کسانی که خدا را قبول ندارند، بخوانند؛ استدلالی فراتر از «احساس»

باشگاه خبرنگاران جوان - آیات ۴۴ تا ۵۳ سوره نور، پیش از آن‌که خطاب به مؤمنان باشد، رو در روی کسانی می‌ایستد که اصل وجود خدا را انکار می‌کنند، آیاتی که از نظم بی‌وقفه شب و روز و راز آفرینش آغاز می‌شود و قدم‌به‌قدم نشان می‌دهد مسئله فقط ندیدن نشانه‌ها نیست، بلکه گریز از پذیرش داوری و قانون است.

آیات ۴۴ تا ۵۳ سوره نور یکی از شفاف‌ترین بخش‌های قرآن در ترسیم مرز میان ایمان واقعی و ایمان ادعایی در اصل توحید و وجود خدا است، است. این آیات با نشانه‌های قدرت الهی در طبیعت آغاز می‌شود، اما خیلی زود مخاطب را از آسمان و ابر و باران، به دل جامعه و رفتار انسان‌ها می‌کشاند، جایی که اطاعت یا سرپیچی، معیار سنجش ایمان به وجود خدای متعال می‌شود.

نشانه‌های خدا در گردش شب و روز

آیه ۴۴ با اشاره به گردش شب و روز آغاز می‌شود، پدیده‌ای دائمی، منظم و تکرارشونده که انسان آن‌قدر به آن عادت کرده که کمتر به پشت‌صحنه‌اش فکر می‌کند. قرآن این تغییر مداوم را نشانه‌ای برای صاحبان بصیرت می‌داند، کسانی که از ظاهر عبور می‌کنند و به تدبیر الهی می‌رسند. پیام آیه روشن است، یعنی اگر کسی در همین نظم بدیهی جهان، دست خدا را نبیند، در مسائل پیچیده‌تر اجتماعی و اخلاقی هم دچار کوری خواهد شد.

خلقت موجودات، وحدت در عین تفاوت

در آیه ۴۵ سخن از خلقت همه جنبندگان از آب است. با وجود این ریشه مشترک، تفاوت‌ها شگفت‌انگیز است، برخی بر شکم می‌خزند، برخی بر دو پا راه می‌روند و برخی بر چهار پا. قرآن با این تصویر، هم به قدرت مطلق خدا اشاره می‌کند و هم به حکمت او در تنوع آفرینش. این آیه یادآوری می‌کند که تفاوت‌ها در جامعه انسانی نیز بخشی از سنت الهی است، اما این تفاوت‌ها نباید به بهانه‌ای برای برتری‌جویی یا طغیان تبدیل شود.

آیات روشن، اما دل‌های بسته

آیه ۴۶ تأکید می‌کند که خدا آیات روشنگر نازل کرده و راه هدایت را به‌روشنی نشان داده است. با این حال، هدایت شدن یا نشدن انسان‌ها به اراده و انتخاب خودشان گره خورده است.

قرآن در این‌جا مسئولیت را از دوش «ابهام» برمی‌دارد، مشکل در تاریکی راه نیست، مشکل در چشم‌هایی است که حاضر به دیدن نیستند.

ایمان زبانی یا اطاعت واقعی

از آیه ۴۷ به بعد، لحن آیات اجتماعی‌تر و انتقادی‌تر می‌شود. قرآن به گروهی اشاره می‌کند که می‌گویند ایمان آورده‌ایم و اطاعت می‌کنیم، اما در عمل چنین نیستند. این آیه پرده از یکی از خطرناک‌ترین آفات دینداری برمی‌دارد، فاصله میان شعار و رفتار. ایمان، صرف ادعا نیست، بلکه باید در تصمیم‌ها، داوری‌ها و سبک زندگی دیده شود.

فرار از داوری عادلانه

آیه ۴۸ نمونه‌ای عینی از این نفاق رفتاری را نشان می‌دهد. وقتی این افراد به داوری پیامبر دعوت می‌شوند، اگر حکم به نفعشان باشد می‌پذیرند، اما اگر خلاف میلشان باشد، روی‌گردان می‌شوند. این رفتار، ایمان گزینشی را افشا می‌کند، ایمانی که خدا و پیامبر را تا جایی می‌پذیرد که منافع شخصی به خطر نیفتد.

مشکل از دل‌هاست، نه از قانون

در آیه ۴۹ قرآن با یک پرسش تکان‌دهنده، ریشه مشکل را مشخص می‌کند و آن اینکه آیا در دل‌هایشان بیماری است؟ آیا شک دارند؟ یا می‌ترسند که خدا و پیامبرش به آنها ظلم کنند؟ این پرسش‌ها نشان می‌دهد که سرپیچی از حکم الهی، نه از ترس بی‌عدالتی، بلکه از بیماری دل و دنیاطلبی سرچشمه می‌گیرد.

ایمان راستین چگونه است؟

آیه ۵۰ با صراحت اعلام می‌کند که این افراد خودشان ظالم‌اند. در مقابل، آیه ۵۱ تصویری روشن از مؤمنان واقعی ارائه می‌دهد، یعنی کسانی که وقتی به سوی خدا و پیامبر برای داوری فراخوانده می‌شوند، تنها یک سخن دارند، شنیدیم و اطاعت کردیم. این اطاعت، کورکورانه نیست، بلکه برخاسته از اعتماد به عدالت و حکمت الهی است.

اطاعت، راه رستگاری

آیه ۵۲ نتیجه این مسیر را بیان می‌کند: اطاعت از خدا و پیامبر، همراه با تقوا، انسان را به فلاح و رستگاری می‌رساند. قرآن رستگاری را نه در ادعا، نه در ظواهر دینی، بلکه در التزام عملی به فرمان الهی می‌داند. سوگند‌های پرطمطراق، اراده‌های سستدر آیه ۵۳، منافقان با سوگند‌های شدید ادعا می‌کنند که اگر دستور جهاد یا حرکت داده شود، اطاعت خواهند کرد. اما قرآن این نمایش‌های لفظی را بی‌ارزش می‌داند و تأکید می‌کند که اطاعت واقعی، نیازمند صداقت درونی است نه سوگند‌های پرهیاهو. این مجموعه آیات، از نشانه‌های قدرت خدا در طبیعت آغاز می‌شود و به نقد ایمان نمایشی در جامعه می‌رسد؛ پیامی روشن برای هر زمان: ایمان، در لحظه تصمیم و اطاعت سنجیده می‌شود، نه در شعار و ادعا.

منبع: فارس