌بخشد و توان تحمل سختی‌ها و جهاد مداوم را افزایش می‌دهد.

در روایتی از ابن عباس نقل شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام اندوه به نماز پناه می‌بردند و در سایه آن، آثار حزن و اندوه را از دل می‌زدودند (مکارم شیرازی، تفسیرنمونه، ج۱۱، ۱۴۲). این توصیه،ها و انجام آنها، نه‌تنها برای پیامبر (صلی الله علیه و اله)؛ بلکه برای هر انسانی، راهی برای التیام زخم‌های روحی و دستیابی به آرامش درونی می‌تواند باشد.

بنابراین، انسان در مسیر زندگی اجتماعی خود، ناگزیر از تعامل با دیگران است. این تعاملات دوسویه گاه با واکنش‌های منفی، زخم‌های کلامی و رنج‌های روانی همراه می‌شوند؛ اما خداوند متعال با ارائه نسخه‌ای الهی، راه رهایی از این دردها و درمانی معنوی را نشان داده است. تسبیح، عبادت و صبر بر طاعت، درمانی است که نه‌تنها رنج‌های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) را التیام بخشید، بلکه برای همه انسان‌ها در هر زمان کاربردی و اثربخش است.

سیده رباب سیدکاظمی

منبع: پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ