دانشمندان: شامپانزه‌ها هم می‌فهمند چه زمانی اشتباه کرده‌اند!

تازه‌ترین یافته‌های علمی، منتشر شده در نشریه معتبر «نیچر»، یک حقیقت پذیرفته‌شده را زیر سؤال برده است: انسان، تنها حیوان منطقی نیست! این پژوهش هیجان‌انگیز نشان می‌دهد که شامپانزه‌ها، برخلاف تصورات رایج، دارای سطحی پیشرفته از تفکر به نام «عقلانیت» هستند؛ آن‌ها می‌توانند شواهد مختلف را با هم وزن و مقایسه کنند و مهم‌تر از آن، زمانی که شواهد قبلی‌شان «دروغ» از آب درمی‌آید، تصمیم و باور خود را قاطعانه تغییر دهند. این کشف، نه تنها برای دنیای روانشناسی حیوانات یک نقطه‌عطف است، بلکه پایه‌های فلسفه دیرین درباره تمایز انسان را به لرزه درآورده است.

آزمون سخت «تغییر عقیده» برای شامپانزه‌ها

دکتر هانا شلایهاف، روانشناس از دانشگاه اوترخت، و تیم همکارش، مجموعه‌ای از ۵ آزمایش طراحی کردند تا فراشناخت (آگاهی از چگونگی دانستن) شامپانزه‌ها را در پناهگاه جزیره نگامبا در اوگاندا بسنجند. هدف اصلی، آزمایش توانایی شامپانزه‌ها برای درک «شواهد مرتبه دوم» بود؛ یعنی توانایی درک این موضوع که یک شاهد چقدر قابل‌اعتماد است.

وزن‌کشی هوشمندانه، شواهد قوی در برابر ضعیف: در این آزمایش‌ها، به شامپانزه‌ها برای انتخاب جعبه‌ای که در آن سیب پنهان شده بود، انواع شواهد ارائه می‌شد:

• شواهد قوی (تصویری): مشاهده مستقیم قرار دادن سیب در جعبه یا دیدن سیب از طریق یک دیواره شفاف.

• شواهد ضعیف (شنیداری/جزئی): صرفاً شنیدن صدای تکان خوردن چیزی در جعبه یا دیدن چند خرده غذا.

نتایج اولیه خیره‌کننده بود: وقتی شامپانزه‌ها ابتدا شواهد ضعیف را دریافت می‌کردند، اما سپس شواهد قوی‌تری به آن‌ها نشان داده می‌شد، آن‌ها به راحتی نظر خود را تغییر می‌دادند! این رفتار نشان‌دهنده توانایی آن‌ها در مقایسه منطقی قدرت شواهد است.

شامپانزه‌ها فریب نمی‌خورند: تشخیص دروغ و اطلاعات تکراری

هیجان‌انگیزترین بخش پژوهش در آزمایش چهارم و پنجم رخ داد:

• تشخیص اطلاعات جدید: وقتی به شامپانزه‌ها، شواهد ضعیف تکراری (دو بار شنیدن صدای تکان خوردن همان سیب) یا شواهد ضعیف جدید (شنیدن صدای انداختن یک سیب دوم) داده شد، آن‌ها باهوشانه شواهد جدید را به شواهد تکراری ترجیح دادند. این نشان می‌دهد که آن‌ها می‌توانند بین اطلاعات تکراری و اطلاعات واقعاً جدید تمایز قائل شوند.

• رد شواهد جعلی: در آزمایش نهایی، محققان «دروغ گفتن» را به بازی وارد کردند؛ سیب قبلی یک عکس جعلی بود یا صدای تکان خوردن مربوط به یک سنگریزه بود. شامپانزه‌ها بلافاصله شواهد فریبنده را رد کردند و تصمیم خود را بر اساس نشانه‌های قابل اعتمادتر اصلاح کردند.

پیامدهای تاریخی: عقلانیت، دیگر فقط یک نشان انسانی نیست!

دکتر شلایهاف، با تأکید بر قدرت این یافته‌ها، اعلام کرد: «این سخت‌ترین آزمون برای این سطح از درک بوده است. ما شواهدی داریم که می‌توانیم بگوییم عقلانیت در شکل بنیادی‌اش، منحصراً انسانی نیست، بلکه ما فرآیندهای اساسی آن را با شامپانزه‌ها نیز مشترک هستیم.»

این کشف بزرگ، این ایده داروین را تقویت می‌کند که قدرت‌های ذهنی به‌طور تدریجی توسعه یافته‌اند و هوش شامپانزه می‌تواند بازتابی از یک مرحله شناختی در انسان‌های اولیه باشد. این نتایج به طور ضمنی تأیید می‌کند که شاید آنچه واقعاً انسان را از سایر حیوانات جدا می‌کند، نه صرفاً توانایی تفکر منطقی، بلکه ظرفیت بی‌نظیر ما برای همکاری باشد.

این مطالعه علمی تأیید می‌کند که شامپانزه‌ها می‌توانند هوشمندانه شواهد را وزن کنند، دروغ را بشناسند و باورهای خود را اصلاح کنند. مرزهای هوش، عقب‌تر رفته است و این امر اهمیت مطالعه بر سایر نخستی‌ها (مانند بابون‌ها و ماکاک‌ها) را نیز برای درک کامل ریشه و ماهیت عقلانیت افزایش می‌دهد.