به گزارش عیارآنلاین، پدیده ریزگرد روزبه‌روز در حال گسترش است. پدیده­‌ای که سابقاً فقط در مناطق محدودی از کشور به صورت پراکنده رخ می­‌داد، ولی امروزه بیش از دو-سوم استان­‌های کشور را دربر گرفته و مشکلات فراوانی را به خصوص در غرب و جنوب غرب کشور به وجود آورده است. نگاهی به پیامدهای ناگوار پدیده ریزگردها در حوزه انسانی و زیست‌محیطی نشان از شکل­‌گیری یک بحران عمیق دارد که رو به تزاید است. پدیده‌ای که مشکلات تنفسی برای مردم ایجاد کرده، تولیدات کشاورزی را تهدید جدی می­‌کند، حمل‌ونقل را مشکل ساخته و به مرور، مشکلات اجتماعی از قبیل مهاجرت را تشدید خواهد کرد.

طی سال­های اخیر، اقدامات صورت‌گرفته توسط مراکز و ارگانهای مسئول به منظور کنترل ریزگردها، متأسفانه تاثیر بسزایی بر کاهش این پدیده نداشته است. سؤال مهم اینجاست که چرا نمی‌­توانیم ریزگردها را کنترل کنیم؟ کنترل پدیده ریزگردها نیازمند امکاناتی نیست که کشور ما در تأمین آنها ناتوان باشد، لذا ناتوانی در مهار چنین پدیده‌­ای برای کشورمان قابل پذیرش نیست. از طرفی پدیده ریزگردها فقط مختص کشور ما هم نیست که بگوییم مسئله جدیدی است و راه حل آن ناشناخته است. طی یک قرن اخیر، در بسیاری از مناطق دنیا از قبیل چین، آمریکا، استرالیا، شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا پدیده ریزگردها حضور داشته و حتی تلفات سنگین­‌تری نیز نسبت به کشور ما بر جای گذاشته است اما اقدامات این کشورها اغلب مؤثر بوده  و توانسته است بعضاً ریزگردها را کاملاً متوقف نماید.

شکل ۱- نمونه‌­ای از ریزگردهای استان خوزستان، بهمن‌ماه ۱۳۹۴

نقش سازمان محیط زیست کشور در مواجهه با ریزگردها

از آنجا که پدیده ریزگردها در وهله اول یک مخاطره ناهنجار زیست محیطی است که رفتار مخرب انسانی در آن نقش مهمی دارد؛ لذا بیشترین انتظار برای انجام اقدامات مؤثر در راستای مهار ریزگردها بر عهده سازمان محیط زیست کشور می­باشد. طی سال­های اخیر که بحث ریزگردها بیش از پیش قوت گرفته است این سازمان نتوانسته اقدام درخور شاخصی انجام دهد که صاحب‌نظران از آن به نیکی یاد کنند. سخنان منتشرشده از جانب مسئولان مختلف این سازمان طی یک سال گذشته نشان از تحولی امیدوارکننده در جهت کنترل ریزگردها ندارد و مطرح کردن بهانه‌هایی همچون ناکارآمدی دولت­های سابق، خارجی دانستن منشأ ریزگردها و یا بهانه کمبود بودجه دولتی برای مهار ریزگردها نمی­تواند دلیل موجه و راهکاری جهت کنترل این پدیده و رهایی از پیامدهای ناگوار آن باشد.

سخنان معاون سازمان محیط زیست در اولین کنفرانس بین‌المللی ریزگردها (۱۵ اسفند ۱۳۹۴) در شهر اهواز و همچنین سخنان وی در تیرماه سال جاری و نیز، سخنان رئیس سازمان محیط زیست در گفتگوی ویژه خبری (۳۱ خردادماه ۹۵) گواه این ادعاست.

علاوه بر این، رئیس سازمان محیط زیست در گزارش خود در مجلس (۱۳ تیرماه ۹۵) در مورد ریزگردها، اعلام کرد: «ما باید ۲٫۸ میلیون هکتار را ساماندهی کنیم و حداقل به ۱۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای این کار  نیاز داریم».

سخنان مسئولین محیط زیست در مورد خارجی دانستن منشأ ریزگردهای کشور مردم را به یاد بازی دوران کودکی می‌­اندازد. معرفی کردن عراق به عنوان تنها منشأ مؤثر ریزگرد و نبود امنیت مناسب در عراق به دلیل حضور گروهک­ تروریستی داعش و مشکل اجرای عملیات در چنین شرایطی فرار رو به جلوی نهادهای مسئول ایرانی برای سرپوش بر ناکارآمدی خود است.

منشأ ریزگردها کجاست؟

درباره منشأ ریزگردها نظرات متفاوتی وجود. موارد زیر نشان می­‌دهد امکان مقابله با ریزگرد در عرصه بیابانی کشور وجود دارد و اینکه گفته می‌­شود منشأ ریزگردها خارجی است، ببش از اینکه حرف کارشناسی باشد، بازی سیاسی است.

۱. پدیده ریزگرد تنها در غرب کشور اتفاق نمی‌­افتد که منشأ آن عراق باشد.

۲. کانون­‌های بحرانی ریزگرد در داخل کشور گویایی ظرفیت­‌های بیابان‌زایی اراضی داخلی است. (شکل ۲)

۳. قطر، وزن و سرعت حرکت ذرات معلق در هوا برای هر کارشناس مجربی، نشان‌دهنده فاصله کوتاه منشأ با منطقه دربرگرفته و مبتلا به ریزگرد است.

شکل ۲- تصاویر بخشی از کانون­‌های ریزگرد داخلی در خوزستان

 تحقیقات یک گروه بومی در خوزستان نشان می­‌دهد که حدود ۳۵۰ هزار هکتار کانون ریزگرد در استان خوزستان قرار دارد (شکل ۴) بنابراین، بخش مهمی از منشأ پدیده ریزگردها را می‌بایست داخلی دانست.

شکل ۳- بخش­های نارنجی‌رنگ کانون­‌های داخلی ریزگردهای استان خوزستان می­‌باشند

کمبود بودجه، مانع یا بهانه؟

کنترل بخش­‌های عمده­‌ای از ریزگرد نیاز به تعامل با هیچ کشور و مراجع بین­‌المللی نداشته و فقط نیازمند یک برنامه‌ریزی قوی و عزم و اراده راسخ برای کنترل کانون­‌های داخلی ریزگرد است. بنابراین کشور زمانی از تبعات ریزگرد خلاص می­‌شود که ابتدا متوجه کانون­‌های داخلی ریزگرد بوده و آن‌ها را کنترل کند. پس از آن می‌توان این اقدامات را به عنوان الگویی موفقیت برای کشورهای همسایه تجویز کرد و البته به موازات آن مسائل حقوقی بین‌­المللی را دنبال کرد.

رئیس سازمان محیط زیست در مجلس شورای اسلامی بودجه را مانع مهار ریزگرد می­‌داند و خواستار بودجه ۱۰۰۰ میلیارد تومانی می‌­شود. کسی منکر کمی بودجه نهادهای متولی نیست ولی انتظار می‌رود بین بودجه فعلی و خروجی ارگان‌ها تناسبی باشد. سازمان متبوع خانم ابتکار در برابر همین بودجه فعلی سازمان و مواردی که خاص مهار ریزگرد هست چقدر توفیقات داشته است؟ علاوه بر این می­‌بایست به دنبال مدل­های تأمین مالی غیردولتی بود و مشارکت مردم بومی و غیربومی را جلب کرد.

برای حل بحران ریزگرد، سازمان‌های مسئول در ابتدا می­‌بایست به فکر مهار ریزگردهای با منشأ داخلی باشند و در خصوص ریزگردهای با منشأ خارجی ارگانهای دیپلماسی خارجی به دنبال جذب اعتبارات بین‌المللی باشند. همچنین، نهادهای موثر در کشورهای همسایه، از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یا نهادهای مردمی توانمند، می‌توانند در کنار فعالیت­های برون‌مرزی خود، بخشی از پتانسیل­های کشور را در راستای بیابان‌زدایی کشورهای همسایه بسیج کنند.

پوشش گیاهی، راهکار مقابله با ریزگرد

کاشت گونه‌­های گیاهی مقاوم به شوری و خشکی و سازگار با شرایط اقلیمی در کانون ریزگردها باعث جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ رطوبت خاک، نفوذ آب باران به خاک، شکستن باد و افزایش رطوبت هوا خواهد شد. توسعه و احیای پوشش گیاهی در کانون­‌های بحرانی ریزگرد، بهترین راهکار مقابله با ریزگرد محسوب می‌شود. مهار ریزگرد با ایجاد پوشش به کرات در کشورهای مختلف از قبیل چین، استرالیا و آمریکا جواب داده و در ایران هم تجربیات موفق و البته کوچک در مناطقی مانند سبزوار و کویر میغان داشته است. بنابراین، در صورت قیام برای اجرای چنین رهیافت اثر بخش در کشور می­توان از مدل‌های اقتصادی پایدار با مشارکت مردمی استفاده کرد. در این راستا می­توان با فعالسازی تأمین‌کننده­‌های بزرگ (providers) واحدهای خرد را فعال کرده و با مشارکت مردم اقدام به توسعه و احیاء پوشش گیاهی در کانون­‌های ریزگرد کرد.