تحریریه پارسینه_فاطمه گنج کریمی: از آنجایی که ایران  برای عضویت در سازمان تجارت جهانی (WTO) با مشکلاتی مواجه است که هنوز حل کردن آنها در مرحله ابتدایی قرار گرفته است و از سوی دیگر به تازگی اتاق و مسوولان در تلاش برای عضو شدن این سازمان هستند.

 

طی سالهای گذشته ایران  نتوانسته به عضویت این سازمان درآید زیرا با چالش‌هایی روبه رو است. به عنوان مثال ایران برای پیوستن به این سازمان باید دو معاهده مهم را امضا کرده و شرایط آن را در ایران اجرایی سازد.

دو معاهده لیسمون و برن جزو قراردادها یا تفاهم نامه هایی به شمار می‌روند که بندها و قوانین آن در حال حاضر در ایران قابل اجرا نیست زیرا مسئولان ذی ربط و دولتمردان توجهی به این موارد نداشتند. در قدم اول باید قانون کپی رایت را اجرا کنیم، ضمن اینکه چندین بار این طرح به مجلس رفته اما با مانع مواجه شده  و به در بسته خورده است. 

از آنجایی که اجرای هر یک از این قوانین و معاهده ها در ایران بسیار زمان‌بر بوده  و به گفته کارشناسان حداقل تا ۵ سال آینده نمیتوانیم عضو رسمی این سازمان باشیم. مگر اینکه WTO ایران را به عنوان یک عضو غیررسمی بپذیرد که در این صورت تنها یک امتیاز نصیب ایران می‌شود به این معنا که تنها تعرفه واردات به ایران ارزان می‌شود اما قدرت رقابت تولید کنندگان داخلی از دست بین خواهد رفت.  اگرچه این اتفاق به سود واردکنندگان است اما تولید داخلی را با چالش جدی روبه رو می‌کند.

اکنون اتاق بازرگانی در تلاش است تا در راستای این مساله گام بردارند. البته عضویت غیر رسمی ایران به نفع اتاق نیز تمام می‌شود اما نگاه ملی در آن جایی ندارد. مگر اینکه اتاق بازرگانی  ابتدا معاهده برن و لیسمون را اجرایی و امضا کند تا به صورت رسمی عضو سازمان تجارت جهانی شویم تا هم کالاهای کشور با شناسنامه ایرانی به سرتاسر ایران صادر شوند و از سوی دیگر واردات نیز با تعرفه پایین وارد کشور شوند. در غیر این صورت عضویت غیرسمی به ضرر کشورو به نفع واردکنندگان و بازرگانان است.

اخیرا پدرام سلطانی نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران برجام را مهمترین اقدام مثبت برای محیط کسب و کار عنوان کرد و و از وزیر امور خارجه درخواست کرد که برای تسریع در پیوستن به WTO و همچنین برقراری تجارت ترجیحی با دیگر کشورها به اتاق بازرگانی کمک کند. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران عنوان کرد: برجام گوهری بود که به ایران و به ویژه بخش خصوصی اهدا شد. اما باید اعتراف کرد که نه بخش خصوصی و نه بدنه دولت آمادگی لازم برای ادامه دادن برجام را نداشت. 

نایب رئیس اتاق بازرگانی افزود: خواسته دیگر بخش خصوصی از وزارت امور خارجه استفاده از ارتباطات برای تسریع در روند پیوستن به سازمان تجارت جهانی است. هنوز کار گروه الحاق به WTO شکل نگرفته است و وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه نیاز به کمک وزارت خارجه دارد. 

سال ۷۴ ایران عضو ناظر سازمان گات بود. آن زمان عضویت در سازمان تجارت جهانی آسان بود و فرایند دشواری نداشت. در آن زمانی طرحی تقدیم دولت(هاشمی رفسنجانی) شد که ایران عضو WTO شود. متاسفانه ضرر بزرگی که مجموعه خودروسازها مثل همیشه به کشور وارد کردند در آن سال نیز متحمل شدیم. خودروسازها اولین گروهی بودند که مانع عضویت در WTO شدند. درنهایت هم ایران ۹ بار پس از آن ( از سال ۱۹۹۶ به بعد) به سازمان تجارت جهانی تقاضای عضویت داد که هر بار رد شد. 

فرایند الحاق به سازمان تجارت جهانی فرایندی بسیار پیچیده است. این سازمان به ایران مهلت ۱۰ ساله داد تا یکسری کارها انجام دهد. تا پس از ۱۰ سال (۲۰۰۵) بررسی کنند و اگر شرایط مساعد بود برای عضویت ایران رای گیری کنند.  ۸ سال این فرصت در دولت قبل بود؛ دولتی که اعتقادی به ادبیات سازمان تجارت جهانی نداشت. 

خرداد ۸۴ اتفاق دیگری افتاد (ژوئن ۱۹۹۵) در بحبوحه مذاکرات هسته ای دکتر روحانی ریاست تیم هسته ای وقت را بر‌عهده داشت. ۳ تیم (تیم اقتصادی،سیاسی، فنی و حقوقی) مسئولیت پیگیری مذاکرات را انجام می‌دادند. تیم اقتصادی را انگلیسی‌ها بر عهده داشتند ( جک استرو وزیر خارجه انگلیس). 

در این میان دکتر روحانی پیشنهادی زیرکانه به آقای جک استرو داد. روحانی گفت:  فعلا تکلیفمان در مسئله هسته ای روشن نیست حداقل اجازه بدهید ایران عضو کلوب WTO شود و تکلیف روشن شود. در نهایت آمریکا مخالفت نکرد و ایران در سال ۲۰۰۵ عضو ناظرسازمان تجارت جهانی شد.

یکی از کارشناسان این حوزه می‌گوید: مذاکره‌ای صورت نگرفته است و دولت قصد دارد که واقعیت را کتمان کند. آقای نعمت زاده می‌گوید تا یکسال دیگر عضو این سازمان خواهیم شد. این در حالی است که عضویت در آن سازمان وابسته به رای مثبت تمام اعضای آن می‌شود. شاید سوال باشد اینکه چرا روسیه سالهای سال پشت دروازه دبیلو تی او بود اما رای نیاورد؟ زیرا گرجستان تنها کشوری بود که به آن رای نمی‌داد. هر دو سال یکبار در اجلاس وزرا برای عضویت یک کشور جدید، رای گرفته می‌شود. هر بار که مسئله روسیه مطرح شد، گرجستان پرچم قرمز خود را بالا برد و مخالف خود را برای ورود روسیه به این سازمان اعلام کرد. 

در نهایت اروپا بخاطر تجارت گاز پذیرفت که گرجستان عضو ناظر پارلمان شود و امریکا نیز به آن امتیاز داد که برای صادرات کالاهای  خود بتواند با تعرفه WTO  وارد روسیه شود. این دو اتفاق باعث شد که گرجستان رای خود را پس بگیرد و مخالفتی نکند، بنابراین سرانجام روسیه عضو فعال WTO شد.

مشکل دیگری که از همه مهم تر به نظر می‌رسد، این است که ما هنوز معاهده تریپس امضا نکرده ایم. در معاهده تریپس ما با ۲ موضوع رودر رو هستیم. یک مسئله معاهده برن و مسئله دیگر معاهده رم است که اگر این دو را امضا نکنیم بحث ما با معاهده تریپس حل نمی شود و اگر این موضوع به سرانجام نرسد مسئله ما با سازمان تجارت جهانی مرتفع نخواهد شد.

گفتنی است، اگر ایران بخواهد عضو فعال سازمان تجارت جهانی شود باید سازو کارهای حقوقی آن در کشور تهیه شود و اگر چشم انداز کشور عضویت فعال در تجارت جهانی باشد حتما باید این معاهده ها را  امضا کنیم. باید مشخص و روشن شود که سیستم قضایی و قانون گذاری قصد دارد، چه راهی را طی کند. از طرفی امروز در کشور هم ضعف در قانون و هم ضعف اجرا وجود دارد. 

یکی از موضوعاتی که در  WTO مهم است معاهده لیسمون است. این معاهده می‌گوید؛ برخی نعمت ها خدادای‌اند مانند زعفران، خاویار، پسته وبرخی ساخته دست بشرند مانند صنایع دستی. اگر اینها خاص یک کشور باشند کشوری که دارنده این نعمات است می‌تواند شاخص جغرافیایی و سرزمینی برای آنها بگیرد. چای داچیلینگ بهترین چای دنیاست که در غرب بنگلادش تولید می‌شود و به آن  کد جی آی تعلق گرفته است. اگر در ایران کسی این چای را تولید کند تا زمانی که مصرف  داخلی باشد اشکالی ندارد اما اگر بخواهد صادر کند باید حق فروش به بنگلادش پرداخت کند.

فضلی پور کارشناس ارشد برندینگ در دنیا می‌گوید: حداقل تا ۱۰ سال دیگر این عضویت اتفاق نمی‌افتد زیرا مسیر رسیدن به سازمان تجارت جهانی این را می گوید. برخی مسائل هنوز حل نشده  است و  تا ۱۰ سال دیگر نمی توانیم عضو شویم. در بحث عضویت سازمان تجارت جهانی به اعتقاد بنده کپی رایت مشکل اصلی است و بقیه مسائل، جانبی است. 

با این وجود، همچنان نگاه‌ها و امیدها به توان وزارت امور خارجه برای انجام مذاکرات است اما اگر مشکلات بین المللی برای پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی حل شود، مسائل و اختلافات داخلی موجود،همچون سدی در مقابل پیوستن ایران به این سازمان به شمار می‌رود.