ضرورت گفتمان‌سازی برای پیشگیری از پدیده خودکشی در کادر سلامت

محمدرضا شالبافان سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت روز چهارشنبه در نخستین کرسی آزاداندیشی وزارت بهداشت با محوریت بررسی پدیده خودکشی در کادر سلامت از منظر حل مساله، بیان کرد: دفتر سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت که زیرمجموعه معاونت بهداشت است، وظیفه بررسی وضعیت عمومی سلامت روانی جامعه را بر عهده دارد. با این حال، کادر درمان نیز جزیی از همین جامعه هستند و تمامی مسائلی که بر سایر افراد تأثیر می‌گذارد، بر آنان نیز اثرگذار است.

وی با تأکید بر اینکه آمار دقیق خودکشی در کشور باید از سوی پزشکی قانونی اعلام شود، اظهار کرد: به طور کلی، وضعیت خودکشی در کشور ما مطلوب نیست. کادر درمان نیز بخشی از همین جامعه هستند و نامطلوب بودن سلامت روانی در میان آنان تأثیری منفی و مضاعف بر جامعه عمومی بر جای می‌گذارد. چراکه پزشکان، اساتید، دانشجویان و دستیاران پزشکی به‌عنوان نماد‌ها و مراجع سلامت برای مردم شناخته می‌شوند، ازاین‌رو، حفظ سلامت روانی در میان کادر درمان اهمیتی دوچندان دارد، به ویژه آنکه رسانه‌ها اخبار مرتبط با خودکشی آنها را پوشش می‌دهند و گاه این نوع اطلاع‌رسانی به شکل مطلوبی انجام نمی‌شود.

شالبافان عنوان کرد: گفتمان‌سازی پیرامون بررسی پدیده خودکشی در کادر سلامت، ضرورتی بود که باید سال‌ها پیش آغاز می‌شد. ازاین‌رو، اهمیت برگزاری چنین رویداد‌هایی بسیار قابل توجه است.

وی با تأکید بر نادرستی استفاده از عبارت خودکشی موفق و لزوم جایگزینی آن با عبارت خودکشی منجر به مرگ اظهار کرد: برنامه ملی پیشگیری از خودکشی شامل شش استراتژی است. نخستین استراتژی، افرایش روایی داده‌های مرتبط با ثبت موارد اقدام به خودکشی و مرگ ناشی از آن است. در این زمینه، به‌ویژه در رابطه با کادر سلامت، با چالش‌های جدی مواجهیم. در بسیاری از موارد، آمار‌ها دقیق نیستند و قابلیت استناد ندارند، که همین موضوع منجر به بروز اختلاف نظر‌ها می‌شود.

کادر سلامت برای دریافت مشاوره و سلامت روان مراجعه نمی‌کنند

وی ادامه داد: دومین استراتژی، توانمندسازی جامعه در زمینه خودکشی و افزایش آگاهی است که در این بخش نیز عملکرد مطلوبی نداشته‌ایم. یکی از دلایل اصلی که کادر سلامت برای دریافت مشاوره و خدمات سلامت روان مراجعه نمی‌کنند، به پایین بودن سواد سلامت و ناآگاهی نسبت به برخی علائم بازمی‌گردد. اگرچه ممکن است تصور کنند در مقایسه با جمعیت عمومی آگاهی بیشتری دارند، اما این سطح آگاهی در بسیاری از مواقع کافی نیست.

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، سومین استراتژی را ارتقای کمّی و کیفی خدمات ارائه‌شده به افراد در معرض خطر خودکشی دانست و تأکید کرد: هرچند در این زمینه تلاش‌هایی انجام شده، اما این اقدامات کافی نیست. یکی از ابعاد کلیدی این موضوع، پذیرش خود مساله است؛ عاملی که در بسیاری از موارد در کادر درمان به چشم نمی‌خورد. افزون بر این، عوامل زمینه‌ای اغلب در اختیار افرادی که می‌توانند مداخله کنند، قرار ندارد. به‌عنوان مثال، وقتی احترام جامعه پزشکی در میان مردم کاهش می‌یابد، آیا وزارت بهداشت می‌تواند به‌تنهایی این آسیب را ترمیم کند؟ یا آیا رسانه‌ها با تولید و پخش چند برنامه قادر به تغییر این نگرش هستند؟ قطعاً خیر. این مساله حاصل یک روند بلندمدت در شکل‌گیری نگرش‌هاست.

وی گفت: انتشار اخبار خودکشی در رسانه‌ها یکی از استراتژی‌هایی است که در صورت ساماندهی و رعایت دستورالعمل‌ها، می‌تواند نقشی مؤثر در کاهش میزان خودکشی در جامعه ایفا کند. به همین منظور، در هفته‌های اخیر دستورالعمل پیشگیری از خودکشی و نحوه انتشار اخبار مرتبط در رسانه‌ها، با همکاری دفتر سلامت روان و مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت تدوین و منتشر شد. با این حال، بسیاری از نباید‌هایی که در مورد انتشار این اخبار در رسانه‌ها مطرح شده، از سوی همکاران پزشک در شبکه‌های اجتماعی مجازی رعایت نمی‌شود. آنها این اخبار را با جزییات و به شکلی دراماتیک بازتاب داده و دلایل آن را نیز تشریح می‌کنند. این رویکرد، در واقع به معنای ساده‌سازی مساله خودکشی است.

وی بیان کرد: مسائل اقتصادی، معیشتی، کشیک‌های طولانی‌مدت و فشار کاری، همگی در بروز مشکلات نقش دارند، اما هیچ‌کدام به‌تنهایی کافی نیستند. در رأس همه این عوامل، اختلالات روان‌پزشکی نیز اهمیت ویژه‌ای دارند.

شالبافان همچنین به استراتژی بعدی اشاره کرد و گفت: کاهش دسترسی به روش‌های خودکشی و اقدام به آن، از جمله راهکار‌هایی است که در جمعیت عمومی امکان‌پذیر بوده، اما در مورد کادر سلامت نمی‌توان به‌طور کامل این دسترسی را محدود کرد.

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت تصریح کرد: یکی از استراتژی‌های کلیدی، افزایش پژوهش‌های کاربردی در زمینه خودکشی در میان کادر سلامت است. سال گذشته معاونت تحقیقات و فناوری در این زمینه فراخوانی برای طرح‌های تحقیقاتی منتشر کرد و مراکز تحقیقاتی تعدادی طرح ارائه دادند، اما تاکنون این طرح‌ها آغاز نشده‌اند. نکته‌ای که حائز اهمیت است این است که وقتی نگاه‌ها به موضوع خودکشی، نگران باشد، پژوهشگران نیز به تبع آن احساس خطر می‌کنند و سریع‌تر وارد عمل می‌شوند.

شالبافان گفت: نباید پشت این حقیقت که مشکلات جدی‌تر و ریشه‌ای‌تر هستند و نمی‌توان آنها را رفع کرد، پنهان شد و کاری نکرد، بلکه باید اقدامات کوچک، اما مستمر و موثر انجام داد، باید مسئولیت‌های سبک برداریم تا بار را کمتر کنیم و امیدوار باشیم اوضاع جامعه بهبود یابد تا وضعیت کادر سلامت نیز بهتر شود.

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت اظهار کرد: موضوع خودکشی نیازمند تعهد جدی و اقدامات مؤثر است. باید این مساله را با نهایت جدیت دنبال کنیم، چراکه خودکشی بازتاب عمق رنج و درد یک انسان است. این یک واقعیت تلخ است که می‌شد فردی را نجات داد، اما چنین فرصتی از دست رفته است. برای پیشگیری از چنین اتفاقاتی، ضروری است که همه همکاری کرده و با هم‌افزایی، در مسیر کاهش این معضل گام‌های مؤثری برداریم.

منبع: وزارت بهداشت