نجات بچه‌های «خجالتی»؛ چگونه کودک منزوی را به جمع برگردانیم؟

در سال‌های اخیر توجه به سلامت روان کودکان بیشتر شده است، چون بسیاری از مشکلات رفتاری و عاطفی از همین دوران آغاز می‌شوند. کودکی دوره ای است که بنیان‌های رشد عاطفی، ذهنی و اجتماعی شکل می‌گیرند و اگر اختلالاتی مانند پرخاشگری یا کناره گیری اجتماعی در این دوره نادیده بمانند، احتمال دارد در آینده به مشکلات جدی تری تبدیل شوند. بسیاری از کودکان به دلیل ضعف در مهارت‌های ارتباطی، توانایی کافی برای حل تعارض یا ابراز احساسات ندارند و همین مسئله رفتارهای ناسازگارانه را در آن‌ها تقویت می‌کند. پرخاشگری، که یکی از مهم‌ترین اختلالات برون نمود محسوب می‌شود، می‌تواند به شکل‌های مختلفی مانند رفتارهای فیزیکی، پرخاشگری کلامی یا آسیب رساندن به اشیا بروز کند. این رفتارها تحت تأثیر عواملی مانند فشارهای اجتماعی، شرایط روانی یا حتی عوامل ژنتیکی قرار دارند و اگر زود مدیریت نشوند، ممکن است مسیر زندگی کودک را مختل کنند.

در سوی دیگر، انزوای اجتماعی نیز به عنوان یکی از اختلالات درون نمود، با پیامدهای خطرناکی همراه است. کودکانی که از جمع فاصله می‌گیرند، کم کم مهارت‌های اجتماعی خود را از دست می‌دهند، انگیزه ارتباط گیری در آن‌ها کاهش می‌یابد و در نتیجه دچار مشکلات تحصیلی، عاطفی و حتی افسردگی می‌شوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکان منزوی در آینده بیشتر در معرض اضطراب، کاهش اعتماد به نفس، مشکلات یادگیری و حتی خودکشی قرار می‌گیرند. این نگرانی‌ها باعث شده توجه پژوهشگران به سوی آموزش مهارت‌های اجتماعی جلب شود. این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کند بهتر با دیگران ارتباط برقرار کنند، احساسات خود را بشناسند و روابط پایدار و سالم بسازند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این آموزش‌ها، یاد دادن مهارت دوست یابی است که می‌تواند پایه تعاملات اجتماعی کودک را تقویت کند.

در این رابطه، هادی غلام محمدی، استادیار گروه روانشناسی و مشاوره دانشگاه بین المللی امام رضا، با همکاری موسسه آموزش عالی حکمت رضوی، پژوهشی را درباره اثر آموزش مهارت دوست یابی بر رفتارهای اجتماعی دانش آموزان دختر انجام داده است. او در این تحقیق به بررسی این موضوع پرداخته که آیا می‌توان با آموزش‌های ساده و کاربردی به کودکان کمک کرد روابط بهتری بسازند و رفتارهای آسیب زا را کاهش دهند.

در این تحقیق، از مشارکت ۳۰ نفر از دانش آموزان دختر پایه چهارم و پنجم شهر مشهد استفاده شد. این دانش آموزان به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. گروه آزمایش در ده جلسه ۶۰ دقیقه ای آموزش‌های ویژه دوست یابی را دریافت کرد. در این جلسات، مهارت‌هایی مانند شروع گفتگو، درخواست کمک، بیان نیازها، حل تعارض و نحوه ایجاد ارتباط سالم با همسالان به دانش آموزان آموزش داده شد، اما گروه کنترل هیچ آموزشی دریافت نکرد. در پایان دوره، میزان پرخاشگری و انزوای اجتماعی هر دو گروه با پرسشنامه‌های معتبر سنجیده و با روش آماری تحلیل شد.

نتایج این مطالعه که در «فصلنامه سلامت جامعه» وابسته به دانشکده پرستاری، مامایی و پیراپزشکی رفسنجان منتشر شده‌اند، نشان دادند که تفاوت معنی دار و قابل توجهی میان دو گروه وجود دارد. دانش آموزانی که آموزش مهارت دوست‌یابی دریافت کرده بودند، پس از دوره آموزشی کاهش چشمگیری در میزان پرخاشگری نشان دادند و رفتارهای ناسازگارانه آن‌ها کمتر شد. این کاهش به این علت بود که کودکان یاد گرفتند چگونه نیازها و احساسات خود را به شکل سالم بیان کنند و به جای واکنش‌های تکانشی، از روش‌های آرام تر و منطقی تر استفاده کنند.

در بخش انزوای اجتماعی نیز نتایج مشابهی دیده شد. کودکانی که این مهارت‌ها را فرا گرفته بودند، راحت تر با دیگران ارتباط برقرار می‌کردند، در فعالیت‌های گروهی شرکت می‌کردند و احساس اعتماد به نفس بیشتری داشتند. آموزش‌های مرحله به مرحله و استفاده از نقش آفرینی به آن‌ها کمک کرد موقعیت‌های اجتماعی را بهتر درک کنند و بدون ترس وارد ارتباط شوند.

در نگاه گسترده تر، یافته‌ها نشان می‌دهند که آموزش مهارت دوست یابی نه تنها به کاهش مشکلات رفتاری کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش احساس شایستگی و خودکارآمدی در کودکان می‌شود. وقتی کودک احساس می‌کند می‌تواند دوست پیدا کند و در ارتباط با دیگران موفق باشد، رفتارهای پرخاشگرانه کمتر می‌شود و تمایل به کناره گیری نیز کاهش می‌یابد.

مجریان پژوهش در انتها اشاره کرده‌اند که پژوهش‌های دیگر نیز اثر مثبت مهارت‌های اجتماعی را تأیید کرده‌اند و نشان داده‌اند که این آموزش‌ها می‌توانند حتی در کودکان با شرایط خاص مانند افسردگی یا اوتیسم نیز مؤثر باشند.

منبع: ایسنا