ملاک‌های تشخیصی اختلال‌های طیف اُتیسم (درخودماندگی) با اختلال در زمینه تعامل و ارتباطات اجتماعی و علائق و فعالیت‌های تکراری و محدود، مشخص می‌شود که بر اساس شدت درجه اختلال، در سه سطح نیاز به نظارت و حمایت بسیار زیاد، نیاز به نظارت و حمایت زیاد و نیاز به نظارت و حمایت طبقه‌بندی می‌شوند.
معمولاً پسران با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا به دلیل نقص در مهارت‌های اجتماعی و انطباقی کمتر از جانب همسالان پذیرفته می‌شوند، در حالیکه در دوره بلوغ ارتباط با همسالان از اهمیت برخوردار است. بنابراین احساسات و هیجانات متعدد مرتبط با دوره بلوغ، به دلیل نقایص آن‌ها در زمینه مهارت‌های انطباقی، عدم استقلال و برخورد نامناسب والدین می‌تواند در قالب مشکلات رفتاری مختلف، از جمله پرخاشگری، اضطراب، افسردگی و گوشه‌گیری ظهور پیدا کند. افراد با اختلال طیف اُتیسم در تنظیم تعامل اجتماعی، درک دیدگاه دیگران و تقابل هیجانی‌اجتماعی با مشکل مواجه هستند.
تصور می‌شود کودکان با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا، دامنه هوش در سطح متوسط و بالاتر از متوسط دارند، دارای تأخیر و انحراف در تعامل اجتماعی متقابل، شناخت اجتماعی، اختلال در برقراری رابطه و کاربرد زبان و دارای مجموعه محدودی از علائق و فعالیت‌ها هستند.
از جمله مشکلات این افراد، مهارت‌های اجتماعی ضعیف، تمایل به تنهایی و اشکال در دوست‌یابی است. دوره بلوغ و نوجوانی به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های زندگی افراد با اختلال‌های طیف اُتیسم به شمار می‌رود. باید به این نکته اشاره کرد که اتفاقات زیادی قبل، در طول و بعد از سال‌های نوجوانی رخ می‌دهد و نوجوانی مشخص‌کننده گذار از کودک‌بودن و وابسته‌بودن به والدین به دوره بزرگسالی، استقلال و مسئول رفتار خود بودن است. افزون بر این، طی این دوره، نوجوان بیشتر در مورد نقاط ضعف و قوت خود تفکر می‌کند. موفقیت در دوره نوجوانی از طریق پیشرفت به سمت استقلال و مسئولیت مشخص می‌شود.
در پژوهشی که توسط لیلا اکرمی، مختار ملک پور، سالار فرامرزی و احمد عابدی از گروه روان‌شناسی کودکان با نیازهای خاص، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان انجام گرفت، «اثربخشی برنامه آموزش مدیریت رفتار و مهارت‌های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و انطباقی نوجوانان پسر با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا» بررسی شد.
در این پژوهش جامعه آماری، تمام پسران نوجوان با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا در شهر یزد مورد بررسی قرار گرفتند. نمونه پژوهش حاضر، سه پسر با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا هستند که به شیوه نمونه‌گیری هدفمند شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفتند. این نوجوانان با ارزیابی سازمان آموزش و پرورش استثنایی تشخیص اختلال اُتیسم با عملکرد بالا را دریافت کرده بودند و در مدارس عادی مشغول به تحصیل بودند. ملاک‌های ورود و انتخاب نمونه‌ها شامل این موارد بود؛ پسران با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا در طیف سنی ۱۲ تا ۱۶ سال، رضایت نوجوانان و مادران آن‌ها برای شرکت در برنامه و همکاری آن‌ها تا اتمام برنامه، سالم‌بودن حس بینایی و شنوایی، نداشتن بلوغ زودرس، عدم دریافت مداخله دیگر، هم‌زمان با ارائه برنامه و داشتن سواد خواندن و نوشتن در ارتباط با مادران.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که ارائه یک برنامه آموزشی ساختاریافته و با مشارکت مادران می‌تواند منجر به کاهش مشکلات رفتاری و افزایش مهارت انطباقی در پسران با اختلال طیف اُتیسم با عملکرد بالا شود. به نظر می‌رسد ارائه جلسات مداخله به طور جداگانه برای مادران و نوجوانان، افزایش آگاهی مادران در ارتباط با اختلالات طیف اُتیسم، دوره بلوغ و نوجوانی، نحوه برخورد با مشکلات رفتاری و آموزش شیوه‌های فرزندپروری به آن‌ها و همچنین آموزش راهکارهای مختلف به نوجوانان در جهت نظارت و کنترل بر رفتارهای خود مثل مدیریت خشم، آموزش حل مسئله، مهارت‌های جرات‌ورزی، راهکارهای مقابله با اضطراب و افسردگی، افزایش استقلال، نحوه استفاده مناسب از اوقات فراغت و آموزش مهارت‌های اجتماعی، نقش مهمی در کاهش مشکلات رفتاری و افزایش مهارت‌های انطباقی داشته است.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که تنظیم برنامه آموزشی برای نوجوانان و مادران در ارتباط با مشکلات مختلف رفتاری می‌تواند کاهش‌دهنده این‌گونه مشکلات باشد. علاوه بر این، به نظر می‌رسد تقویت مهارت‌های اجتماعی و دوست‌یابی، افزایش مهارت‌های حل مسئله، جرات‌ورزی، آموزش برنامه‌ریزی برای اوقات فراعت به نوجوانان و آموزش مادران در ارتباط با راهکارهای افزایش اعتمادبه‌نفس و چگونگی مقابله با مشکلات رفتاری و داشتن برخورد مناسب با نوجوان و آشنایی با شیوه‌های مناسب فرزندپروری، در کاهش مشکلات رفتاری مؤثر واقع شده است.
نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد برنامه آموزش مادران و نوجوانان در افزایش مهارت‌های انطباقی پسران با اختلالات طیف اُتیسم با عملکرد بالا مؤثر بوده است. در تبیین این یافته باید به این نکته اشاره کرد که رفتـار انطباقی بـه معنـای قدرت کنارآمدن با دیگران و ارتباط برقرارکردن با آن‌ها، کنارآمدن با موقعیت‌های جدید و انجام امور روزمره زندگی است. پرورش رفتار انطباقی منجر بـه برقـراری ارتبـاط فـرد بـا محـیط اطـراف خـود و مقابلـه بـا شـرایط استرس‌زا می‌شود. نقص در مهارت‌های انطباقی دامنه فعالیت فرد را محدود می‌کند و بر روابط اجتماعی و نحوه گذراندن اوقات فراغت او تأثیر می‌گذارد.
نتایج این پژوهش در دوره ۲۰، شماره ۴ مجله توانبخشی چاپ شد.
انتهای پیام
