سه ضلعی رقابت اهل سنت در انتخابات عراق؛ رقابت ایران، ترکیه، امارات و عربستان؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمدعلی حسن‌نیا - عراقی‌ها ۲۰ آبان ماه به پای صندوق‌های رای می‌روند. انتخاباتی که از هر نظر به یک نقطه عطف برای این کشور بدل شده است. حتی برخی آن را بازسازی چهره عراق از سال ۲۰۰۵ تاکنون می‌دانند و آن را با انتخابات آن سال مقایسه می‌کنند. در انتخابات عراق ائتلاف و گروه‌های مختلفی حضور دارند که دسته بندی هر کدام از آنها برای دریافت اینکه سیاست هایشان در پساانتخابات چگونه خواهد بود، حائز اهمیت است. یکی از مهم‌ترین ائتلاف‌های قومی عراق اهل سنت هستند.

اهل سنت عراق تا قبل سال ۲۰۰۳ همواره در مسند و اریکه اصلی قدرت بودند. آنها چه در دوران صدام و چه قبل از آن همواره ارکان قدرت به ویژه ریاست جمهوری و نخست وزیری این کشور بعد از استقلال از انگلیس را برعهده داشتند. 

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اخیر این انتخابات نحوه آرایش انتخاباتی اهل سنت این کشور است. این انتخابات از آن جهت برای آنها مهم است که بعد از اتفاقات سال‌های ۲۰۱۶ در شمال عراق که به شکل گیری و جنگ با داعش انجامید، کمی در درون خود با اختلافات جدی رو‌به‌رو شدند.  

اهل سنت عراق، اما از آن سال‌ها تاکنون با خلا قدرت و رهبری رو‌به‌رو بودند. عربستان سعودی رهبری سنتی اهل سنت در منطقه را برعهده داشت، اما بعد از سال ۲۰۱۷ و کناره گیری بن سلمان از رهبری سنتی اهل سنت در خاورمیانه بود که اهل سنت عراق بدون رهبر منطقه‌ای ماند.

اما این موضوع دوام زیادی نداشت. اهل سنت عراق بر سر چند راهی بزرگی ماندند. برخی از آنها به سمت ترکیه رفته و بعضی دیگر به سوی امارات و حتی قطر سوق پیدا کردند. همین موضوع باعث رقابت شدید بین اهل سنت عراق در قدرت گیری در استان‌های سنی نشین مانند الانبار و نینوا و ... بود.

البته شرایط در بیت سُنی برخلاف بیت شیعی است و در آنجا حزب تقدم به ریاست محمد حلبوسی با حزب سیاده به ریاست خمیس خنجر به عنوان دو ضلع اصلی اهل سنت عراق، ماه گذشته ائتلافی با عنوان «صغورنا» تشکیل دادند که با جنجال‌های زیادی رو‌به‌رو شد.  

در جبهه دیگر، سنی‌ها آرزوی تصدی ریاست جمهوری کشور را دارند، اقدامی که می‌تواند به عرف سیاسی موجود در عراق پایان دهد، عرفی که در آن ریاست جمهوری کشور برای کردها، نخست وزیری برای شیعیان و ریاست پارلمان برای سنی‌ها است. اما حلبوسی به صراحت اعلام کرده که سودای ریاست جمهوری برای اهل سنت دور از دسترس نیست.

البته که معنای تصدی ریاست جمهوری که حلبوسی از آن صحبت می‌کند تشریفاتی نیست و مانند ریاست جمهوری در لبنان باید دارای اختیارات باشد. اهل سنت از زمان سقوط صدام حسین اعتقاد دارند که گروه دوم بزرگ مذهبی عراق هستند و باید جایگاه بزرگتری در کیک قدرت عراق داشته باشند.

در خط مقدم نیرو‌های سنی که خواستار ریاست جمهوری کشور هستند، ائتلاف «تقدم» به رهبری رئیس سابق پارلمان، محمد الحلبوسی، قرار دارد که با حکم دادگاه از سمت خود ریاست مجلس برکنار شد.

در طیف سنی رقابتی حساس بین برخی از اهل سنت وجود دارد. خمیس خنجر که طرفدار طیف ترکی و حلبوسی نزدیک به امارات و سعودی است با یکدیگر رقابت شدیدی دارند ولی اهل سنت سعی کردند در این انتخابات مواضع متحدی بگیرند.

نیرو‌های سنی عراق به دنبال کسب حدود ۱۵۰ کرسی در انتخابات پارلمانی پیش رو هستند، به ویژه با توجه به غیبت جریان صدر، اما این امر به میزان مشارکت عموم مردم سنی در آنها بستگی دارد که میزان رأی آنها همیشه در مناطق مختلط، به ویژه در پایتخت، بغداد، ضعیف بوده است.

حتی این موضوع را علنی عنوان کرده‌اند.  رعد الدهلکی، نماینده پارلمان از بلوک «العزم» (سنی)، گفت: «احزاب سنی آرزوی کسب ۱۵۰ کرسی پارلمان را دارند و اگر اکثریت را به دست آورند، حق دارند که خواستار مقام نخست وزیری شوند!

اکنون در بیت سنی عراق سه گروه عمده وجود دارد.  از جمله حزب تقدم به رهبری محمد الحلبوسی، حزب  السیادة به رهبری خمیس الخنجر و تحالُف عزم به رهبری مثنی السامرایی که در استان‌های سنی رقابت دارند.

یکی از مناطق مهم اهل سنت عراق برای رقابت الانبار است.  تعداد احزاب شرکت کننده به بیش از ۷ حزب و تعداد نامزد‌های این استان به ۳۱۲ نفر می‌رسد که بر سر دستیابی به ۱۵ کرسی پارلمانی با یکدیگر رقابت می‌کنند. این در حالی است که تعداد رای دهندگان ثبت نام شده به حدود یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر می‌رسد.

از مهم‌ترین احزاب و ائتلاف‌های رقابت کننده بر سر کرسی‌های پارلمانی استان الانبار، حزب تقدم به ریاست محمد الحلبوسی است که در جایگاه اول انتخابات پارلمانی و محلی پیشین قرار گرفت.

این حزب با سه فهرست تقدم، قمم و الانبار هویتنا، برای کسب کردن بیشترین تعداد کرسی در استان شرکت می‌کند. همچنین ائتلاف الحسم الوطنی نیز با ریاست ثابت العباسی بر سر کرسی‌های استان الانبار در این دور از رقابت‌های انتخاباتی مشارکت دارد.

ائتلاف السیاده الوطنی نیز به ریاست خمیس الخنجر و از دیگر ائتلاف‌های حاضر در این رقابت‌ها است. محمود المشهدانی، رئیس کنونی پارلمان عراق و ائتلاف العزم و دیگر ائتلاف‌ها نیز در این رقابت‌ها حضور دارند.

در استان نینوا هم تعدد نامزد‌های اهل سنت بسیار زیاد است. این استان بعد از پایتخت دومین استانی که بیشترین نامزد‌های انتخاباتی را دارد. از سوی دیگر ترور یکی از نامزد‌های ائتلاف السیاده عراق با جنجالی بسیار زیادی رو‌به‌رو شد. صفاء المشهدانی عضو شورای استان بغداد و نامزد انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵ عراق از ائتلاف «السیاده»، بامداد ۱۵ اکتبر به علت انفجار بمبی که به بدنه خودرو او چسبانده شد در منطقه الطارمیه در شمال بغداد جان باخت که باعث شد این ائتلاف انگشت اتهام به سوی رقبای سیاسی بگیرد.  

 نقشه انتخاباتی در استان الانبار این بار بسیار پیچیده‌تر به نظر می‌رسد و شاهد رقابتی فشرده است. با وجود قدرت حزب تقدم به رهبری محمد الحلبوسی، ورود ائتلاف العزم به رهبری مثنی السامرائی به این رقابت، پویایی و شتاب تازه‌ای بخشیده است، زیرا این ائتلاف از پشتوانه‌های میدانی و سیاسی گسترده‌ای برخوردار است.

 ائتلاف العزم این بار به‌طور مستقل از حامیان سیاسی عمل نمی‌کند، بلکه از حمایت آشکار گروه‌های الحشد الشعبی برخوردار است و با فالح الفیاض، رئیس سازمان الحشد الشعبی، هماهنگی مستقیمی دارد. الفیاض به همراه السامرائی یک ائتلاف فرعی با نام تفوق تشکیل داده‌اند که شامل فرماندهان نیرو‌های عشیره‌ای و شخصیت‌های اجتماعی تأثیرگذار است. این پیوند، وزن سیاسی دوچندانی به ائتلاف العزم در برابر تقدم می‌بخشد.

در انتخابات اخیر اهل سنت عراق سه ضلع مهم وجود دارد.  ائتلاف العزم ارتباطی خوب با ایران و محور شیعی عراق دارد، حلبوسی با امارات و سعودی رابطه درهم تنیده دارد و حتی ریاست دوره قبل مجلس را مدیون بن سلمان و بن زاید بود و در آخر ائتلاف السیاده به رهبری خنجر دارای ارتباط منسجم با ترکیه و اردوغان است.

*کارشناس مسائل غرب‌ آسیا