خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اعظم محبی: خلیج گرگان در دو سال اخیر شاهد وقوع یکی از تلخ ترین رخدادهای زیست محیطی در کشور بود که در آن حدود ۷۰ هزار بال انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی تلف شدند؛ واقعیتی غم انگیز که دل هزاران علاقه مند به طبیعت و دوستداران حیات وحش را به درد آورد.
با وجود آن‌که بنا به اظهارات متولیان امر علت مرگ و میر به بیماری بوتولیسم مربوط است اما در آستانه سومین سال نزدیک شدن به این رخداد، بسیاری از صاحب نظران در خصوص چرایی وقوع آن دچار تردید هستند.
ارتباط مرگ هزاران قطعه انواع چنگرها، مرغابی‌ها، غازسانان، فلامینگو و دیگر گونه ها به «وجود باکتری در خلیج گرگان» نتوانسته ذهن اهالی و مردم منطقه را اقناع کند.
کاهش ورودی آب رودخانه‌ها به خلیج گرگان و افزایش فاضلاب به این پهنه آبی سبب افت کیفی آب شده است و این رخداد در کنار فعالیت میکروارگانیسم ها بی هوازی، زمینه تولید سم را در این زیستگاه تشدید کرده، موضوعی که بنا به گفته برخی از کارشناسان سبب مرگ هزاران پرنده شده است.
بسیاری بر این باور هستند با توجه به اینکه کیفیت آب خلیج نسبت به قبل تغییر خاصی نداشته احتمال تکرار این رخداد در سال جاری دور از ذهن نیست.
تخلیه فاضلاب حدود ۱۰ شهر و ده‌ها روستای اطراف این پهنه آبی در کنار هدایت فاضلاب های صنعتی و کشاورزی پیرامونی به خلیج، وضعیت کیفی آب را برای زیستمندان نامطلوب می‌کند.
در خصوص وقوع این رخداد ابهامات زیادی هم وجود دارد، اینکه چرا هر سال فقط در بهمن و اسفند شاهد این مرگ و میر هستیم؟، چرا آبزیان و انواع ماهیان بر اثر سم بوتولیسم تلف نمی شوند؟، چرا بسیاری از گونه های پرندگان مهاجر در برابر این سم مقاوم هستند؟ چرا همه ساله وقوع این رخداد از یک منطقه خاص در محدوده نوکنده آغاز می شود و هزاران ابهام دیگر که برای یافتن آن نیاز به پژوهش و تحقیق جدی است.
اینکه چرا در چند سال اخیر، در شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور و یا سازمان نظام پزشکی، اعتباری برای بررسی دلایل ایجاد این رخداد اختصاص نیافته هم قابل پذیرش نیست.
براساس قوانین یک فرد شکارچی به جهت کشتن یک قطعه پرنده به مجازات حبس و جریمه نقدی محکوم می‌شود چرا نباید مدیران در این خصوص تلفات پاسخگو باشند. مراجع قضایی به عنوان مدعی‌العموم مردم و حفاظت بیت‌المال و انفال کشور می توانند با ورود فوری و جدی به این مسأله زوایای پنهان و مبهم این رخداد را بررسی و برای علاج بخشی آن راه چاره ای بیندیشند.
دست روی دست نگذاریم
یک کارشناس محیط زیست در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: خلیج گرگان به عنوان بخش ارزشمند پناهگاه حیات وحش میانکاله یکی از مهمترین بوم سازگان های آبی کشور محسوب می‌شود که بیش از ۱۰۰ نوع از انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی را در خود جای داده است.
سامان دوجی افزود: کشتار حدود ۷۰ هزار بال انواع پرندگان در بازه زمانی دو زمستان گذشته سال‌ها در ذهن علاقمندان حیات وحش باقی خواهد ماند.
وی ادامه داد: دو سال فرصت در اختیار مسئولان حوزه دامپزشکی و محیط زیست کشور قرار داشت تا برای این فاجعه دلخراش چاره‌جویی کنند اما متاسفانه هیچ اقدام عملی برای جلوگیری از مرگ و میر هزاران پرنده مهاجر انجام نشد.
دوجی گفت: مهم‌تر از این، بی‌تفاوتی نداشتن یک راهبرد منسجم و واحد برای جلوگیری از تکرار این رخداد تلخ بوده که نمود بیشتری دارد.
به گفته وی هر چند دامپزشکی مدعی است که تغییرات آب و هوایی و اقلیمی ویژگی‌های خاص کمی و کیفی آب و فعالیت میکروارگانیسم های شناور خلیج گرگان موجبات تولید سم توکسین را فراهم کرده اما بسیاری از اهالی فن با این موضوع موافق نیستند.
چرا در زیستگاه های دیگر گلستان که شرایط مشابه خلیج گرگان را دارند، چنین اتفاقی نمی افتد دوجی ادامه داد: اگر قرار است به سبب افت کیفی آب شاهد مرگ و میر پرندگان باشیم چرا در زیستگاه‌های آبی دیگر گلستان که وضعیت مشابهی مانند خلیج گرگان دارند، چنین اتفاقی نمی افتد.
وی اضافه کرد: باید بپذیریم تاکید بر مسأله بوتولیسم و سم تولیدی در آب خلیج گرگان یک علت کلی تلقی می شود و همچنان مجامع اجرایی و آکادمیک کشور برای علاج بخشی این موضوع و جلوگیری از تکرار این رخداد رویه مطلوبی اتخاذ نکرده و به زبان ساده تر هیچ برنامه‌ای ندارند.
دوجی با بیان اینکه براساس قرائن تاریخی تا حدود چهار ماه دیگر تکرار این واقعیت تلخ دور از ذهن نیست، گفت: در این بازه مسئولان و متولیان باید به فکر درمان یا حل موضعی این چالش بزرگ باشند و نباید دست روی دست گذاشته تا چشم انتظار مشاهده لاشه های پرندگان تلف شده شناور روی خلیج باشیم.
وی افزود: در صورت بی توجهی به این مسأله احتمال ادامه این تلفات تا سال‌ها وجود داشته و ممکن است در جایگاه پناهگاه حیات وحش میانکاله در مجامع جهانی تأثیر منفی گذاشته و موجب خروج این ایستگاه از لیست تالاب‌های بین‌المللی و یا پناهگاه های حیات وحش شود.
دوباره شاهد تلفات خواهیم بود
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان هم در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: شرایط کمی و کیفی آب خلیج گرگان عوض نشده و اگر آن چیزی که دامپزشکی اعلام کرده و بوتولیسم عامل تلفات پرندگان باشد دوباره شاهد این رخداد خواهیم بود.
محمود شکیبا افزود: امیدواریم علت مرگ و میر بوتولیسم نبوده و اشتباه شده باشد و امسال شاهد تکرار تلفات نباشیم.
وی با بیان اینکه متولی تشخیص بیماری‌ها دامپزشکی است، ادامه داد: سال گذشته تلفات از بهمن ماه آغاز شده و اینکه چرا تلفات از این ماه شروع می‌شود هم باید خود دامپزشکی در مورد آن صحبت کند.
شکیبا با اشاره به آغاز مهاجرت و افزایش روز به روز تعداد پرندگان در خلیج گرگان، گفت: ما نمی‌توانیم پرندگان را کنترل کنیم و جلوی ورود آنها را بگیریم.
وی ادامه داد: اگر نتوانیم به چرایی و اساس تشکیل بوتولیسم در این منطقه جواب دهیم نمی توانیم راه حلی برای کنترل این سم پیدا کنیم.
شرایط تشکیل سم ایجاد نشده است
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: اگر تالاب دستخوش تغییرات و اتفاقات خوبی نشده باشد ممکن است تلفات دوباره تکرار شود.
محسن عبدالوند افزود: مشاهدات بالینی و آزمایشگاهی نوع بیماری را تشخیص داده و براساس آنها، علت تلفات بوتولیسم اعلام شد.
وی در خصوص اینکه چرا تلفات از بهمن ماه آغاز می شود هم گفت: گرما، بی‌هوازی بودن و ورود مواد مغذی به داخل آب که باعث رشد باکتری ها و تولید سم می شود، علت بیماری بوده که ممکن است هم اکنون شرایط آن ایجاد نشده باشد.
به گفته وی باید فاکتورهای پرخطر رشد کرده تا بعد بیوتوکسین را آزاد کند.
عبدالوند گفت: سم بیوتوکسین بسیار قوی بوده و با توجه به میزان دوز ورودی به بدن جاندار می‌تواند تاثیرگذار باشد.
وی افزود: تاکنون براساس پایش ها تلفاتی گزارش نشده اما براساس شرایط ممکن است تلفات داشته باشیم که آن هم باید دوباره نمونه برداری و آزمایش انجام شود تا بفهمیم چه اتفاقی افتاده است.
سم بوتولیسم در کبد پرندگان ذخیره می شود
مدیرکل دامپزشکی گلستان هم در این خصوص با بیان اینکه تغییر اکوسیستم در حال اتفاق است و نمی توانیم جلوی آن را بگیریم، به خبرنگار مهر گفت: در میانکاله و خلیج گرگان شرایط آبی بهتر نشده و حتی سطح آب هم کاهش یافته است.
غلامرضا محرابی افزود: سیل مواد آلی را وارد خلیج گرگان کرده و سبب رشد جلبک‌ها شد و آنها رشد باکتری های بی هوازی را تشدید کردند.
وی با بیان اینکه پرندگان سر خود را به درون آب فرو می برند، اضافه کرد: پرندگان به یکباره نمی میرند و سم بوتولیسم در کبد آنها ذخیره شده و ابتدا تعادل خود را از دست می دهند.
به گفته محرابی فرصت هفت الی ۱۰ روزه برای تاثیر سم در بدن پرنده وجود دارد.
خلیج گرگان از هفته های گذشته میزبان پرندگان مهاجر شده، پرندگانی که خاطرات تلخ در خصوص تلفات دو سال گذشته در ذهن دارند لذا باید برای جلوگیری از تکرار این فاجعه تلخ فکر اساسی اندیشیده شود.
