تبانی پزشکان و داروخانه‌ها، شایعه یا واقعیت؟

باشگاه خبرنگاران جوان - تبانی پزشکان با داروخانه‌ها یکی از موضوعات چالش‌برانگیز و بحث‌برانگیز در حوزه بهداشت و درمان است که به ویژه در سال‌های اخیر توجهات زیادی را به خود جلب کرده است. این موضوع به دلیل تأثیر مستقیم آن بر سلامت بیماران و اعتماد عمومی به جامعه پزشکی، اهمیت ویژه‌ای دارد.

صحبت‌هایی از گوشه و کنار و در میان مردم، مبنی بر وجود زد و بندهای مالی میان پزشکان و داروخانه‌ها، نگرانی‌هایی را در میان بیماران و خانواده‌های آن‌ها ایجاد کرده است. با این حال، بررسی دقیق‌تر این موضوع نشان می‌دهد که بسیاری از پزشکان به اصول اخلاقی پایبندند اما اندک پزشکانی هم وجود دارند که اخلاق حرفه‌ای را زیر پا گذاشته و در این حوزه دست به تخلف می‌زنند.

‌مراحل پیچیده درمان 

برخی از بیماران از تجویز‌های بی‌مورد داروها گلایه می‌کنند و تعدادی هم از پزشکانی که بیماران را فقط به یک داروخانه خاص هدایت می‌کنند. یکی از این بیماران می‌گوید: «پدرم دچار افسردگی شده بود، چند وقت پیش فشارش افتاد و او را به بیمارستان رساندیم.

به او سرم وصل کردند و در آن بین، پزشکش سوالاتی از ما پرسید. به او گفتیم پدرم دچار حال روحی بدی شده است، بلافاصله یک روانپزشک را به ما معرفی کرد. گفت به این پزشک مراجعه کنید و بگویید از طرف من هستید. اتفاقا از او تشکر هم کردیم. چند روز بعد پدرم را نزد آن روانپزشک بردیم، پدرم از حالات روحی‌اش با آن پزشک صحبت کرد و در آخر، در کمال تعجب، آن پزشک به جای داروهای ساده ضد افسردگی، او را به ام آر آی مغزی فرستاد.

حتی ما را ترساند که ممکن است اختلالی در مغز پدرم وجود داشته باشد. سریع او را به همان مرکز ام آر آی بردیم. کلی پول پرداخت کردیم. جوابش را به دکتر نشان دادیم. همان روانپزشک نسخه‌ای برای پدرم نوشت و ما را به یک داروخانه خاص که خیلی هم دور بود فرستاد. ما به آنجا رفتیم و وقتی داروها را گرفتیم، متوجه شدیم، چند بسته قرص ضد افسردگی است که در همه داروخانه‌ها وجود دارد. آنجا بود که متوجه زد و بند بین پزشکان و آزمایشگاه و داروخانه‌ها شدیم و فهمیدیم چه کلاهی سرمان رفته است.»

دست خط خاص

یکی دیگر از بیماران که به پزشک متخصص پوست و مو مراجعه کرده هم با موردی مشابه مواجه شده و به خبرنگار ما می‌گوید: «من به یک مطب در شمال شهر مراجعه کردم. پزشک برایم نسخه‌ای نوشت و گفت که باید حتما از فلان داروخانه آن را بگیرم. نتوانستم به آن داروخانه خاص مراجعه کنم. ولی چندین روز نسخه را به هر داروخانه‌ای نشان دادم، نتوانست دست‌خط دکتر را بخواند. در آخر به من گفتند، برو و دارو را از همان داروخانه‌ای که پزشک به تو گفته، بگیر. چون مشخص است که نسخه را جوری نوشته که حتما همان داروخانه بتواند آن را بخواند.»

نسخه‌ای عجیب 

بیمار دیگری مورد عجیب‌تری را روایت می‌کند و می‌گوید: «پدر من سن بالایی دارد و سواد ندارد. او برای دندان‌هایش به یک پزشک مراجعه کرد. پزشک برایش نسخه‌ای نوشت. نسخه را به هر داروخانه‌ای نشان داد، نتوانستند آن را تشخیص دهند.

در نهایت پدرم رفت و به همان داروخانه‌ای که دندانپزشک معرفی کرده بود، مراجعه کرد. وقتی پدرم به خانه برگشت، متوجه شدیم که یک مسواک و خمیردندان گرانقیمت با یک برند خاص بوده است. وقتی پدرم را نزد دندانپزشک دیگری بردم، متوجه شدم که اصلا نیاز به این هزینه و مصرف این نوع از خمیردندان نبود.»

به طور قطع تعداد پزشکان و داروخانه‌هایی که با یکدیگر وارد ارتباط ناسالم و زد و بند می‌شوند و نگاه سودجویانه به بیمار دارند، در مقایسه با پزشکانی که اولویت اول‌شان بیمار و بیماری آنهاست، بسیار اندک است اما همین تعداد اندک می‌توانند هم چهره جامعه پزشکی کشور را مخدوش کنند و هم باعث ضرر و زیان مالی بیمار شوند و تاخیر در بهبود سلامت آنها را نیز به دنبال داشته باشند.

تعاملات در حوزه پزشکی، تبلیغات یا زد و بند؟

دکتر سید محمد میرخانی، معاون اجتماعی و پارلمانی سازمان نظام پزشکی، هم در خصوص برخی مراودات مالی در حوزه پزشکی می‌گوید: «در هرگونه رابطه مالی که چند طرف وجود داشته باشد، ممکن است مدل‌های مختلفی ایجاد شود که در آن یک نفر بخواهد نفع بیشتری ببرد. این موارد فارغ از علت اولیه‌اش، در هر حوزه‌ای وجود دارد و من نیز با برخی از آنها مواجه شده‌ام.

در دوران کاری‌ام، گاهی از آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌ها و مراکز فیزیوتراپی و داروخانه‌ها به ما مراجعه می‌شود تا به نحوی با ما آشنا شوند. آ‌نها توصیه می‌کنند که اگر بیمار دارید، به ما ارجاع دهید. این مسئله لزوما به معنای وجود زد و بند مالی نیست؛ گاهی اوقات هدف آنها فقط معرفی امکانات خود است. برای مثال، ممکن است بگویند که دستگاه رادیولوژی ما کیفیت بالایی دارد و از این لحاظ بهتر از سایر رادیولوژی‌ها هستیم.

این نوعی تبلیغ برای کارشان است و بوی زد و بند منفی در آن وجود ندارد. گاهی اوقات، نیز داروخانه‌ای که دورتر از مطب است و بیمار کمتری دارد، بنابراین تلاش می‌کند تا برای خود مشتری جذب کند. گاهی هم نزدیک به یک مطب یا مرکز درمانی است و می‌خواهد برای خود انحصار درست کند، برای همین پیشنهاداتی می‌دهد که به نحوی صمیمی‌تر باشد. در مواردی، اگر نسخه‌ای بدخط باشد، همکاری می‌کند و دارو را به بیمار می‌دهد و می‌گوید بعداً دست خط را درست کنید. این موارد، درواقع زد و بند نیست بلکه تعاملاتی بین پزشک و این مراکز است.»

نگرانی‌ها درباره داروخانه‌های غیرپزشکی

این مسئول به موارد دیگری اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «اما موردی که نگران‌کننده است، وجود داروخانه‌ها و موسساتی است که توسط غیرپزشکان اداره می‌شوند. این افراد صرفاً به جنبه‌های مالی توجه دارند. ممکن است آن موسسه درمانی قبلاً به نام شخصی تأسیس شده باشد، اما فرد دیگری آن را اجاره کرده و اداره کند. در این حالت، ممکن است دکتر داروساز دیگری که نامش در مجوز نیست، مشغول به کار باشد و برای افزایش سود خود، درصدهایی را پیشنهاد دهد.

این موارد نوعی اختلال به‌منظور کسب سود مالی است. البته این نکته را تاکید می‌کنم که اجبار به مراجعه بیمار به داروخانه‌ای خاص، از نظر اخلاق پزشکی پذیرفته نیست. با این حال در برخی موارد، بیمار خودش می‌پرسد که فلان دارو را کجا تهیه کند و پزشکان نیز داروخانه‌ای خاص را توصیه می‌کنند. همچنین در مورد داروهای ترکیبی، اعتماد به داروساز ضروری است.

اگر ترکیب داروها به درستی انجام نشود، عواقب خاصی خواهد داشت. مثلا داروهای پوستی اگر همان دارو نباشد، ممکن است عواقب بدی را برای بیمار داشته باشد و اگر چنین اتفاقی بیفتد، بیمار به سراغ پزشکی که برایش نسخه نوشته می‌رود، نه آن داروخانه. برای همین در چنین مواردی، پزشکان، حساس می‌شوند و بیمار را به داروخانه‌ای خاص که مورد اعتمادش است، می‌فرستند.

این مسائل صرفا زد و بند مالی نیست و این موضوع به جامعه پزشکی برمی‌گردد که بتوانند اعتماد جامعه را جلب کنند. پزشک باید به بیمار بگوید که اگر می‌خواهد جایی را معرفی کند، فلان جا مناسب است و نباید او را مجبور کند. البته باید به این نکته توجه داشت که در جامعه پزشکی نیز ممکن است افرادی خارج از اصول اخلاقی عمل کنند. مانند هر جامعه دیگری که ممکن است تخلفاتی داشته باشد، جامعه پزشکی نیز ممکن است دچار خطا شود.

که این مسائل نیز تخلف است و به آن رسیدگی خواهد شد.مثلا اگر با تجویز دارو و فرستادن بیمار به داروخانه‌ای خاص، بیمار متحمل ضرری شد، این مسئله تخلف است. یعنی مثلا بیمار به آن دارو نیاز نداشته ولی توسط پزشک، مجبور به خریداری و استفاده از آن دارو شده باشد. این از همان مواردی است که باید پیگیری شود.»

پزشکان قوانین را رعایت می‌کنند

دکتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن پزشکان متخصص داخلی هم با اشاره به برخی از شایعات در این حوزه می‌گوید: «هیچ داروخانه، آزمایشگاه یا رادیولوژی‌ای با پزشکان زد و بندی ندارند و ۹۵ درصد پزشکان این موارد و قوانین را رعایت می‌کنند. برخی پزشکان ممکن است داروخانه‌هایی را بهتر بشناسند یا داروهایی که تجویز می‌کنند را در همان داروخانه‌ها پیدا کنند.

با توجه به اینکه داروهای مشابه زیادی وجود دارد، اگر دارویی ارزان‌تر و در داروخانه‌ای بیشتر موجود باشد، ممکن است پزشکی بیمار را به آنجا معرفی کند. اما باید تأکید کنم که لزوما قراردادی و پولی در کار نیست. یک سری بیماران تصور می‌کنند که پزشکشان با داروخانه‌ای قرارداد دارد. در هر جامعه‌ای ممکن است چنین مواردی وجود داشته باشد که غیرقانونی است و می‌توان به نظام پزشکی و وزارت بهداشت گزارش داد و توضیح خواست.»

تبانی وجود ندارد

خسرونیا، رئیس انجمن پزشکان متخصص داخلی در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «اگر پزشکی نسخه‌ای برای داروخانه‌ای نوشت، لزوماً به معنای زد و بند نیست و مردم باید بدانند که این تبانی نیست. به عنوان مثال، من خودم بسیار بدخط هستم و بیشتر داروخانه‌ها نمی‌توانند خط مرا بخوانند؛ تنها داروخانه‌های اطراف می‌توانند نسخه‌های مرا بخوانند.

به همین دلیل، به بیماران توصیه می‌کنم که به آنجا بروند و اگر مشکلی پیش آمد، سریعاً برگردند تا من دارو را عوض کنم. این دلیلی بر وجود قرارداد نیست و بیماران می‌توانند به هر داروخانه‌ای مراجعه کنند. من فقط به آنها توصیه می‌کنم که نباید داروی مشابه دریافت کنند، زیرا گاهی اوقات داروی مشابه اشتباهی تجویز می‌شود و ممکن است گفته شود که این دارو هم شبیه همان است.

به همین دلایل است که برخی داروخانه‌ها را توصیه می‌کنیم. ولی همان طور که گفتم، از بین هزار پزشک، ممکن است یکی دو پزشک هم در این حوزه تخلف کند و دست به چنین تبانی‌هایی بزند. تعدادی از داروخانه‌ها داروساز نیستند و مدرک داروسازی ندارند و فقط داروفروش‌ هستند. دلیلش هم این است که یک عده تاجر هم وارد کار داروخانه شده‌اند. البته به نظر من سازمان نظام پزشکی، با همان یکی دو پزشک هم به خاطر این رفتار برخورد قانونی می‌کند اما به طور قطع می‌دانم که تعداد این پزشکان زیاد نیست.»

منبع: روزنامه هفت صبح