خبرگزاری مهر-گروه دین و آئین-نگار احدپور اقبلاغ: «فرهنگ مهدویت» از مهمترین آموزه‌های دین مبین اسلام و در واقع مظهر جلوه گری و غایت مندی تاریخ به شمار می‌رود . این آموزه، آینه تمام‌نمای پیشگویی وحیانی دین اسلام و آینده‌ای حتمی، روشن، فراگیر، مطلوب و موعود امم است. در واقع باید به این نکته تأکید کنیم که فرهنگ مهدویت مجموعه‌ای از نگرش‌ها، ارزش‌ها و هنجارهایی است که درباره ظهور منجی موعود از نسل پیامبران شکل گرفته و ریشه‌های معرفتی آن از کتاب و سنت استخراج می‌شود. از این منظر، فرهنگ مهدویت ریشه در تاریخ بشر دارد. به بیان دیگر، همه ادیان الهی از همان آغاز، منادی ظهور منجی موعود بوده‌اند.
از آنجا که نگرش ادیان به تاریخ تحول خطی و سرانجام نیک برای انسان و جهان و تحقق وعده الهی بوده است، پیامبران آسمانی همواره از فرارسیدن عصر طلایی که تحقق بخش وعده الهی باشد، خبر داده‌اند. اما به طور خاص، در اسلام نیز آموزه مهدویت و به پیروی از آن، فرهنگ شکل گرفته بر اساس آن نیز قدمتی هم پای ظهور اسلام دارد. مؤمنان همواره به فرارسیدن چنین عصری بشارت داده می‌شدند. از این رو محور اساسی فرهنگ مهدویت را می‌توان تحقق فرج و ظهور منجی موعود دانست. هرگونه نگرش، هنجار و سنت‌ها و شعائر خاصی که در یک جامعه حول چنین اعتقادی شکل می‌گیرد، می‌تواند در مقوله فرهنگ مهدویت قرار گیرد.از دیدگاه برخی اندیشه‌وران، فرهنگ مهدویت مجموعه‌ای از آئین‌های اعتقادی، اخلاقی، رفتاری، مدیریتی، معرفتی و فقهی است که پیامبر اکرم و بر پایه وحی الهی برای هدایت انسان به ارمغان آورده و در طول دو قرن و نیم امامت اوصیای برحق او که عالمان ربانی و مخصوص الهی‌اند، تبیین، تشریح و تفسیر شده و به وجود مقدس نورانی حضرت ولی عصرهای منتهی می‌گردد و در دوران تقریباً هفتادساله غیبت صغری به وسیله سفیران چهارگانه آن حضرت با هدایت و رهبری آن ذخیره عدل الهی جریان می‌یابد.
اهمیت مساله مهدویت باعث شده است در دهه‌های اخیر که تأسیس تشکل‌ها و نهادی فرهنگی و تبلیغات دینی رواج پیدا کرده است، یکی از جمله این نهادها و تشکل‌ها، مربوط به ترویج فرهنگ انتظار و مهدویت باشد.مهمترین بخش این اقدامات انجام فعالیتهای پژوهشی در حوزه و دانشگاه در حوزه مهدویت است. در این خصوص با محمد هادی همایون رئیس و عضو هیأت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
محمدهادی همایون در گفت وگو با خبرنگار مهر، در خصوص جایگاه اندیشه مهدویت در حوزه و دانشگاه گفت: اندیشه‌ای به نام مهدویت در چارچوب دو نوع نگاه متفاوت قابل تعقیب است. نگاه نخست اینکه مهدویت تنها یک بخش از اعتقادات ما را تشکیل می‌دهد، کما اینکه اعتقادات دیگری هم چه در حوزه کلام و چه در بحث‌های غیرکلامی، مجموعه هویت ما به عنوان مسلمان و شیعه را شکل می‌دهد. در واقع در نگاه اول مهدویت را یک بحث کلامی می‌دانیم که ردپای ضعیفی هم در تاریخ از سال ۲۵۵ تا سال ۲۶۰ و حدود ۵ سال معاصر با دوران حضور امام (ع) در دوران کودکی و قبل از آغاز امامت ایشان، وجود داشته و بعد ورود به دوران غیبت حضرت ولی عصر (عج) را شاهدیم. در این نگاه، مهدویت در عمل جایگاه عظیمی پیدا نمی‌کند و تنها به عنوان اتفاقی که در آینده رخ خواهد داد، جزئی از اعتقادات ماست. کما اینکه در مورد بازگشت حضرت مسیح و رجعت هم همین نگاه وجود داد، درست مثل حوادث طبیعی که وعده وقوع آنها در قیامت داده شده است.
وی افزود: این نگاه یعنی مهدویت تنها یک بخش از دین است و اصل دین و جریان عظیم دین، در جای دیگری در جریان است.
مهدویت، محور همه شئون زندگی مسلمین
همایون در ادامه با اشاره به دیدگاه دوم در خصوص مهدویت تصریح کرد: دیدگاه دیگر، مهدویت را محور اصلی دین تلقی می‌کند همه هویت دین ما، خلقت و زندگی ما به موضوع مهدویت بسته است، یعنی کلام ما، فلسفه ما، نگاه ما به قرآن، تفسیر قرآن کریم، بررسی احادیث و … حول محور مهدویت شکل می‌گیرد. اوضاع سیاسی ما در جهان امروز و تمام ادوار تاریخ، با محور مهدویت مورد تحلیل قرار می‌گیرد. در واقع محور همه زندگی ما از ابتدا تا انتها و قیامت، با محور مهدویت مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
یکی از رسالت‌های ما باید پرداختن به این موضوع باشد که یک جریان عمومی آموزشی و پژوهشی در حوزه‌های علمیه و دانشگاه ذیل مسئله مهدویت شکل بگیرد
وجود دو دیدگاه مختلف در مورد مهدویت
این عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) خاطر نشان کرد: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، نگاه دوم و محور قرار گرفتن موضوع مهدویت در زندگی مسلمین، کمرنگ و در حاشیه بوده و پس از انقلاب هم ما همچنان در این دو گانه در حال سیر هستیم، جریان‌هایی در کشور وجود دارند که همچنان با همان نگاه اول، معتقدند مهدویت تنها بخشی از اعتقادات مسلمین را تشکیل می‌دهد، اما دیدگاه دوم نیز به سرعت در حال رشد و گسترش است.
وی افزود: پیش از انقلاب اسلامی که نگاه دوم، به ویژه در حوزه‌های علمیه چندان ظهور و بروز جدی نداشت، گرچه افراد شاخصی در این حوزه وجود دارند، اما اینکه جریان حوزه و ضعیف‌تر از آن دانشگاه، بخواهد به موضوع مهدویت به عنوان یک امر عام در سطح جامعه توجه کند، اتفاق نیفتاد.
ورود جدی حوزه به موضوع مهدویت بعد از انقلاب اسلامی
همایون با اشاره به ورود حوزه به مقوله مهدویت خاطرنشان کرد: بعد از انقلاب اسلامی و به ویژه بعد از پایان دوران دفاع مقدس که به موضوع مهدویت در کشور به طور کلی و جدی تر دامن زده شد، طبیعتاً حوزه هم وارد این عرصه شد و امروزه در جریان کلی حوزه، مؤسسات و جریان‌هایی در موضوع مهدویت با همان دیدگاه دوم فعالیت می‌کنند و در حال گسترش این دیدگاه هستند.
وی افزود: اما اینکه توقع داشته باشیم در حوزه و دانشگاه، جریان برنامه‌ریزی درسی و آموزش و پژوهش ذیل این محور شکل بگیرد، هنوز نه در حوزه و نه در دانشگاه اتفاق نیفتاده و به نظر می‌رسد، یکی از رسالت‌های ما باید پرداختن به این موضوع باشد که یک جریان عمومی آموزشی و پژوهشی در حوزه‌های علمیه و دانشگاه شکل بگیرد، همچنان که در سطح اداره کشور و تحلیل مسائل و اتفاقات روز، باید به سمت محور قرار گرفتن مهدویت پیش برود.
دست ما از تحلیلی‌های علمی در خصوص مهدویت پُر نیست
این استاد دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه بیان کرد: این یک عزم جهادی و انقلابی است که البته به شدت نیاز دارد دست ما از تحلیل‌های علمی در خصوص مهدویت پر باشد که متأسفانه نیست. ما هنوز ادبیات علمی که از مهدویت داریم، همان ادبیات علمی است که از قدیم وجود داشته، اگر گسترش این حوزه پژوهشی و فهم عمیق‌تر و محوری تر از مهدویت، اندک اندک بین کسانی که پیشتاز این حوزه هستند و یک تبادل علمی و پژوهشی در بین اهالی حوزه و دانشگاه شکل بگیرد، می‌شود امیدوار بود که در یک جریان جهادی، نظام آموزشی و پژوهشی حوزه و دانشگاه به پایه و محوریت مهدویت بازگردد.
