دجله، فرات، پیشون و گیهون. از بین اینها دجله و فرات هنوز در دنیای ما جاری است اما پیشون و گیهون را گم کردهایم. نهنام جدید این رودها را میدانیم و نه جایگاهشان را میشناسیم.
در عربستان درهبزرگی وجود دارد که از غرب به سمت شرق کشیده شده است. رودی که این دره را ساخته بود از نزدیکی شهر مدینه میگذشت و از میانه صفحه عربستان عبور میکرد. این رود که حدود 600 کیلومتر طول داشت امروز خشک شده و تنها یک دره طولانی به نام وادی الرمه از آن باقی مانده است. تقریبا هیچ وقت کسی ندیده است که در تمام این بستر خشک آب دائمی جاری باشد اما ظاهرا آثاری از آن جریان تاریخی باقی مانده است. اگر گیهون را این رود خشک شده درنظر بگیریم و پیشون را هم کارون بدانیم پس باغ عدن جایی در حدود شمال خلیجفارس قرار داشته؛ همان نقطهای که 4رود به هم میرسیدند.
در آثار پیدا شده از شهرهای سومریها در میانرودان، به تمدنی در فاصله بین آنها و تمدن دره سند اشاره شده است. سومریها با «دیلمان» تجارت میکردند و آن سرزمین را که درست در محل فعلی خلیجفارس قرارداشت جایی مقدس میدانستند؛ تمدنی در کنار رودها، دریا و چشمههای جوشان. طلا، عقیق، عاج، چوبهای قیمتی، پارچههای پشمی، روغن زیتون، پوست حیوانات، مروارید و کالاهای دیگر از این مسیر، بین 2 مرکز جمعیتی بزرگ میان رودان در عراق و دره سند در پاکستان امروز جابهجا میشدند. در نوشتههای باستانی، دیلمان سرزمینی بود که در آن جاودانگی و خوشبختی ابدی یافت میشد. از دیلمان اثر تاریخی مستقیمی بهدست نیامده ولی بقایایی در جزایر و ساحل امروزی خلیجفارس یافت شده که نشانه سکونت طولانی انسان در این منطقه است. گذشته از آن در اطراف خلیجفارس امروزی آثار باستانی متفاوتی از سلسلههای شناخته شده نیز پیدا شده و یکی از آخرین آنها سنگ نوشتهای است که حدود 10سال قبل در جزیره خارک بهدست آمده و ظاهرا قدمت آن به بیش از 2هزار سال قبل بازمیگردد.
مساحت خلیجفارس بارها تغییر کرده است. زمانی این دریا کوچکتر بود و زمانی آنقدر بزرگ شده بود که بخشهایی از خوزستان و بوشهر زیر آب رفته بودند. اگر باستانشناسان با کشتیها و شناگرانشان کف خلیجفارس را جستوجو کنند ممکن است آثار بیشتری از مردمان گذشته پیدا کنند البته ممکن است همه این روایتهای باستانی افسانههایی قدیمی باشند که در گذر زمان محو شده است. شاید درکف این دریا فقط ماهی و مرجانهای زیبا و در عمق آن نفت سیاه باشد. شاید هم عمارتهای باشکوه و رمزآمیزی از تمدنهای ثروتمند و صاحب دانش و فرهنگ یافته شود؛ چنان که هریک از کشورها و اقوام اطراف این دریا بهدنبال اثبات نسبت و مالکیت آن بروند.
خلیجفارس امروز با همه داشتههایش و همه مردمی که در اطراف آن زندگی میکنند و زندگیشان به آن وابسته است، نعمتی است که باید قدرش را بدانیم. خلیجفارس خیلی ارزشمندتر از یک دریا بین چند کشور است و اعتباری به اندازه تاریخ و تمدن میانه دنیا دارد.
10 اردیبهشت، روز ملی خلیج فارس گرامی باد.
9056381