تجلی عطش کربلا در قصاید درباری؛ رد پای عاشورا در شعر سده پنجم

باشگاه خبرنگاران جوان - در شعر مدحی و وصفی سده پنجم هجری، اشاراتی پراکنده اما معنادار به واقعه عاشورا به چشم می‌خورد. در مجموعه اشعار نیمه دوم این سده، برخی شاعران همچون قطران تبریزی، ازرقی هروی، لامعی گرگانی و ابوالفرج رونی، واقعه کربلا را در خلال قصاید مدحی خود یادآوری کرده‌اند؛ امری که از فراگیر بودن نام و مظلومیت امام حسین (ع) در سراسر قلمرو زبان فارسی حکایت دارد.

قطران تبریزی و تصویر عطش در کربلا

قطران تبریزی که زندگی‌اش تا پس از سال ۴۶۵ هجری ادامه داشته و در برخی اشعارش نشانه‌هایی از تشیع دیده می‌شود، در سوگ یکی از ممدوحان خود چنین سروده است:

رفتی ز جهان به تشنگی بیرون

مانند شهید کربلا بودی

این بیت، نشان‌دهنده شهرت داستان عطش شهیدان کربلا حتی در منطقه آذربایجان است. قطران در جای دیگر، از قاتلان کربلا با عنوان «کفار» یاد کرده و به جهانی بودن حدیث کربلا اشاره دارد.

از توصیف طبیعت تا تغزل‌های خونین

ازرقی هروی، شاعر وابسته به دربار غزنویان، همچون منوچهری دامغانی، در وصف طبیعت از تلمیحی عاشورایی بهره می‌برد:

تا لاله چون حسین علی غرقه شد به خون

گل همچو شهربانو، بدریده پیرهن

لامعی گرگانی نیز در تغزل خود، تصویری از تشنگی و شهادت ارائه می‌دهد:

به خون من شده مژگان او چنان تشنه

که شیعیان حسین علی به خون یزید

ابوالفرج رونی نیز در یکی از اشعار مدحی خود، به ماجرای کربلا اشاره‌ای کوتاه اما معنادار دارد.

تلمیح‌های عاشورایی در سده‌ای بی‌اشعار مستقل

این نمونه‌ها نشان می‌دهند که با وجود نبود اشعار مستقل عاشورایی در سده پنجم، حادثه کربلا و خاطره مظلومیت امام حسین (ع) آن‌قدر در ذهن و زبان مردم و شاعران فارسی‌زبان جا افتاده بود که حتی در آثار شاعران اهل سنت، و آن هم در دل مدایح و وصف طبیعت، رد آن دیده می‌شود. این حضور، دامنه‌ای از آذربایجان تا آسیای مرکزی را در بر می‌گیرد و نشان می‌دهد که تلمیح به عاشورا، پیش از آن‌که جریان‌ساز باشد، حقیقتی جاافتاده در زبان فارسی بوده است.

منبع: مهر