فاصله ۱۴۰۰ ساله شهادت تا شبهه

باشگاه خبرنگاران جوان - دختر پیامبر بود، اما از مکر روزگار و کینه‌هایش در امان نماند و با فاصله‌ای کم از روز وفات پدرش، تبدیل به زنی شد که یک هزار و چهارصد سال پیش، واقعه‌ای را از سرگذراند که به قیمت شهادتش تمام شد.

اما مرور زمان، این واقعه را از واقعیتش دور کرد و شبهاتی به جانش انداخت که در بسیاری مواقع به اشتباه درست اندیشیده شد. در این گفت‌وگوی تفصیلی، پای صحبت‌های «حجت الاسلام حمید سبحانی صدر»، نویسنده و پژوهشگر حوزه سیره اهل بیت علیهم السلام نشستیم تا برایمان از اهمیت این واقعه و لزوم دوری از شبهاتش بگوید.

سیر تاریخی پژوهش‌های تاریخ اسلام

لطفا سیر مطالعاتی و پژوهشی‌تان در سیره اهل بیت و به ویژه حضرت فاطمه سلام الله علیها را برای مخاطبان فارس معرفی بفرمایید.

سبحانی صدر: من پژوهش تاریخی درباره سیره اهل بیت را از اواسط دهه هشتاد شروع کردم و اولین کتاب را با عنوان «اسرار فاطمیه» که درباره حضرت زهرا سلام الله علیها است در سال هشتاد و شش منتشر کردم. پس از انتشار کتاب، همچنان در سیره حضرت زهرا سلام الله علیها به پژوهش و نگارش ادامه دادم. اوایل دهه نود، کتاب «هجده ساله» را مجددا با موضوع فاطمه زهرا سلام الله علیها نوشتم. چندین سال بعد نیز کتاب «اُماه» را وارد بازار نشر کردم. 

در لابه‌لای این اثرات هم مجموعه‌ای از کتاب‌های دیگر که با موضوع تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام می‌باشد را نوشتم؛ کتاب‌هایی مثل «در محاصره احزاب»، «راهبرد اقتصادی پیامبر»، «پس از چهل سال» و «روایت تولید». همچنین به لطف خداوند چند کتاب با موضوع شرح‌حال نگاری و تاریخ معاصر قلم زدم که منتشر شده‌اند.

شبهه‌های تاریخی یک واقعیت

در منابع تاریخی چند روایت از شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به دست ما رسیده است؟ لطفا مستندترین روایت را برایمان شرح دهید

سبحانی صدر: درباره شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها و زمان شهادت، از باب تاریخ وقوع شهادت، دو نقل مشهور وجود دارد. این نقل‌ها می‌گویند که هفتاد و پنج یا نود و پنج روز پس از رحلت پیامبر به شهادت رسیدند؛ و شاید بتوانیم بگوییم دلیل عمده این اختلاف دو واژه سبعین و تسعین است. 

سبعین به معنای هفتاد و تسعین به معنای نود می‌باشد؛ اما، چون در گذشته کلمات نقطه‌گذاری نمی‌شد بین این دو واژه اختلاف شده است؛ و به سایر گزارش‌ها شاید نتوان پرداخت. البته اهل سنت نقل دیگری دارند که وفات شش ماه بعد از رحلت پیامبر صل الله علیه و آله و سلم صورت گرفته که مورد پذیرش علمای شیعه نیست.

این تعبیرِ هفتاد و پنج یا نود و پنج روز بعد از رحلت پیامبر صل الله علیه و آله و سلم، به این موضوع هم بستگی دارد که رحلت پیامبر در چه تاریخی اتفاق افتاده است؛ چون در این قسمت نیز اختلاف دیدگاهی وجود دارد که یکی بیست و هشتم صفر است و در بین ما مشهور است و اوایل ماه ربیع‌الاول هم گفته می‌شود، اما عمدتا هفتاد و پنج یا نود و پنج روز را می‌گیرند که نود و پنج روز در بین علمای شیعه مشهورتر است.

شایعه‌هایی که خرافه شدند

مهم‌ترین شایعات یا بهتر است بگویم خرافاتی که درباره شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در بین مردم رواج پیدا کرده و شما آنها را تکذیب می‌کنید چه مواردی هستند؟

سبحانی صدر: در طول زمان، نگاه‌های ذوقی و شاعرانه و روایت‌های داستانی به رخداد‌های تاریخی صدر اسلام مثل شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها و آنچه که بر ایشان گذشت و همین‌طور واقعه کربلا وجود دارد؛ اگر بخواهم به عنوان نمونه یک مورد را عرض کنم، مسئله کوچه و جراحات حضرت زهرا سلام الله علیها در کوچه است.

شاید برای خیلی‌ها این سوال پیش آمده باشد که اگر به درِ خانه حضرت زهرا سلام الله علیها آمدند و هجوم آوردند پس مسئله کوچه که در روضه‌هایش خوانده می‌شود چیست؟

خیلی از بزرگوارانی نیز که این روضه را می‌خوانند شاید متوجه دوگانگی‌اش نشوند. اما نکته‌ای که باید گفت این است که آنچه به عنوان حادثه شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها واقع شد یا بهتر است بگویم آنچه به عنوان ضربات و جراحات وارد شد، در هجومِ به خانه حضرت بوده و این خانه هم به گونه‌ای بوده که درِ آن به داخل مسجد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم گشوده می‌شد؛ محل خلیفه و جایی که بر مسند خلافت می‌نشسته نیز در داخل مسجد بوده است، پس حضور حضرت زهرا سلام الله علیها در کوچه زیاد مفهومی پیدا نمی‌کند.

گزارش‌هایی که مشکوک است

اما یک گزارشی در کتاب «الاختصاص» منصوب به شیخ مفید وجود دارد که موضوع سقط جنین و لطمه به صورت مبارک حضرت زهرا سلام الله علیها را در وقتی ذکر می‌کند که حضرت فاطمه برای گرفتن قباله فدک رفته بودند و وقتی برمی‌گردند این برخورد و تصادم صورت می‌گیرد و فرزند سقط می‌شود؛ خب این جریان سقط را در اینجا ذکر کردن، در تضاد است با آن مسئله سقطی که پشت درِ خانه اتفاق می‌افتد؛ پس باید یکی از این دو مورد درست باشد. اما با توجه به اینکه به این کتاب منصوب شده بین مردم پذیرفته شده ولی شاید نتوان آن را قبول کرد.

در مجموع به خانه حضرت زهرا سلام الله علیها آمدند و امام علی علیه السلام را دست بسته بردند و هیچ‌کدامِ اینها در کوچه اتفاق نیفتاده بود. امام علی علیه السلام را از داخل مسجد تا منبر خلیفه کشیدند. به همین دلیل، این موضوع، یکی از مواردی است که به اشتباه شیوع پیدا کرده است.

در مسئله سیره هم از اینگونه ذهنیت‌های ناصواب به وجود آمده است؛ برای نمونه نوع پوشش و حجاب حضرت زهرا سلام الله علیها؛ خب در این موضوع هم، چون گزارش‌های صریحی وجود ندارد برخلاف تلقی همگانی که فکر می‌کنند ایشان صورتشان را می‌پوشاندند، ما نمی‌خواهیم نفی کنیم، اما اینگونه تلقی هم کامل نیست.

یا تلقی اینکه وقتی حضرت زهرا سلام الله علیها راه می‌رفتن برای اینکه حجابشان کامل باشد و چیزی معلوم نشود پایشان را روی لبه‌های چادر می‌گذاشتند، خب این هم منطقی و معقول نیست و به گونه دیگری نیز می‌توان آن را تعبیر کرد، به همین دلیل در بسیاری نقطه‌ها از سیره حضرت زهرا سلام الله علیها، خلط و خطا در درک و تعبیر وجود دارد که سعی کردم بخشی از آنها را در کتاب «اُماه» از سیره حضرت بزدایم.

منبع: فارس