اگر دچار سردرد می‌شوید شاید اجداد ۲۵۰ هزار سال پیش‌تان مقصر باشند!

باشگاه خبرنگاران جوان - در دنیای مدرن امروز دلایل زیادی برای سردرد وجود دارد؛ از سر و صدای ناشی از شلوغی و ترافیک گرفته تا خیره شدن مداوم به صفحه گوشی. اما حالا دانشمندان می‌گویند که ریشه‌ برخی از این سردردهای شدید، ممکن است با گذشته‌های بسیار دور ارتباط داشته باشد. طبق یک پژوهش جدید، احتمال دارد که ژن‌های به‌جا مانده از نئاندرتال‌ها منجر به ابتلای برخی افراد به نوعی نقص مغزی و در نتیجه سردرد شود.

این ناهنجاری‌ها که آن را تحت عنوان ناهنجاری کیاری (Chiari malformations) می‌شناسند، نوعی اختلال مغزی است که بخش پایینی مغز بیش از حد به درون کانال نخاعی فرو می‌رود. گفتنی است که از هر ۱۰۰ نفر تقریباً یک نفر درگیر این مشکل می‌شود. در خفیف‌ترین حالت، این ناهنجاری‌ها می‌توانند باعث سردرد و گردن درد شوند، اما در موارد جدی‌تر ممکن است مشکلات جدی‌تری در مغز و سیستم عصبی وجود داشته باشد.

پیشتر دانشمندان گفته بودند که این ناهنجاری‌ها ممکن است نتیجه‌ آمیزش انسان خردمند (Homo sapiens) با سایر گونه‌های انسانی در گذشته‌های دور باشند. با توجه به تفاوت جمجمه‌ این نخستیان (ancient hominins)، ژن‌هایی که در گونه آن‌ها به رشد طبیعی مغز کمک می‌کرده‌اند، ممکن است در انسان امروزی منجر به بروز ناهنجاری شوند. در مقاله‌ای که در مجله Evolution, Medicine, and Public Health منتشر شد، پژوهشگران برای اولین بار به‌طور مشخص ژن‌های نئاندرتال‌ها را منشأ این ناهنجاری معرفی کردند.

محققان بر این باورند که خفیف‌ترین نوع ناهنجاری کیاری، که با نام CM-I شناخته می‌شود، ممکن است ریشه در آمیزش انسان خردمند با دیگر گونه‌های انسانی داشته باشد. برای بررسی چگونگی انتقال این ژن‌ها از خویشاوندان انسان به ما، محققان جمجمه گونه‌های مختلف انسانی را مطالعه کردند. در این مقاله که در مجله Evolution, Medicine, and Public Health منتشر شده، مدل‌های سه‌بعدی ۱۰۳ انسان امروزی (با و بدون ناهنجاری کیاری) را با هشت فسیل از نخستیان مورد مقایسه قرار دادند. این فسیل‌ها شامل جمجمه‌های انسان راست‌قامت، انسان هایدلبرگی و هومو نئاندرتالنسیس (نئاندرتال‌ها) بودند.

افراد مبتلا به ناهنجاری CM-I در شکل مغز خود، تفاوت‌هایی نسبت به دیگران داشتند؛ به‌ویژه در نواحی خاصی که مغز به نخاع متصل می‌شود. با این حال، هنگامی که پژوهشگران جمجمه‌ نخستیان را بررسی کردند، متوجه این مسئله شدند که نئاندرتال‌ها تنها گونه‌ای بودند که شباهتی میان شکل جمجمه‌ آن‌ها با افراد مبتلا به این ناهنجاری وجود داشت. در واقع، جمجمه‌ انسان راست‌قامت و انسان هایدلبرگی بیشتر به جمجمه‌ انسان‌های سالم شبیه بود.

دکتر کیمبرلی پلامپ، نویسنده‌ اصلی این مطالعه می‌گوید:

انسان راست‌قامت و انسان هایدلبرگی هر دو به‌عنوان اجداد احتمالی انسان و نئاندرتال‌ها در نظر گرفته می‌شوند، بنابراین اینکه شکل جمجمه‌شان به انسان‌های سالم نزدیک‌تر است، شباهت جمجمه نئاندرتال‌ها با افراد مبتلا به ناهنجاری کیاری را باورپذیرتر می‌کند.

این موضوع نشان می‌دهد که ویژگی‌های خاص شکل جمجمه، تنها در نئاندرتال‌ها و انسان‌هایی با ناهنجاری کیاری دیده می‌شود و نمی‌توان آن‌ها را صرفاً میراث مشترک نیاکان دانست.

با اینکه پژوهشگران در این مطالعه تحلیل ژنتیکی انجام ندادند، اما نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که سردردهای ناشی از ناهنجاری کیاری مستقیماً توسط ژن‌های نئاندرتال ایجاد می‌شوند. اگرچه، دکتر پلامپ توضیح می‌دهد که شکل برخی جمجمه‌های انسانی احتمالاً تحت تأثیر ژن‌های نئاندرتال به وجود آمده و همین شکل می‌تواند باعث بروز ناهنجاری کیاری شود. البته این به آن معنا نیست که همه نئاندرتال‌ها با سردردهای مداوم زندگی می‌کرده‌اند. هرچند مغز بزرگ‌تر نئاندرتال‌ها ممکن است این مشکل را تا حدی جبران کرده باشد، اما آمیزش آن‌ها با انسان خردمند می‌توانسته در برخی موارد باعث بروز این ناهنجاری شود.

دکتر پلامپ می‌گوید:

بررسی‌های ما نشان می‌دهد که این ناهنجاری زمانی رخ می‌دهد که شکل مغز ما با ساختار جمجمه‌مان (که برخی ویژگی‌های نئاندرتالی را داراست) به‌درستی سازگاری نداشته باشد. در نتیجه، اگر نئاندرتالی وجود داشته که جمجمه‌اش از ویژگی‌هایی شبیه انسان مدرن برخوردار بوده، احتمال داشته که مغزش به‌خوبی در جمجمه‌اش جا نگرفته باشد.

دانشمندان بر این باورند که میان انسان خردمند و نئاندرتال‌ها، دست‌کم دو دوره مهم از هم‌زیستی و آمیزش ژنتیکی وجود داشته است. نخستین دوره آمیختگی حدود ۲۵۰ هزار سال پیش در منطقه‌ای رخ داد که امروزه به آن شامات یا مشرق‌زمین می‌گوییم و این دوره نزدیک به ۲۰۰ هزار سال ادامه پیدا کرد. پیشتر دانشمندان تصور می‌کردند که این تماس‌های ژنتیکی صرفاً رویدادهایی گذرا و نادر بوده‌اند؛ اما شواهد جدید نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها و انسان‌های خردمند بیشتر از آنچه پیشتر تصور می‌شد با یکدیگر آمیزش داشته‌اند.

امروزه تا ۴۵ درصد از کل ژنوم نئاندرتال‌ها همچنان در میان جمعیت انسانیِ کنونی باقی مانده است، اما پراکندگی این ژن‌ها تا حد زیادی به موقعیت جغرافیایی بستگی دارد. این تفاوت ژنتیکی می‌تواند راهی برای آزمودن نظریه‌ی دانشمندان فراهم کند؛ چرا که نرخ بروز ناهنجاری کیاری در مناطقی که از DNA نئاندرتالی کمتری برخوردار است، باید پایین‌تر باشد.

تا حدود چهار درصد از ژن‌ها در برخی از مردم آسیای شرقی، از نئاندرتال‌ها به ارث رسیده است؛ در حالی‌ که در آفریقا (جایی که نئاندرتال‌ها هرگز مستقر نشده بودند) بسیاری از افراد هیچ ژن نئاندرتالی ندارند. اگر این نظریه درست باشد، نرخ ابتلا به ناهنجاری کیاری در آسیای شرقی باید به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از آفریقا باشد. در نهایت، پژوهشگران امیدوارند که یافته‌های‌ آن‌ها بتواند به توسعه‌ روش‌هایی برای درمان ناهنجاری کیاری یا حتی پیشگیری از بروز آن کمک کند. در بخش نتیجه‌گیری مقاله آمده است:

این روش‌ها می‌توانند به ما کمک کنند تا درک عمیق‌تری از علت‌شناسی و روند بیماری‌زایی ناهنجاری کیاری به دست آوریم؛ درکی که می‌تواند به تشخیص و درمان مؤثرتر این وضعیت منجر شود.

منبع: روزیاتو