«حمله جوان معترض به ماشین نماینده مجلس و شکستن شیشه ماشین نماینده»، «آتش زدن یک قهوه خانه در اهواز از سوی جوان 17ساله در یک حرکت انتقام‌جویانه که به مرگ بیش از 11نفر و زخمی شدن تعدادی از حاضران در این محل، منجر شد»، «آتش زدن سه خودروی لوکس در پارکینگ یک شرکت از سوی کارگر اخراج شده»، «درگیری زورگیران با یک پسر افغان در نزدیکی میدان سپاه و زخمی شدن آن که ابتدا گفته می‌شد دستفروش بوده است» و...

همه نشان‌دهنده یک موضوع مهم ولی بسیار نگران‌کننده و خطرناک در جامعه ایران است: «سطح تحمل در جامعه پایین آمده است.» این کلید واژه‌ای است که در کنار کاهش امید و اعتماد اجتماعی در سطح جامعه ایران، این روزها بسیار شنیده می‌شود. فقط کافی است به آمارهای رسمی نزاع در جامعه، پرونده‌های قضایی و واکنش‌های متعدد کاربران میلیونی شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی روی حوادث مختلف نگاهی حتی گذرا داشته باشیم تا به خوبی متوجه این موضوع شویم؛

بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان معتقدند که آستانه تحمل در سطح جامعه (هم مردم و هم حاکمیت) پایین آمده است و هر اتفاقی چه کوچک و چه بزرگ ممکن است به موجی خروشان و البته تند تبدیل شود. اما سؤال این است که چرا سطح تحمل جامعه پایین آمده است و برای حل این موضوع که می‌تواند به بحران اجتماعی منجر شود، چه باید کرد. همشهری در گفت‌وگو با تعدادی از کارشناسان این موضوع را بررسی کرده است.

• به تاب‌آوری اجتماعی توجه شود

حسین باهر، رفـتـارشناس اجتماعی: مساله افزایش سطح تحمل و تاب آوری اجتماعی یکی از مسائلی است که در جامعه امروز ما نیاز و ضرورت آن احساس می‌شود چرا که انسان بر‌اساس سطح تحمل و تاب‌آوری است که در شرایط پرخطر خود را حفظ می‌کند.

در این شرایط افراد می‌توانند به راه حل‌های امن و منطقی اتکا کنند. تمام افراد در زندگی اجتماعی با فشارهایی رو به رو هستند ولی آن چه باعث می‌شود که در تصمیم‌گیری منطقی عمل کنند، همین موضوع آستانه تحمل است. توجه داشته باشید که فشارهای زندگی و مشکلات زیستی آن‌ها در جامعه می‌تواند بر سلامت روانی و جسمانی افراد تاثیر بگذارد و باعث شود که سطح آستانه تحمل مردم پایین بیایید.

مهمترین مساله در کاهش سطح تحمل مردم و فقدان تاب‌آوری اجتماعی در کشورمان هم اکنون مساله اقتصادی و ناامیدی نسبت به آینده است که عدم ثبات اقتصادی باعث شده تامردم از آینده خود اطمینان نداشته باشند و تا زمانی که این مساله به ثبات نرسد نمی‌توان انتظار داشت با ارائه راه‌حل‌های شفاهی تاب‌آوری اجتماعی در کشورمان بالا برود. بالا رفتن سطح تحمل و تاب‌آوری جامعه می‌تواند باعث پیشرفت و مقاومت در شرایط دشوار زندگی شود و قابلیت فرد را در برقراری تعادل های زیستی، روانی و معنوی بالا ببرد.

متاسفانه الان در جامعه شاهد این هستیم که توزیع درآمد، امکانات و ثروت نامتعادل است و سه دهک جامعه بیشترین سهم را از امکانات دارند این در حالی است که کشور ما 10‌درصد امکانات دنیا را در اختیار دارد. با این وجود تعداد زیادی از جوانان تحصیلکرده بیکار هستند همین مسائل باعث می‌شود شاهد نارضایتی‌های عمومی در سطح وسیعی از جامعه و در نهایت بروز رفتارهای خشن در سطح جامعه باشیم که نشان از همان پایین بودن سطح تحمل است. توجه به تاب‌آوری اجتماعی می‌تواند برای مقابله با تنش‌ها و بحران‌های اجتماعی مفید باشد. تاب‌آوری اجتماعی از ظرفیت و توانایی خاصی در افراد و گروه‌ها، خانواده و جوامع صحبت می‌کند که عمدتا یادگیری و سازگاری در تغییرات تحمیل شده و همچنین قدرت تطبیق با شرایط و متقضیات را در بر خواهد داشت.

شناخته‌شده ترین عاملی که با تاب‌آوری اجتماعی رابطه معکوس دارد آسیب‌پذیری اجتماعی است پس در هر سامانه اجتماعی برای مواجه شدن با تغییرات و تهدیدات باید تمهیداتی اندیشیده شود. از سوی دیگر مشارکت های مدنی، حمایت‌های اجتماعی و گفت‌و‌گو بر افزایش سطح تحمل جامعه و سلامت اجتماعی تاثیرات عمیق مثبت می‌گذارد؛ وقتی مردم احساس کنند که تاثیرگذار هستند و در اداره جامعه و کشور به آن‌ها نقش داده می‌شود، سطح امید اجتماعی در کشور رشد خواهد کرد. حمایت‌های اجتماعی، همگرایی اجتماعی و ایجاد اتحاد در هر جامعه‌ای می‌تواند اثر اتفاقات تلخ را کاهش دهد و در این شرایط حتما شاهد رشد تحمل اجتماعی خواهیم بود.

• تنگناهای اجتماعی آستانه تحمل را پایین می‌آورد

حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی: اینکه مردم فشارهای مختلفی را تحمل می‌کنند واقعیتی است که امروز با آن مواجه هستیم. تنگناهای اقتصادی وجه مشخصه این فشارهاست. علاوه بر این، سختگیری‌های دیگری هم مردم متحمل می‌شوند. سختگیری‌هایی که بعضا قانون به مردم تحمیل می‌کند.

در این مواقع مجری قانون مقصر نیست، قانونی که نوشته شده زمینه‌ای را فراهم می‌کند که مشکلات مردم در حوزه‌های مختلف بیشتر شود. در چنین شرایطی واکنش‌های متفاوتی از سوی مردم سرمی‌زند. عده‌ای با بی‌تفاوتی از کنار این مسائل و قضایا عبور می‌کنند. اما این بی‌تفاوتی عمر طولانی ندارد و دوام پیدا نمی‌کند. در نهایت افراد بی‌تفاوت جامعه نیز در مقابل چنین شرایطی واکنش نشان می‌دهند.

خودخوری، پرخاش، نزاع، افسردگی، یاس و... از واکنش‌های معمول است. نکته مهمی که باید درخصوص آستانه تحمل افراد جامعه مدنظر داشت سطوح آن است که نسبت به هر فرد متغیر و متفاوت است. بسته به تجارب افراد، شرایطی که در آن قرار گرفته‌اند و همچنین مهارت‌های اجتماعی که افراد آموخته‌اند آستانه تحمل‌شان کم یا زیاد است. اما در کل می‌توان گفت همه مردم در مقابل فشارهای اجتماعی بی‌تفاوت نیستند.

واکنش‌ها می‌تواند متفاوت باشد اما هر کسی به شکلی به مسائل اجتماعی واکنش نشان می‌دهد. یکی از تعیین کننده‌های مهم در شرایط فشار اجتماعی بحث تاب آوری و مداراست. مدارا به‌معنای پذیرش شرایطی است که باب میل ما نیست. برای خروج از شرایط فشار و تنگناهای اجتماعی باید افرادآستانه تحمل خود را بالا ببرند. واکنش‌ها نباید به‌گونه‌ای باشد که به دیگران و جامعه آسیب بزند. تاب آوری اجتماعی دو طرفه است به این معنا که هم مردم و هم مجریان قانون باید مهارت‌های لازم را بیاموزند. به‌عنوان مثال در حوادث دی‌ماه سال گذشته دیدیم که ماموران ناجا در پایتخت با مردم برخورد نکردند.

اینگونه رفتار، نمونه بارز یک تاب آوری اجتماعی از سوی مجریان قانون است. لذا هر‌دو طرف (مردم و مسئولان) باید آستانه تحمل خود را بالا ببرند. بروز رفتار خشونت آمیز توسط هر‌کدام از طرفین بازتاب‌های منفی به‌دنبال دارد. زمانه، عصر فناوری، شبکه مجازی و دسترسی سریع به اطلاعات است. الان هر عکس‌العمل و واکنشی در شبکه‌های مجازی منتشر می‌شود. در چنین موقعیت‌هایی مردم و مجریان قانون باید با حساسیت بیشتری به تاب آوری اجتماعی و مدارا بسنده کنند. چراکه نتایج و آثار واکنش‌ها به‌گونه‌ای است که در سطوح داخلی و بین‌المللی بازتاب دارد.

رفتار خشونت آمیز، ناشی از نیاموختن تاب‌آوری و مدارای اجتماعی است. عدم‌ تاب‌آوری اگر در رابطه با موضوعاتی حادث شود که در جامعه آن را با حساسیت واکاوی می‌کنند طبیعی است که بازتاب منفی این بی‌توجهی و کم‌توجهی به تاب‌آوری می‌تواند بیشتر باشد و احساس یاس در جامعه را افزایش می‌دهد. گاهی مواقع ما شاهد بروز رفتارهایی در جامعه هستیم که بارها این رفتارها آزموده شده و پاسخی از آنها نگرفته‌ایم اما باز متأسفانه می‌بینیم پس از سپری شدن دوره زمانی کوتاهی دوباره این رفتارها تکرار می‌شوند.

«آزموده را آزمودن خطاست»، اینگونه رفتارها جز اینکه به التهاب و نارضایتی اجتماعی دامن می‌زند نتیجه دیگری ندارد. همچنین بروز این رفتارها می‌تواند با واکنش‌های خشونت‌آمیز، تخریب و... همراه باشد. همیشه بررسی اینکه رفتارهای قبلی چه نتایجی در جامعه در پی داشته می‌تواند در اینگونه مواقع به ما کمک کند. برخوردهای احساسی و خشونت آمیز آستانه تحمل مردم را پایین می‌آورد به قدری که گاهی منجر به اعتراضات اجتماعی گسترده می‌شود و امنیت اجتماعی را تهدید می‌کند.