در سال 2004، از هر 166کودک یکی مبتلا به اوتیسم بود و این آمار در سال 2014 به یک کودک در هر 42نفر رسید! شیوع این بیماری آنقدر زیاد است که بعضی‌ها پیش‌بینی می‌کنند هزاره بعدی، هزاره آدم‌های مبتلا به اوتیسم باشد. اما اوتیسم چیست که اینقدر سر و صدا به پا کرده است؟ با مریم بزرگی، روانشناس بالینی درباره این اختلال صحبت کرده‌ایم و از علائم، راه‌های کنترل و شیوه‌های برخورد با کودک اوتیسم پرسیده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

• اوتیسم اصلاً چیست؟

اوتیسم یک اختلال رشدی مادرزادی است که از 6تا 9ماهگی قابل تشخیص است. شاید پدر و مادر متوجه غیرعادی بودن فرزندشان نشوند. اما بچه هر چه بزرگ‌تر می‌شود، علائم او شدیدتر و بیشتر شده و غیرقابل انکار است. بچه‌های مبتلا به اوتیسم اختلال رشدی دارند اما جسم‌شان سالم است، از نظر هوشی هم سالم هستند ولی از نظر مهارت‌های شناختی، اجتماعی و ارتباطی مشکل دارند و روند رشد روانی‌شان مختل است. به همین دلیل هم پذیرفتن بیماری آنها برای پدر و مادر دشوار است. اما واقعیت این است که بچه‌های مبتلا به اوتیسم از همان کودکی بدقلق و سخت ارتباط هستند. آنها از همان نوزادی با هیچ‌کس حتی مادرشان ارتباط عاطفی برقرار نمی‌کنند، وقتی پدر یا مادر فرزند مبتلا به اوتیسم خود را در آغوش می‌گیرد، کودک هیچ واکنشی ندارد. به محبت پاسخ نمی‌دهد یا در بغل پدر و مادر احساس آرامش و امنیت نمی‌کند و درست مثل یک عروسک بی‌جان در بغل پدر و مادرش می‌افتد. گاهی حتی ممکن است کودک از لمس‌شدن عصبی شود و داد و فریاد راه بیندازد. در برخورد با این بچه‌ها باید همه‌چیز را با احتیاط و آمادگی قبلی انجام داد. مثلا به او بگویید: «می‌خواهم الان بغلت کنم» و چند لحظه بعد، وقتی او آمادگی پیدا کرد در آغوشش بگیرید.

• تکرار بی‌پایان

در اوتیسم یک قاعده حرف اول و آخر را می‌زند و آن اجتناب از ارتباط با دیگران است. این بچه‌ها حتی اگر حرف بزنند هم تمایلی ندارند با زبانی که پدر و مادر تکلم می‌کنند، حرف بزنند. بنابراین واژه‌های عجیب و غریب خودشان را خلق می‌کنند و دیگران باید با آن واژه‌ها حرف بزنند تا کودک متوجه شود. شاید بتوان گفت بارزترین ویژگی یک کودک مبتلا به اوتیسم، غرق‌بودن در دنیای خودش است. این کودکان در دنیایی شخصی زندگی می‌کنند که با شیشه از دیگران جدا شده است. دیگران را می‌بینند و دیگران هم آنها را می‌بینند اما امکان معاشرت، اثرگذاشتن بر زندگی یکدیگر و تأثیرپذیرفتن از هم را ندارند. با این حساب عجیب نیست اگر یک کودک مبتلا به اوتیسم را ببینید که ساعت‌ها با وسایلی که حرکت تکراری دارند (مثل پنکه یا لباسشویی) سرگرم می‌شود و خودش هم کارهای تکراری می‌کند. چنانچه سعی کنید رفتار تکراری این کودک را متوقف کنید، عصبی می‌شود و داد و قال راه می‌اندازد. داد و قالی که به سادگی هم قابل کنترل نیست و معمولا برای دیگران عجیب و غیرعادی به‌نظر می‌رسد. حتی بسیاری از پدر و مادرهایی که فرزند مبتلا به اوتیسم دارند، به‌دلیل نگرانی از همین داد و قال‌ها سعی می‌کنند کودک را زیاد بیرون نبرند.

• آموزش و درمان اوتیسمی‌ها

مهم است که به محض دیدن علامت‌های مشکوک، فرزندتان را به روانپزشک نشان دهید و درصورت تشخیص اختلال اوتیسم برای او، درمان و آموزش کودک را هر چه زودتر شروع کنید. سن طلایی درمان اوتیسم تا قبل از 5سالگی است. روانپزشک پس از تجویز داروهایی که رفتار کودک را کنترل می‌کند، او را به یک روان‌درمانگر ارجاع می‌دهد. اما یادتان باشد که اوتیسم فعلا درمانی ندارد و هر تکنیکی که به‌کار بسته می‌شود، برای رشد مهارت‌های کودک تا حد ممکن است. این حد، ممکن است برای یک کودک، فقط مکالمه در حد ضرورت باشد و برای دیگری، کاهش پرخاشگری او.

در واقع باید گفت که کودک مبتلا به اوتیسم هیچ‌گاه شبیه به یک کودک سالم و عادی نخواهد شد اما تا حد زیادی برای ورود به اجتماع آماده می‌شود. بد نیست بدانید که اوتیسم یک طیف را، از کودکی که مهارت ارتباطی خوب ندارد گرفته تا کودکی که کاملا در خود فرو رفته و از دنیای واقعی جداست، شامل می‌شود. بنابراین بعضی از این کودکان که طیف پایینی از اوتیسم را دارند، می‌توانند کم و بیش به زندگی عادی برگردند، مدرسه بروند، شغل پیدا کنند و زندگی تشکیل دهند اما بعضی از آنها هیچ‌گاه قادر به مستقل‌شدن نیستند و برای ورود به اجتماع آمادگی پیدا نمی‌کنند.

• اگر فرزندتان اوتیسم دارد...

همانطور که گفتیم برخلاف تصور عموم، کودک مبتلا به اوتیسم عقب‌مانده نیست بلکه در مهارت‌های رشدی خود اختلال دارد. این کودکان ممکن است هوش بسیار بالایی هم داشته باشند اما چون دنیا را طور دیگری می‌بینند و به شیوه دیگری رفتار می‌کنند، در جامعه پذیرفته نمی‌شوند. شرایط والدین یک کودک مبتلا به اوتیسم واقعا دشوار است. ممکن است بخواهید به‌خاطر شرایط ویژه فرزندتان روابط اجتماعی‌تان را محدود کنید اما اجازه ندهید این شرایط، خانواده شما را منزوی کند. به جای آن تا حد ممکن فرزندتان را آموزش دهید و از سوی دیگر، اطرافیان را از شرایط ویژه او آگاه کنید تا همدلی بیشتری با شما داشته باشند. درباره اوتیسم اطلاعات کسب کنید. هرچه بیشتر بدانید بهتر می‌توانید به کودک‌تان کمک کنید. در مراقبت از فرزند خود مهارت کسب کنید. بدانید چه چیز‌هایی برای کودکتان بد است و چه چیزهایی خوب است و او از چه چیزهایی استقبال می‌کند. عوامل ایجاد استرس کودکتان را بشناسید و یاد بگیرید چگونه او را شاد یا آرام کنید.کودکتان را با فرزندان سالم خود یا دیگران مقایسه نکنید. قوی باشید و از پا ننشینید. کمک کنید او از بهترین آموزش برخوردار شود تا بتواند زندگی بهتری را تجربه کند.

• وقتی اوتیسمی‌ها بزرگ می‌شوند

کودکان مبتلا به اوتیسم همانطور که بزرگ‌تر می‌شوند، ناتوانی‌ها و علائمشان هم بیشتر می‌شود. آنها عموما اختلال تکلم دارند و حتی در مواردی، با اینکه توانایی حرف‌زدن دارند اما حرف نمی‌زنند. نه اینکه نتوانند بلکه تمایلی به حرف‌زدن ندارند. کودک مبتلا به اوتیسم خودش را نمی‌شناسد و برای اشاره به‌خود، نامش را می‌گوید. مثلا می‌گوید: «مسعود خسته‌ا‌ست. مسعود غذا نمی‌خورده».