توسعه بی‌رویه برج‌ سازی در کلان‌شهرهای ایران

باشگاه‌ خبرنگاران جوان؛ محبوبه کباری- امنیت شهری در ایران، دیگر صرفاً یک دغدغه مهندسی یا موضوع تخصصی شهرسازی نیست؛ بلکه به یک چالش ملی تبدیل شده که بقا و آرامش میلیون‌ها شهروند به آن وابسته است. حمله مستقیم رژیم صهیونیستی به ایران و هدف قرار گرفتن سازه‌های کلیدی، نشان داد که بسیاری از باورهای رایج درباره مصونیت شهرها از حمله نظامی پوچ و غیرواقعی است.

استمرار روند بلندمرتبه‌سازی و تجمیع جمعیت نه‌تنها بر وخامت اوضاع در صورت تکرار تجاوز می‌افزاید، بلکه ظرفیت وقوع فاجعه جمعی را به شکلی نگران‌کننده تقویت کرده است. 

در چنین شرایطی، شهرهای متراکم و عمودی به چاله‌ای برای آسیب‌پذیری تبدیل شده‌اند؛ اما فرصت اصلاح و بازنگری در سیاست‌های شهری وجود دارد. توسعه افقی و گسترش ساختمان‌های تک طبقه، باید در اولویت مطلق قرار گیرد، تا کلانشهرهای ایران در حملات احتمالی پیش‌رو از بحران عبور کنند.

بلندمرتبه‌سازی؛ سندی بر بحران‌آفرینی شهری

 فضلی کارشناس  سیاست گذاری مسکن  با اشاره به اینکه شکل‌گیری شهرهای بلندمرتبه و تجمیع جمعیت در برج‌ها و مجتمع‌های عمودی، نه‌تنها سیمای شهری را دگرگون ساخته، بلکه در مواجهه با تهدیدات تروریستی و خرابکارانه، آسیب‌پذیری بی‌سابقه‌ای را برای این سازه‌ها و ساکنان‌شان ایجاد کرده است. گفت: تمرکز جمعیت در ارتفاع‌، دشواری دسترسی و ضعف خروجی‌ها سبب شده در شرایط حمله، این ساختمان‌ها به کانون بحرانی تبدیل ‌شوند که کوچک‌ترین آسیب می‌تواند منجر به فاجعه‌ای چندلایه از جمله تخریب گسترده، انسداد مسیرهای امداد و افزایش وقوع حوادث ثانویه گردد. 

وی ادامه داد: در چنین فضایی، عملیات امداد و نجات عملاً با موانع جدی روبه‌روست و حتی تیم‌های تخصصی نیز در تخلیه، نجات و ارائه خدمات اولیه دچار اخلال اساسی می‌شوند.

او بیان کرد: از سوی دیگر، قرار گرفتن خانواده‌ها در برج‌هایی با تراکم جمعیت، نه‌تنها امنیت کالبدی، که امنیت روانی شهروندان را نیز در سایه جنگ به شدت تخریب می‌کند و احساس اضطراب، بی‌پناهی و عجز در سطح جامعه تشدید می‌شود.

وی  افزود: این شرایط نشان دهنده آن است که سیاست‌های بلندمرتبه‌سازی، راهکاری نه برای توسعه بلکه مجوزی برای تشدید بحران در شرایط تهدید هستند. 

او یادآور شد: شهرهای عمودی به دلیل از دست دادن فضاهای باز، محدود شدن محلات سنتی و کاهش امکان حمایت اجتماعی متقابل، بیش از پیش با تهدید تخریب امنیت روانی و اجتماعی مواجه هستند.

کارشناس سیاست گذاری مسکن توضیح داد: در چنین شرایطی، تراکم جمعیت در برج‌ها و قطع ارتباط انسانی سبب می‌شود آسیب‌پذیری روانی به اوج رسیده و شهروندان حس تنهایی، اضطراب و بی‌پناهی را به‌صورت مضاعف تجربه کنند.

وی افزود: نبود فضاهای باز و پناهگاه‌های در دسترس، امکان واکنش سریع به بحران را سلب کرده و فشار روانی بر گروه‌های آسیب‌پذیرتر، به ویژه کودکان، سالمندان و زنان سرپرست خانوار را افزایش می‌دهد. 

او تاکید کرد: ساختار عمودی شهر نه‌تنها به شکاف طبقاتی، بلکه به تضعیف همبستگی و کاهش سرمایه اجتماعی نیز دامن می‌زند. در مواجهه با شرایط جنگی و حملات نظامی، نبود حمایت‌های بین‌نسلی و ضعیف شدن پیوندهای محلی باعث می‌شود روند بازگشت به شرایط عادی پس از بحران طولانی‌تر گردد و هزینه‌های اجتماعی بحران برای شهروندان به شکل چشمگیری افزایش یابد. تجربه زیست شهرنشینان در این برج‌ها، نمایانگر فاجعه اجتماعی و روانی‌ است که بلندمرتبه‌سازی در سایه تهدید به جامعه تحمیل می‌کند. 

ناکامی امدادرسانی و استمرار دائمی بحران‌ها

یکی از جدی‌ترین نقاط ضعف برج‌سازی، ناکارآمدی ساختاری این سازه‌ها در مدیریت بحران و امدادرسانی، خصوصاً در مواجهه با تهدیداتی مانند جنگ تحمیلی ۱۲روزه است. ظرفیت اندک راهروها، خروجی‌ها و مسیرهای اضطراری برج‌ها موجب می‌شود در لحظات اولیه بحران، موجی از ازدحام، سردرگمی و تاخیر در تخلیه ساکنان شکل گیرد. این وضعیت، خلاء جدی در امکان امدادرسانی سریع و سازمان‌یافته ایجاد می‌کند که پیامد مستقیم آن، افزایش تلفات انسانی و تشدید بحران روانی برای همگان است.

گفتنی است توسعه افقی شهرها در این بین خود می‌تواند زمینه ساز تسریع در روند امداد رسانی و  از سوی دیگر بهبود وضعیت بازار مسکن  می شود.