خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-محمدرضا زمانی خطیبی: تقریباً برای اهالی تحقیق و پژوهش روشن است که رشته فلسفه برای کودکان و نوجوانان اساساً در پی آموزش فلسفه به آنها نیست، بلکه در پی بالا بردن پرسشگری و درست اندیشیدن از سنین کودکی آدمی است. در این رشته که چندی است به کشور ما نیز ورود کرده است، پدیده «بازی» یکی از مهمترین ابزارهای افزایش فهم و اندیشه کودکان به شمار میرود. بازی در فبک (عنوان ایرانی شده p۴c فلسفه برای کودکان) از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است تا جایی که یکی از ستونهای اصلی آموزش در فبک را برخی درست و دقیق بازی کردن کودکان دانستهاند.
برای درک صحیح استفاده کردن از «اسباب بازی» در تربیت و آموزش کودکان گفت وگویی با یحیی قائدی، دانشیار فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه خوارزمی و مربی و پیشگام فلسفه برای کودکان ترتیب دادیم که در زیر مشروح آن را میخوانید؛
*لطفا در مطلع کلام در این باره برایمان بگویید که جایگاه اسباب یا وسایل بازی در زیستن ما کجاست؟ ما برای این شرح، نیاز داریم که بگوییم مراد از «اسباب» چیست و بعد بگوییم مراد از «بازی» چیست؟
به نظر میرسد در ترکیب واژگانیِ «اسباب بازی»، «بازی» مهمتر از «اسباب» است. اسباب یعنی، وسایلی که ما برای بازی برمی گزینیم. حالا بهطور طبیعی ممکن است این اسباب وجود داشته باشد و یا آنها را بسازیم، این اسباب خودشان فیالنفسه ممکن است چندان ارزشمند نباشد و ارزش آنها وابسته به مقاصدی است که از انها انتظار داریم.
بازی نقش بسیار مهمی در تربیت کودکان بهویژه همان اوایل کودکی دارد کودکان از راه بازی بسیاری از ابعاد روانشناختی خودشان را پیدا میکنند. کودکان با بازی میآموزند و باید به این موضوع دقت زیادی داشت
بنابراین وسایل و اسباب فیالنفسه در ارتباط با این بحثی که ما داریم، ممکن است خیلی کارآیی نداشته باشند، ولی وقتی واژه «بازی» میآید پسِ آن، اسباب بازی هم مهم و قابل تأمل میشود. همه میدانیم که بازی در تربیت کودکان بسیار مهم است و اهمیت خیلی زیادی دارد و از آنجایی که بازی نیاز به وسیله دارد، نیاز به جا نیز خواهیم داشت. مرادم از وسیله صرفاً وسایل دستساز نیست؛ بالاخره بازی نیاز به یک عامل خارجی دارد. این عامل خارجی یک موقعی زمین میتواند باشد، زمانی خاک و گاهی چوب و… باشد. به سبب اینکه بازی نقش بسیار مهمی در تربیت کودکان بهویژه همان اوایل کودکی دارد، وسایلی که ممکن است هدفمند و از روی قصد ساخته باشیم، به رشد کودکان از راه بازی کمک شایانی میکند. کودکان از راه بازی بسیاری از ابعاد روانشناختی خودشان را پیدا میکنند. کودکان با بازی میآموزند و باید به این موضوع دقت زیادی داشت.
*اخیراً شاهدیم که کودکان این دوره، با ابزارهای جدید تکنولوژیک مانند موبایل و… منفعل شدهاند. آیا میشود گفت پرداختن به تولید وسایل و اسباب بازیهایی در قالب غیرمجازی غیر تکنولوژیک و… میتواند کمک شایانی در تربیت کودکان این دوره و زمانه شود؟ و آیا میتوان کودکان را جذب به این تولیدات کرد؟
بهطور قطع کودکان نیاز به کلنجار رفتن و دست ورزیدن با وسایل واقعی دارند. یعنی کودکان باید بتوانند انواع حسهایشان و همچنین فکرشان را به کمک وسایل گوناگون پرورش دهند و این ضروری است
بله؛ بهطور قطع کودکان نیاز به کلنجار رفتن و دست ورزیدن با وسایل واقعی دارند. یعنی کودکان باید بتوانند انواع حسهایشان و همچنین فکرشان را به کمک وسایل گوناگون پرورش دهند و این ضروری است. در واقع میتوان خلاصه گفت که وسایل و از جمله اسباب بازیهایی که ساخته میشود، به شرط اینکه دقیق و درست و با آگاهی و بر جنبههای رشدی کودک توجه داشته باشد، مفید است.
در مورد بحثی هم که فرمودید، با توجه به این تکنولوژی و فضای مجازی و درگیری بچهها مدام با فضای مجازی، به این هم دو جور میشود نگاه کرد. نگاهی که میگوید این ابزارات تکنولوژیک تولید عالم جدید است و نمیتوان از این عالم فرار کرد و باید به نحوی آن را پذیرا باشیم و از وجه دیگر نگرانی از سرگرم شدن مدامِ کودکان با این ابزارآلات است. اگر کودکان فقط بُعدی از ابعاد وجودیشان را با این وسایل رشد دهند، بقیه ابعاد وجودی آنها، بقیه حواس آنها، در واقع از کارآیی مطلوب و لازم برخوردار نخواهد بود، رشد نخواهد کرد و بنابراین میشود احساس خطر کرد و این احساس خطر هم واقعی است.
بنابراین اگر بشود ترکیبی به عمل آورد از اسباب بازیهای سنتی و اسباب بازیهای ساختنی و فضای دیجیتال احتمالاً میتوان بخشی از مشکلاتی که ممکن است کودکان ما با آنها در آینده شأن مواجه باشند را برطرف کرد.
*مجموعهای به نام صنایع آموزشی از سال ۱۳۵۳ تحقیقات دانش بنیان را شروع کرده و در همین زمینه ساخت ابزارآلات، وسایل و اسباب بازیهای آموزشی اقدام میکند. به نظر جنابعالی چنین مجموعههایی که از وجهی تولید ملی کشورمان نیز محسوب میشوند، تا چه میتوانند در درست تربیت کردن کودکان و نوجوانان و در راستای رشته فبک مؤثر واقع شوند؟
من شخصاً معتقدم باید این جنس تولیدات و تولیدکنندگان را حقیقتاً تشویق کرد تا به بهترین شکل به کارشان ادامه دهند؛ فقط باید اینها بتوانند ارتباط دقیق و عمیقتری با مدارس برقرار کنند و بعد با فضاهای تبلیغی نفوذ دقیق و بیشتری کسب کنند. شما ببینید یک مشکل که عمدتاً وجود دارد، این است که اینها متأسفانه اغلب نه در رسانهها و فضای مجازی و نه هم در مدارس حضور جدی ندارند. من فکر میکنم این قبیل تولیدات ملی باید قبل از هر امری به اندازه کافی خودشان را معرفی کنند تا توسط جامعه هدف شناسایی شوند.
بنده اخیراً برای یکی دو مورد از این تولید کنندگان به سبب کانون پرورش فکری کودکان جلسهای داشتم و نظراتی برای تعالی بیشتر کارشان دادهام. مهم ترینش کار رسانه و عیان ساختن است که اغلب از این وجه عقب هستند و مشکل هم دقیقاً همینجاست.
*آیا ساختار دولتی و حکومتی باید برای این قبیل تولیدات اقدامی کند و اگر بله چه امری را واجب تر میدانید تا محقق شود؟
کمک مالی دولت و ساختار که قطعاً لازم است، اما این قبیل تولیدکنندگان که جایگاه مهم و تأثیرگذاری هم دارند خودشان باید بازار را به دست بیاورند، نه اینکه دولت یا دیگری آنها را به بازار مصرف القا کند.
من پیشنهادم این است که اینها باید دو کار را پیش از هرچیز دیگری در دستور کار قرار دهند؛ اول اینکه در فضای رسانهای و عیان سازی ورودی جدی داشته باشند و دیگر اینکه پیش از تولید قطعاً پژوهشی در مورد امر مورد نظرشان داشته باشند و مدام اسباب بازیها را بروز رسانی کنند و بدانند موارد جذب کودکان و نوجوانان به مفاهیم میتواند از راه روی همین لوازم و اسباب بازی شأن فراهم شود.