«علت مرگ: نامعلوم» نماینده سینمای ایران در اسکار ۲۰۲۵؛ منتقدان چه می‌گویند؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهرا بالاور - هیأت انتخاب نماینده ایران پس از بررسی پنج نامزد نهایی، فیلم سینمایی "علت مرگ نامعلوم" به کارگردانی علی زرنگار را به اتفاق آرابه عنوان نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار 2026 معرفی کرد.

در این گزارش به بررسی انتخاب فیلم سینمایی "علت مرگ نامعلوم" پرداختیم و نظر چند منتقد را مورد بررسی قرار دادیم.

اساس انتخاب "علت مرگ نامعلوم" چه بود؟ /"پیرپسر" شایسته حضور در اسکار

مصطفی فرجی منتقد سینما در خصوص انتخاب "علت مرگ نامعلوم" کاندید ایران در اسکار گفت: فیلم سینمایی "علت مرگ نامعلوم" در کنار دیگر نامزدهای جایزه اسکار، کاندید شد؛ اما نظر بنده بیشتر بر روی فیلم سینمایی "پیر پسر" تاکید داشتم، فکر می‌کردم این اثر انتخاب شود. زیرا "پیر پسر" اثری شاخص است که اکثرا از آن تعریف کردند. فروش این اثر سینمایی بالاست، هنوز هم عده‌ای از مردم به تماشای این اثر می‌نشینند، واکنش‌های دریافت نظر این فیلم مثبت بوده و دیگر موارد دیگر‌.

وی تاکید کرد: گمانم بر این بود که اگر فیلم سینمایی "پیرپسر" انتخاب نشود، احتما سینمایی "رها" برای کاندیدای اسکار انتخاب شود. " رها" فیلم خیلی خوب و جذابی بود؛ اما فکر نمی‌کردم "علت مرگ نامعلوم" انتخاب شود.

وی ادامه داد: در جشن منتقدین فیلمنامه، کارگردانی، تهیه‌کنندگی و بازیگری جایزه و تندیس گرفت و ما همه در تعجب بودیم چرا "علت مرگ نامعلوم" ؟ فیلم های دیگر دیده نشدند؟ نمی‌دانم هیات انتخاب بر چه اساس این فیلم را انتخاب کردند و چه چیزی در فیلم دیدند که ما ندیدیم؟ ما هنوز هم در تعجب هستیم چرا این فیلم انتخاب شده است و فیلمی قوی و جذاب مانند "پیر پسر" که تمام اصول فنی را رعایت کرده است کنار گذاشته شود.

فرجی بیان کرد: عجیب است فیلمی که با سه سال توقیف همراه بوده، چطور در جشنواره منتقدین جایزه گرفت و برای اسکار انتخاب شد؟ واقعا فیلم خوب دیگری نداشتیم؟ اگر نگاهی به آمار فروش این فیلم بیندازیم متوجه خواهیم شد که جایگاه این اثر سینمایی در میان مردم کجاست.

 فیلمنامه "علت مرگ نامعلوم" بی‌نقص است

علی کشاورز، عضو انجمن صنفی منتقدان و نویسندگان آثار سینمایی ایران بیان کرد: ساختمان خوش‌نمای "علت مرگ نامعلوم" بر پایه محکم و اسکلت مهندسی شده فیلم‌نامه‌ای بی‌نقص، بنا شده است. آن هم در روزگاری که ضعف فیلم‌نامه، عدم شناخت و پرداخت شخصیت‌، درک قهرمان، ضدقهرمان و اهمیت و نقش جایگاه این موارد در سینمای امروز ایران، مشهود است. 

وی ادامه داد: پرداختن به تیپ‌های شخصیتی بی‌عیب هفت نفر از طبقات مختلف جامعه در یک فیلم با تعریف مسافر، توجه به ارزش و وزن تقریبا یکسان مسافران در روایت، کنش و واکنش آنان در بستر یک اتفاق مشترک در جاده‌ای کویری بدون رنگ‌ولعاب مرسوم سایر آثار، زمان عقلایی فیلم متناسب با اتفاق در مسیر یک سفر، قطعاً کاسه صبری بزرگ‌تر، جسارت، تسلط و ریسک بسیاری می‌طلبد. همراهمی مخاطبان در کنار منتقدان، نتیجه درستی این تامل و تسلط است.

وی افزود: علی زرنگار، در کارگردانی نیز آن‌قدر مسلط به متن، شناخت شخصیت‌ها و لایه‌ها، محیط کویر و حتی کاربرد ابزار و وسایل شده است که انگار شاهد اتفاقات یک برهه از زندگی انسان‌هایی عادی در یک مستند هستیم. بازیگران و عوامل هم‌دل با تمرین و درک موقعیت، آن‌چنان درست چفت شده‌اند که مخاطب، خود را نیز کنار مسافر آن مسیر می‌بیند؛ وسوسه می‌شود، تصمیم می‌گیرد و در انتها شرمنده یا سرفراز از تصمیم خود، همراه شخصیت‌ها در بهت موقعیت، می‌ماند.

علی کشاورز عنوان کرد: انتخاب "علت مرگ نامعلوم" در فهرست اسکار، دلیل بر ضعف آثار دیگر نیست. نشان قدرت و سنگینی سینمای اجتماعی متعهد و شریف ایران است که هنوز میان هجمه‌های فیلم‌های مضحک، نفسی سخت ولی ارزشمند می‌کشد. چهار فیلم دیگر و آثاری مثل غریزه و... که فرصت نمایش نداشته‌اند نیز سرمایه‌ و اعتبار این سینما هستند که برخی از آنان، در ترازوی امروز، هم‌وزن هستند، ولی مجال عرضه نداشتند اما در تاریخ و ذهن‌ها، ماندگارند.  

این منتقد سینما تاکید کرد: فراموش نکنیم، فیلم مستقل "علت مرگ نامعلوم" که امروز نماینده ایران در اسکار است، همان فیلمی است که سه سال با بی‌تدبیری مدیران آن زمان، توقیف شد. شاید اگر در زمان و سال خود اکران و انتخاب می‌شد، شاهد اتفاقات و مناسبات بهتری برای سازندگان این اثر و سایر آثار بودیم.

معجزه  سینمای دولتی/ "پیرپسر" و "زن وبچه" اولویت اسکار

جبار آذین عضو انجمن منتقدین سینمای ایران در خصوص انتخاب فیلم سینمایی "علت مرگ نامعلوم" بیان کرد: بدون تردید واز منظر کارشناسی، هنری، زیباشناختی، ساختاری، مضمونی و محتوایی، فیلم "علت مرگ نامعلوم" یک درام سینمایی فوق العاده وارزشمند است. تحسین این اثر و عوامل فیلم به علت قلم خوب، بازی هنرمندان و اجرای کارگردانی ارزشمند است. با این حال آیا با وجود نامزدی دو فیلم اجتماعی درخشان "پیرپسر" و"زن وبچه" و دو اثر دیگر برای حضوردرمراسم اسکار،گزینش "علت مرگ نامعلوم" موجه است یا نه؟ آیا این انتخاب، حاصل و نتیجه کشمکش ها و درگیری های سلیقه ای و منافعی میان نامدیران سازمان مستعمل سینمایی واربابان سیاسی آن ها از  یکسو و  سردمداران خانه  سیاسی_تجاری موسوم به سینمااست؟

وی در پاسخ به این سوالاتی که خود مطرح کرد، گفت: اهالی هنر، قلم؟ فرهیختگان هنر و سینما دوست کشور به خوبی می دانند که به دلیل خیلی چیزها مجریان احزاب  سیاسی_جناحی، سینمای حاکم بر کشور، یک بازارمکاره دولتی_نهادی است که بدون اعتنا واحترام به ملت، اهداف دولت ها را در سینما و تولیدات هنری وفرهنگی اجرایی می‌کنند. همچنین ازآن سو خانه ای به نام سینما وجود دارد که طی 

سال ها با قدرتمداری و باندهای مختلف به جای سینما وسینماگران وملت به دنبال اهداف  تجاری و مالی اربابان این خانه است.

وی ادامه داد: خانه سینما که محل تجمع اصناف سینمایی است، به دلیل نبود اتحاد رویه میان صنوف وبی توجهی به امور و فعالیت های صنفی و اختلاف سیاسی و سلیقه ای با نامدیران سینما و زیاده خواهی های سردمداران آن، در جدالی آشکار و پنهان، برای به دست گرفتن رهبری سینما، ا غلب در کشمکش بایکدیگرند و سیاست ها و برنامه های همدیگر رازیر سوال می برند. درباره حضور ایران بافیلمی از سینمای  کنونی هم دراسکار مدت هامیان آن ها چالش ها وجودداشته که همچنان ادامه دارد. 

وی تاکید کرد: نامدیران سینما برحس وظیفه سیاسی  و جناحی و دولتی، درصدد انتخاب وارسال یک فیلم فرمایشی وسفارشی به اسکار بودند ونامدیران خانه سینما درپی گزینش فیلمی از گروه های خودی وماحصل این جار و جنجال ها و مخالفت ها و صدور بیانیه ها، انتخاب فیلم  علت مرگ نامعلوم شده است. 

وی افزود: البته معتقدم نامدیران دولتی راضی ونامدیران خانه سینما را کمی تا قسمتی ناراضی کرده است.این انتخاب، توسط عده ای ازافراد مختلف که چند سینماگرنیز درمیانشان بودند، صورت  گرفته و هیچ ربطی به انتخاب های استاندارد و اصولی رایج درجهان سینما که اکثر گزینشگران فیلم‌ها سینماگران ومنقدان وکارشناسان سینماهستند

ندارد.

وی تاکید کرد: علت مرگ نامعلوم در شرایطی انتخاب شده که دوفیلم زن و بچه  وپیرپسر در ایران وجهان با استقبال فراوان روبرو شده و جوایز فراوان کسب کرده است و بانظرمساعد اغلب منقدان و سینماگران کشورهمسو هستند؛ اما به دلایل کاملا سیاسی،این دواثر نادیده گرفته شده و یکباره فیلم خوب والبته کم خطر! علت مرگ نامعلوم ،به عنوان نماینده  فرهنگ و سینما و ایران به به اسکار معرفی می شود.

آذین عنوان کرد: نکته غریب این است که این فیلم نخستین ساخته علی زرینی است و چندسال هم درمحاق توقیف بوده است،حال چگونه است که یکباره فیلمی که سال‌ها جلوی اکران آن راگرفته بودند برای نمایش جهانی به اسکار می‌رود! این امر جزو معماهای سیاسی حاکمان است.

این منتقد سینما بیان کرد: گرچه علت مرگ نامعلوم، فیلم خوبی است؛ ولی دو فیلم پیرپسر وزن وبچه،امتیازهای فراوان تری برای حضوردر مراسم سینمایی_سیاسی اسکارداشتندکه آگاهانه وبه فرموده! نادیده گرفته شد تازخم بزرگی دیگردرقلب وروح سینما وسینماگران وایران نشانده شود.

"علت مرگ نامعلوم" به دور از شعار زدگی است

سپس مهسان فراست منتقد سینما بیان کرد: "علت مرگ نامعلوم" یک اثر مینی مال، ساده، غم انگیز و درخشان درباره یک عده از مسافران یک ون است. این اثر اجتماعی درخشان با فیلمنامه قابل تامل، کاملا تفکر بر انگیز و سرشار از تعلیق در روایت است. "علت مرگ نا معلوم" مسئله هویت و عدالت ضمنی را در جوامع امروز حتی ایران امروز بیان می‌کند.

فراست ادامه‌داد: علت مرگ نامعلوم با بازیگران شناخته شده ایرانی با یک تیم خوب از نظر فنی فیلم قابل دفاعی است. اگر چه فیلم در تعریف روایت کمی کند است یا با شتاب برای پرداختن به همه شخصیت‌ها باعث شده تمرکز از شخصیت اصلی داستان کمی پراکنده شود؛ اماً علت مرگ نا معلوم از نظر اجتماعی توانسته است مسائل زندگی روز مره ،حقوقی و اختلاف طبقاتی را مطرح کند، بدون آنکه شعار زده شود و همین نکته بزرگ ونقطه مثبت و قوت فیلم برای انتخاب نامزدی این اثر برای اسکار است.