امید تازه برای بهبود زخم‌های سخت‌درمان بیماران دیابتی

باشگاه خبرنگاران جوان - زخم‌های پوستی، به‌ویژه در بیماران دیابتی، از جمله مشکلات شایع و در عین حال پیچیده‌ای هستند که روند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. دیابت به علت ایجاد اختلال در فرآیند‌های طبیعی بدن مانند التهاب، رگزایی و بازسازی بافت، باعث می‌شود زخم‌ها دیرتر بهبود یابند و خطر عفونت افزایش پیدا کند. یکی از عوامل کلیدی در این مشکل، کاهش تولید و ذخیره کلاژن در بافت‌های آسیب‌دیده است. کلاژن همان پروتئینی است که ساختار و استحکام بافت‌ها را حفظ می‌کند. وقتی بدن دیابتی نتواند کلاژن کافی تولید کند، زخم‌ها به‌طور ناقص ترمیم می‌شوند و احتمال بروز مشکلات جدی‌تر بالا می‌رود.

در سال‌های اخیر، سلول‌درمانی به‌عنوان یک رویکرد امیدوارکننده برای ترمیم زخم‌ها مورد توجه قرار گرفته است. سلول‌های بنیادی مزانشیمی، به دلیل توانایی در تبدیل شدن به سلول‌های مختلف و ترشح مواد ضدالتهابی، می‌توانند در بهبود زخم نقش ایفا کنند. از سوی دیگر، فیبروبلاست‌ها که سازندگان اصلی کلاژن و اجزای بافت همبند هستند، در فرآیند ترمیم بافت جایگاه ویژه‌ای دارند. پژوهشگران دریافته‌اند که ترکیب این دو نوع سلول می‌تواند اثرات مثبتی در ترمیم زخم ایجاد کند، اما تاکنون بررسی مستقیمی از تزریق همزمان آنها در شرایط دیابتی انجام نشده بود.

در این زمینه، ناهید نصیری از گروه پژوهشی لیزر پزشکی مرکز تحقیقات لیزر در پزشکی پژوهشکده یارا (جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران) با همکاری دانشگاه علم و فرهنگ، پژوهشگاه رویان و مرکز تحقیقات طب تجربی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مطالعه‌ای را طراحی و اجرا کرده‌اند. هدف این تحقیق بررسی تأثیر تزریق همزمان سلول‌های بنیادی مزانشیمی مغز استخوان و فیبروبلاست‌های پوستی بر روند ترمیم زخم‌های دیابتی بود؛ موضوعی که می‌تواند دریچه‌ای تازه برای درمان زخم‌های مزمن باز کند.

برای انجام پژوهش، ابتدا با تزریق ماده‌ای به نام STZ، مدل دیابتی در موش‌ها ایجاد شد. سپس موش‌ها به چهار گروه تقسیم شدند: گروهی که سلول‌های بنیادی مزانشیمی دریافت کردند، گروهی که فیبروبلاست دریافت کردند، گروهی که هر دو نوع سلول به‌طور همزمان دریافت کردند و گروه کنترل که هیچ تیماری دریافت نکرد. پس از آن، پژوهشگران با روش رنگ‌آمیزی بافتی، میزان تولید و ذخیره کلاژن در محل زخم را بررسی کردند تا مشخص شود کدام روش بیشترین تأثیر را بر بهبود زخم دارد.

نتایج نشان دادند موش‌هایی که همزمان سلول‌های بنیادی و فیبروبلاست دریافت کرده بودند، بیشترین میزان کلاژن را در محل زخم داشتند. این یعنی بافت زخم آنها استحکام بیشتری پیدا کرده و ترمیم به شکل بهتری انجام شده است. پس از آن، موش‌هایی که فقط سلول‌های بنیادی دریافت کرده بودند، در جایگاه دوم قرار گرفتند. گروهی که تنها فیبروبلاست دریافت کرده بودند نیز بهبودی نسبی نشان دادند، اما میزان آن کمتر بود. گروه کنترل، یعنی حیواناتی که هیچ درمانی نگرفته بودند، کمترین میزان کلاژن را داشتند.

این یافته‌ها نشان می‌دهند که ترکیب سلول‌های بنیادی و فیبروبلاست‌ها می‌تواند تأثیر هم‌افزا داشته باشد و بهبود زخم را سرعت ببخشد. سلول‌های بنیادی با ترشح فاکتور‌های رشد و کاهش التهاب، شرایطی مناسب برای فعالیت فیبروبلاست‌ها فراهم می‌کنند. در مقابل، فیبروبلاست‌ها با تولید مستقیم کلاژن و اجزای بافت همبند، ساختار زخم را بازسازی می‌کنند. کنار هم قرار گرفتن این دو، کیفیت ترمیم زخم را افزایش می‌دهد.

بر این اساس، می‌توان با یک رویکرد ترکیبی، بر یکی از جدی‌ترین مشکلات بیماران دیابتی غلبه کرد. زخم‌های دیابتی اغلب به سختی درمان می‌شوند و حتی ممکن است منجر به قطع عضو شوند. اگر این روش در مطالعات انسانی هم مؤثر باشد، می‌تواند تحولی در درمان زخم‌های مزمن ایجاد کند.

البته محققان یادآوری می‌کنند که این مطالعه محدودیت‌هایی هم داشته است؛ از جمله کوتاه بودن مدت زمان آزمایش و اینکه پژوهش روی حیوانات انجام شده است. برای اطمینان از ایمنی و اثربخشی، لازم است آزمایش‌های بیشتری در آینده انجام شود.

از سوی دیگر، این یافته‌ها می‌توانند مسیر تازه‌ای برای تحقیقات پیشرفته‌تر باز کند؛ مثلاً بررسی اینکه چه مقدار از هر سلول باید تزریق شود، در چه زمانی بهترین نتیجه به دست می‌آید، و یا اینکه آیا می‌توان با مهندسی ژنتیک، اثرگذاری این سلول‌ها را افزایش داد. چنین مطالعاتی می‌توانند راه را برای ورود روش‌های سلول‌درمانی به عرصه بالینی و استفاده مستقیم در بیماران هموار کنند.

یافته‌های این تحقیق در فصلنامه «لیزر در پزشکی» منتشر شده‌اند؛ نشریه‌ای که زیر نظر معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران فعالیت می‌کند و به انتشار پژوهش‌های نوین در حوزه پزشکی و فناوری‌های مرتبط اختصاص دارد.