فرار از F-۱۶: هزینه میلیارد دلاری ترکیه برای نوسازی با یوروفایتر

باشگاه خبرنگاران جوان، سمیه خلیلی - ترکیه، در واکنش به بن‌بست F-۱۶ آمریکا، در حال نهایی کردن قرارداد خرید جنگنده‌های یوروفایتر تایفون از انگلیس (به ارزش ۱۰.۷ میلیارد دلار) و مذاکره برای خرید ۲۴ فروند دست‌دوم از قطر و عمان است. منتقدان هشدار می‌دهند این «معامله فرار»، بار مالی سنگینی بر اقتصاد شکننده ترکیه تحمیل می‌کند.

اقدام وزارت دفاع ترکیه برای تداوم مذاکرات خرید جنگنده‌های یوروفایتر تایفون (Eurofighter Typhoon) از قطر و عمان، در کنار قرارداد میلیارد دلاری با بریتانیا، بیش از آنکه نشانه‌ای از قدرت خرید رو به رشد آنکارا باشد، بیانگر یک تلاش مضاعف و پرهزینه برای گریز از تنگنا‌های استراتژیک و وابستگی به واشنگتن است. در حالی که رجب طیب اردوغان می‌کوشد با این مأموریت دوقطبی (خرید جدید از اروپا و دست دوم از خلیج فارس) آسمان‌های ترکیه را نوسازی کند، این پروژه عظیم نه تنها هزینه‌های مالی سنگینی بر اقتصاد شکننده تحمیل می‌کند، بلکه ضعف دیپلماتیک ترکیه در تأمین نیاز‌های دفاعی از مسیر‌های سنتی ناتو را عریان می‌سازد. این گزارش انتقادی به بررسی این «معامله فرار» می‌پردازد و چالش‌های فنی، مالی و ژئوپلیتیکی این قمار پرهزینه را موشکافی می‌کند.

 بن‌بست F-۱۶ و تولد اجباری استراتژی چندملیتی تسلیحات



تلاش‌های اخیر ترکیه برای خرید جنگنده‌های یوروفایتر تایفون را باید در وهله اول به‌عنوان یک پاسخ اجباری و واکنشی به بن‌بست طولانی‌مدت در مذاکرات خرید و نوسازی ناوگان جنگنده‌های F-۱۶ آمریکایی تحلیل کرد. پس از کنار گذاشته شدن ترکیه از برنامه جنگنده F-۳۵ به دلیل خرید سامانه دفاع موشکی S-۴۰۰ از روسیه، روابط نظامی آنکارا با واشنگتن وارد یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های خود شد. با وجود تأیید نهایی فروش F-۱۶ از سوی کنگره آمریکا، فرآیند طولانی و مشروط‌سازی‌های سیاسی، ترکیه را به این نتیجه رساند که وابستگی انحصاری به واشنگتن در تأمین زیرساخت‌های کلیدی دفاعی، ریسک‌پذیری سیاسی بالایی دارد.



خرید یوروفایتر در این بستر، نشان‌دهنده یک «استراتژی تنوع‌بخشی پرهزینه» است که در آن، ترکیه به دنبال یافتن جایگزین‌هایی در میان متحدان ناتو (مانند بریتانیا و آلمان) و شرکای منطقه‌ای (مانند کشور‌های خلیج فارس) است. انتقاد اصلی در این میان، متوجه رهبری ترکیه است که با تصمیمات متناقض در سیاست خارجی (مانند خرید S-۴۰۰)، خود را در این تنگنای تسلیحاتی قرار داد و اکنون مجبور است برای ترمیم نوسازی نیروی هوایی، به سراغ گزینه‌های ثانویه و پیچیده‌تر برود.



در حالی که F-۱۶ (و F-۳۵) ستون فقرات نیروی هوایی ترکیه و سال‌ها بخش جدایی‌ناپذیر ناتو بوده است، خرید یوروفایتر تایفون که جنگنده‌ای اروپایی با مشخصات و زیرساخت نگهداری متفاوت است، یک چالش جدی فنی و عملیاتی ایجاد می‌کند. یوروفایتر، گرچه جنگنده‌ای توانمند است، اما یکپارچه‌سازی آن با سیستم‌های فرماندهی و کنترل ناتو (که عمدتاً بر اساس استاندارد‌های آمریکایی بنا شده) و همچنین با سایر هواپیما‌های ترکیه (باقی‌مانده F-۱۶‌ها) نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم در زمینه آموزش، لجستیک و زیرساخت‌های تعمیر و نگهداری است.



انتقاد استراتژیک: آیا این تنوع‌بخشی تسلیحاتی واقعاً امنیت ترکیه را افزایش می‌دهد یا صرفاً یک «پازل لجستیکی گران‌قیمت» ایجاد می‌کند که کارایی عملیاتی را در کوتاه‌مدت کاهش می‌دهد؟ این سؤال در محافل دفاعی ترکیه مطرح است و نشان می‌دهد که انتخاب یوروفایتر بیش از آنکه بهترین گزینه باشد، «گزینه موجود» پس از شکست در برنامه F-۳۵ است.

گره‌های اقتصادی و ابعاد ژئوپلیتیک معامله دوقطبی



قرارداد اولیه با بریتانیا به ارزش ۵.۴ میلیارد پوند (و ارزش کلی مورد انتظار ۱۰.۷ میلیارد دلار) شامل جنگنده‌ها، تجهیزات پروازی و موشک‌های پیشرفته Meteor و Brimstone است. این قرارداد نه تنها همکاری‌های دفاعی با یک متحد اصلی ناتو (بریتانیا) را تقویت می‌کند، بلکه به ترکیه اجازه می‌دهد به فناوری‌های موشکی پیشرفته دست یابد.



بار مالی سنگین بر اقتصاد لرزان: مهم‌ترین نقد وارده به این پروژه، زمان‌بندی و حجم مالی آن است. اقتصاد ترکیه با نرخ‌های بالای تورم، بحران ارزی و بدهی خارجی بالا دست و پنجه نرم می‌کند. اختصاص میلیارد‌ها دلار برای خرید جنگنده‌هایی که تحویل اولیه آنها تا سال ۲۰۳۰ به طول می‌انجامد، یک بار مالی سنگین و بلندمدت را بر بودجه دفاعی و کل اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. منتقدان اقتصادی معتقدند که در شرایط کنونی، این منابع باید صرف تثبیت اقتصادی یا تقویت تولید داخلی دفاعی می‌شد. تصمیم اردوغان برای اولویت دادن به قدرت‌نمایی نظامی خارجی، به‌رغم مشکلات داخلی، محل سؤال است.



مأموریت پرهزینه در خلیج فارس: جنگنده‌های دست‌دوم برای نیاز‌های فوری



نیاز‌های فوری نیروی هوایی ترکیه برای جایگزینی ناوگان فرسوده و حفظ قدرت بازدارندگی، آنکارا را مجبور کرده تا به سراغ جنگنده‌های دست‌دوم از کشور‌های خلیج فارس (قطر و عمان) برود. مذاکره برای خرید ۲۴ فروند جنگنده یوروفایتر مستعمل، خود به دو دلیل یک اقدام انتقادبرانگیز است:



۱. هزینه تعمیر و نوسازی: خرید جنگنده‌های دست‌دوم، اغلب هزینه‌های هنگفتی برای تعمیر، ارتقا و نگهداری به همراه دارد تا آنها به استاندارد‌های عملیاتی نیروی هوایی ترکیه برسند. این امر می‌تواند منافع مالی خرید دست‌دوم را تا حد زیادی کاهش دهد.



۲.  وابستگی جدید دیپلماتیک: این مذاکرات، ترکیه را در یک معادله دیپلماتیک پیچیده با کشور‌های خلیج فارس قرار می‌دهد. در حالی که ترکیه به دنبال تأمین امنیت فوری خود است، کشور‌های خلیج فارس می‌توانند از این نیاز به‌عنوان اهرمی برای کسب امتیازات سیاسی یا اقتصادی در سایر زمینه‌ها استفاده کنند. در واقع، ترکیه به جای رهایی از یک وابستگی (آمریکا)، به سمت وابستگی‌های چندگانه و پیچیده‌تر حرکت می‌کند.



این گام نشان می‌دهد که ترکیه برای حفظ آبروی خود در ناتو و بازدارندگی منطقه‌ای، حاضر است به یک راه‌حل موقتی و پرمخاطره روی بیاورد.

پیامد‌های ژئوپلیتیک و فراتر از آسمان ترکیه



خرید یوروفایتر تایفون، هم یک سیگنال اطمینان‌بخش و هم یک پیام چالش‌برانگیز برای بازیگران بین‌المللی ارسال می‌کند:



•    به ناتو: این خرید، گامی مثبت در جهت حفظ قابلیت‌های ناتو در ترکیه و تقویت روابط دفاعی با بریتانیا تلقی می‌شود و تا حدی از نگرانی‌ها درباره نفوذ روسیه در سیستم دفاعی ترکیه می‌کاهد.



•    به آمریکا: این یک پیام صریح است که ترکیه دیگر منتظر تصمیمات کنگره نخواهد ماند و برای نوسازی نیروی هوایی خود، مسیر‌های مستقل را دنبال می‌کند. این ممکن است در کوتاه‌مدت بر مذاکرات آتی F-۱۶ تأثیر منفی بگذارد.



•    به یونان و رقبای منطقه‌ای: این خرید، رقابت تسلیحاتی در منطقه را تشدید می‌کند. یونان نیز در حال نوسازی نیروی هوایی خود با F-۱۶‌های ارتقا یافته و احتمالاً F-۳۵ است. تصمیم ترکیه برای خرید جنگنده‌های جدید، تنش‌های موجود در دریای اژه و مدیترانه شرقی را عمیق‌تر می‌کند.



تقویت صنایع داخلی یا وابستگی به مونتاژ؟



با وجود آنکه شرکت BAE Systems مسئول تولید بخش‌های اصلی بدنه و مونتاژ نهایی است، این قرارداد برای صنعت دفاعی داخلی ترکیه (که پروژه‌هایی مانند جنگنده نسل پنجم KAAN را دنبال می‌کند) یک چالش محسوب می‌شود.



انتقاد به اولویت‌گذاری: منتقدان معتقدند که اختصاص میلیارد‌ها دلار به خرید جنگنده‌های خارجی، تمرکز و منابع را از پروژه بومی KAAN منحرف می‌کند. هدف اصلی باید سرمایه‌گذاری بر روی تولید داخلی و دستیابی به استقلال کامل دفاعی باشد، نه تبدیل شدن به یک مرکز مونتاژ یا نگهداری سیستم‌های اروپایی. این قرارداد، خطر تبدیل شدن ترکیه از یک خریدار به یک «مونتاژکننده وابسته» را تقویت می‌کند، جایی که فناوری‌های حساس همچنان در کنترل شرکای خارجی (مانند آلمان و بریتانیا) باقی می‌مانند.



قمار یوروفایتر؛ هزینه‌ای برای بازگشت به میز ناتو



پروژه پرهزینه خرید جنگنده‌های یوروفایتر تایفون از بریتانیا، قطر و عمان، در نهایت نشان‌دهنده حساب و کتاب سرد ترکیه برای خروج از بحران F-۳۵ و کاهش اهرم فشار آمریکا است. این اقدام از یک سو گامی در جهت تقویت همکاری‌های ناتو است، اما از سوی دیگر یک عملیات پُر ریسک اقتصادی و استراتژیک است.



اردوغان با این مأموریت دوقطبی (خرید جدید اروپایی و دست‌دوم خلیجی) می‌کوشد تا پیام استقلال عمل را صادر کند. با این حال، نوسازی نیروی هوایی ترکیه با یوروفایتر، یک هزینه گزاف مالی، یک پیچیدگی لجستیکی تازه، و یک معمای دیپلماتیک جدید به همراه دارد. در شرایطی که ترکیه نیازمند ثبات اقتصادی است، این قمار نظامی ممکن است نه تنها امنیت آسمان‌ها را تأمین نکند، بلکه بار مالی سنگینی را بر دوش نسل‌های آینده بگذارد و سؤالاتی جدی درباره اولویت‌بندی استراتژیک دولت ترکیه مطرح سازد. در نهایت، یوروفایتر صرفاً یک تسکین‌دهنده موقت است تا ترکیه بتواند دوباره با دستانی پرتر به میز مذاکره با واشنگتن بازگردد، نه یک راهکار قطعی برای استقلال کامل دفاعی.