بدون همراهی مردم بر بحران‌های زیست‌محیطی فائق نمی‌شویم

باشگاه خبرنگاران جوان - در امتداد خشکسالی، تغییر الگو‌های بارشی، فرونشست، تنش آبی در تالاب‌ها، وارونگی هوا، آتش‌سوزی جنگل‌ها و کاهش بیش از پیش ظرفیت مراتع به نحوی پیش رفته که بسیاری از کارشناسان امروز از ابر بحران محیط زیست یاد می‌کنند و رفع و حل این چالش‌های پیچیده را پیش از هر اقدام دیگری در هر حوزه دیگر، اولویت کشور می‌دانند. کلافی سر در گم که باز کردن بخش مهمی از آن به عهده سازمان حفاظت از محیط زیست است. سازمانی که سکاندارش می‌گوید بدون مشارکت مردم قادر نیست بر ابربحران‌های محیط زیستی فائق بیاید. 

شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست از این می‌گوید که طی یک سال گذشته سعی شده است که در وجوه مختلف، مسائل زیست‌محیطی کشور، رهاشده باقی نماند و ساختار‌هایی برای رسیدگی به این بحران‌ها در کوتاه‌مدت و بلندمدت فراهم شود. او خبر‌های نویدبخشی در راستای مدیریتی برخی از مناطق حفاظت‌شده می‌دهد و اعلام می‌کند که علیرغم محدودیت‌های بودجه سازمان محیط زیست به سمت هوشمندسازی مناطق حفاظت‌شده پیش می‌رود. اتفاقی که علاوه بر مدیریت کارآمدتر این مناطق سبب حفظ جان محیط‌بانان در برابر شکارچیان نیز می‌شود.

این گفت‌و‌گو در سه بخش انجام شده است. در ادامه مشروح قسمت اول این مصاحبه را می‌خوانید:

در ابتدا گزارشی از وضعیت کلی محیط زیست بدهید. 

باید بگویم که محیط زیست کشور امروز خیلی حال و احوال خوبی ندارد. در حوزه محیط زیست مشکلات زیادی داریم و به دلایل مختلف این مشکلات عمیق هم شده‌اند. 

به عنوان رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست نخستین مشکلی که ذهن شما را درگیر می‌کند چیست؟

نخستین مشکل ما مسئله کم‌آبی است و دیگر بحران‌های ناشی از این موضوع مانند خشک شدن تالاب‌ها و .... کم‌آبی یکی از معضلات جدی ماست، اما مشکلات ما تنها به این موضوع ختم نمی‌شود. به همین خاطر هرکدام از این مشکلات مانند آلودگی، پسماند، درخطر قرار گرفتن گونه‌های جانوری و گیاهی و ... در جای خود اهمیت دارد و نمی‌شود گفت که کدام یک مهم‌تر است. اما با توجه به تجربه کشور ما از خشکسالی و این که در حال حاضر ۲۰۰ روز از سال سپری شده و در تهران بسیاری از شهر‌ها بارش نداشتیم و از طرفی مشکلاتی که به عنوان پیامد کمبود منابع آب از جمله فرونشست و خشکی تالاب‌ها داریم، باید گفت بحران آب و مسائل ناشی از آن عمیق‌ترین مشکلات ما را شکل می‌دهند که باعث شده وضعیت محیط زیست کشور وضعیت خوبی نباشد.

مردم به خوبی در جریان مشکلاتی که ذکر کردید هستند. باید پرسید چگونه میتوانید این مسائل و معضلات را حل کنید؟

ما در سازمان محیط زیست در مرحله اول تلاش کردیم تیم مدیریتی که در بخش‌های مختلف کار می‌کند، در حوزه‌های مرتبط صاحب تجربه و تخصص باشند. در این‌باره تلاشمان را کردیم و تا حدی هم موفق بودیم، اما طبیعتا ایده‌آل‌های ما محقق نشده است. بعضی جا‌ها مواردی بوده که به خاطر مشکلاتی که بوده نتوانستیم از آن نیرویی که تخصص بالاتر را داشته باشد، استفاده کنیم ولی تلاشمان را کردیم. این یکی از موضوعات بوده که در قدم نخست به آن پرداختیم و نگاهمان شایسته‌گزینی و تخصص‌محوری بوده، اما این که صد درصد در این زمینه به اهداف خود رسیدیم؛ نه. چنین ادعایی را ندارم. 

اگر بخواهید بگویید در به کار گرفتن افراد متخصص در رده‌های مدیریتی سازمان چند درصد موفق بوده‌اید چه عددی را اعلام می‌کنید؟

چیزی در حدود شصت تا هفتاد درصد. تلاشمان را کردیم که افراد در بخش‌های مختلف در حوزه‌های تخصصی کار کرده باشند ولی آن ۳۰ تا ۴۰ درصد مشکلات و محدودیت‌هایی بوده است. 

با این حال نکته بعدی که سعی کردیم در سازمان حفاظت محیط زیست دنبال کنیم نگاه ما به مشارکت مردم بوده است. سازمان حفاظت از محیط زیست قائل به این است که بدون مشارکت مردم و به تنهایی قادر نیست بر مسائل متعدد و عمیق محیط زیستی فائق بیاید. حتما در حوزه‌های مختلف نیازمند مشارکت مردم هستیم. در این دولت خود من به شخصه تعامل نزدیکی با انجمن‌های مردم‌نهاد داشتم، با تشکل‌ها در ارتباط بودم و نگاهم هم براین است که در حوزه محیط زیست باید از توان نهاد‌های مردمی استفاده کنیم. جلسات متعددی را با تشکل‌های مردم‌نهاد گذاشتیم و به غیر از آن جلسات تلاش کردیم که در بدنه سازمان نیز تعامل با این نهاد‌های مردمی جاری شود و معاونت‌های ما هم این تعامل را داشته باشند. البته باز باید تاکید کنم که ادعا نمی‌کنیم در این زمینه هم صد درصد موفق بوده‌ایم. ممکن است همچنان نگاه‌های غیرمشارکتی در بدنه سازمان وجود داشته باشد، اما تلاشمان را می‌کنیم که نگاه مشارکت‌محور غالب شود. در خیلی موضوعات خوشبختانه حمایت نهاد‌های مردمی را داریم. مثلا یکی از نمونه‌های موفقیت‌آمیز در اینباره در ارتباط با مسئله «میانکاله» بود.

آیا پروژه پتروشیمی میانکاله متوقف شده است؟

نه؛ به طور کامل متوقف نشده است. اگر بخواهم از روند آن بگویم، از ابتدای سال و با رسانه‌ای شدن موضوع، همکاری نهاد‌های مدنی برای پیشبرد اهداف سازمان حفاظت از محیط زیست در ارتباط با «میانکاله» بسیار تاثیرگذار بود و در کنار آن دستور اکید آقای رییس جمهور که قرص و محکم پای این موضوع ایستادند، به ما کمک کرد. خیلی‌ها اذعان داشتند، چون طرح پتروشیمی میانکاله در دو دولت قبل مصوب شده بود، برای آن حقی ایجاد شده ولی با دستور رییس جمهور و مصوبه‌ای که در دولت چهاردهم گرفتیم قرار شد هم بحث ساخت پتروشیمی در اراضی میانکاله متوقف شود و هم اراضی مرتبط با پتروشیمی به اراضی ملی بازگردد. در حال حاضر ساخت به طور کامل متوقف شده و استانداری مازندران و کمیسیون‌های مربوطه دارند بخش‌های دیگر موضوع را پیگیری می‌کنند.

در زمینه مشارکت مردمی آیا تجربه دیگری جز تالاب میانکاله وجود دارد؟

بله؛ به طور مشخص در ارتباط با پارک ملی گلستان هم اتفاقات مثبتی در این زمینه افتاد. در زمینه پارک ملی گلستان ماجرا از این قرار بود که در سال ۹۸ یک شورای راهبردی تشکیل شد و به واسطه اهمیت پارک قرار بر این شد که مدیریت پارک مستقل شود. می‌دانید که پارک ملی گلستان در حوزه سه استان جای گرفته که البته بیشتر مساحت آن در استان گلستان واقع است ولی بخشی از آن نیز در استان خراسان شمالی و سمنان قرار دارد. با این حساب قرار شد مدیر مربوطه از استان مستقل شود و در همان سال ۹۸ مدیر مستقلی منصوب کردند و شورای راهبردی تشکیل شد که متشکل از بخش‌های مختلف از جمله جوامع محلی، ذینفعان منطقه و اهالی روستا‌های همجوار پارک بود. در دولت سیزدهم ساختار این شورای راهبردی را تغییر دادند و بیشتر ساز وکار مدیریتی دولتی پیدا کرد. در واقع نمایندگان شورا بیشتر دستگاه‌های دولتی بودند تا نهاد‌های بومی و مردمی. به هر حال در این دوره با توجه به این که مشارکت مردم برای سازمان اهمیت داشت و از آنجا هم که اتفاقا پارک ملی گلستان یکی از مواردی بود که تجربه بسیار خوبی در زمینه مشارکت جوامع محلی داشت، ما سعی کردیم باز این ساز و کار مشارکت‌محور را در ارتباط با پارک ملی فعال کنیم. 

ممکن است بگویید چه تجربه‌ای با مشارکت مردم در زمینه حفاظت از پارک رخ داده بود؟ 

وقتی که در همان سال ۹۸ شورای راهبردی تشکیل شد و مشارکت محلی روستا‌های همجوار نیز مورد تاکید قرار گرفت و فعال شد، نتیجه جالب این بود که جمعیت حیات وحش به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد.

آیا این افزایش جمعیت حیات وحش در پارک به طور دقیق روشن است؟ 

اعدادی که من دارم حدودی است، اما تا آن موقع حدود ۸۰۰ راس کل و بز ساکن در پارک به جمعیت حدودی ۷ هزار راس رسیدند که حاکی از افزایش چندبرابری جمعیت این گونه بود. در واقع امنیت بسیار جالب توجهی در زیستگاه برای گونه‌های جانوری فراهم شد. این حاصل فرایندی بود که از سال ۹۸ تا مقطعی ادامه پیدا کرد، اما طبیعتا با افزایش نگاه دولتی و تغییر ساختار در شورای راهبردی تعامل با جوامع هم دچار افت شد. با این احوال در طول یک سال گذشته مدیر جدیدی برای پارک منصوب شده و سعی کردیم باز به سازوکار‌های مشارکت جوامع محلی را به شورای راهبردی پارک بازگردانیم. البته تا همین امسال مشکلات زیادی داریم. متاسفانه دو تن از محیط‌بانان شایسته و عزیزمان در پارک ملی گلستان و در تقابل با شکارچیان شهید شدند. به هر طریق پارک ملی گلستان منطقه بسیار حساسی است. 

پس از این از جمله اقداماتی که سازمان در ارتباط با کلیه مناطق حفاظت‌شده دنبال کرد، موضوع هوشمندسازی بود. پس از شهادت شهید مصدق و بعد از گزارشی که در جلسه هیئت دولت به دکتر پزشکیان ارائه کردم، ایشان به پورمحمدی، رییس سازمان برنامه و بودجه دستور اکید دادند که برای طرح هوشمندسازی مناطق حفاظت‌شده زیستی اعتبارات ویژه اختصاص یابد. با این حال، چون منابع محدود بود تصمیم بر این شد که ابتدا یکی دو منطقه را پایلوت کنیم. منطقه‌ای که برای ما اولویت داشته و دارد پارک ملی گلستان بود. در زمینه هوشمندسازی این پارک اقدامات اولیه انجام شده است بدین صورت که ما بتوانیم با یک سری سازوکار‌های هوشمند در منطقه تقابل فیزیکی محیط‌بانان با شکارچی را کاهش دهیم تا شاهد اتفاقات ناگوار نباشیم.

وقتی مشارکت دست مردم می‌افتد خود مردم هم هزینه‌های اقدامات حفاظتی را می‌دهند؟ یعنی مانند حوزه آموزش که خیرین مدرسه‌ساز فعالیت می‌کنند، آیا محیط زیست هم این ظرفیت را دارد که از ظرفیت کمک‌های خیریه مردم بهره ببرد؟

حتما اینگونه است. ما نیاز داریم که از ظرفیت‌های مردم استفاده کنیم؛ به خصوص در حوزه پسماند. اشاره کنم همین ظرفیت مشارکت‌های مردم در حوزه مدیریت پسماند بسیار راهگشا بوده است.

بخش دوم این گفت‌و‌گو شنبه، اول آذر منتشر می‌شود.

منبع: ریاست جمهوری