فروریختن ساختمان پلاسکو با ریختن دل خیلی‌ها همراه شد؛ چه آنهایی که ساکن ساختمان‌های بلند و قدیمی هستند، چه آنهایی که در بازار تهران مشغول کارند و چه آنهایی که مسئولیتی در زمینه شهرسازی و مدیریت بحران دارند.

فاجعه پلاسکو رخ داد تا خبر از فاجعه‌ای دیگر در شهر تهران داده شود؛ آنطور که بعد از گذشت یک‌ماه از حادثه آن، اعلام شد تهران حدود 4900ساختمان پرخطر دارد. اگرچه این آمار ابتدا 3هزار ساختمان اعلام شده بود اما پس از آنکه کمیته مشترک شناسایی بناهای ناایمن بررسی کرد، 1900بنای دیگر را به تعداد آنها افزود. تازه این جدای از 2هزار ساختمان دیگری است که از نظر درجه‌بندی خطرساز بودن در اولویت دوم قرار گرفته‌اند. به هر ترتیب آنچه اهمیت دارد اینکه تهران و البته همه کلانشهرهای کشورمان، ساختمان‌های بسیاری دارند که هر لحظه امکان دارد، حادثه‌ای شبیه به آنچه در فاجعه پلاسکو رخ داد برای هرکدام از آنها رخ دهد.

در این میان، توجه به درس‌های حادثه پلاسکو پر اهمیت است و با مرور آنها شاید برخی این تصور را که چنین حادثه‌ای برای ساختمان محل سکونت یا کارشان رخ نخواهد داد کنار بگذارند و ایمنی را جدی بگیرند. اگرچه هستند کسانی که نسبت به خطرهای موجود آگاهی کافی دارند اما موانع بر سر راه‌شان باعث می‌شود تا نتوانند هیچ اقدامی برای رفع خطر صورت دهند. بنابراین حادثه آتش‌سوزی و فروریختن یکی از نمادهای تهران با قدمت بیش از 50سال را باید زنگ خطری جدی برای سایر ساختمان‌های شهر به‌حساب آورد.

زنگی که باعث شد دولت، وزارت کشور، مجلس شورای اسلامی و شورای شهر تهران از یکسو کمیته پیگیری حادثه پلاسکو را تشکیل دهند و از سوی دیگر به‌دنبال شناسایی ساختمان‌های ناایمن پایتخت باشند.

تشکیل ستاد مدیریت بحران به ریاست محمدباقر قالیباف، شهردار تهران

آغاز زنده‌یابی، جست‌وجوی جانباختگان و آواربرداری بلافاصله پس از فروریختن ساختمان از ساعت 12ظهر روز پنجشنبه 30دی

دستور تشکیل کمیته پیگیری ملی حادثه به وزارت کشور از سوی رئیس‌جمهور

تشکیل 2کمیته 8نفره حقوقی و رسیدگی به مسائل پلاسکو و همچنین شناسایی بناهای پرخطر در شورای شهر تهران

تصویب بسته‌ای 8ماده‌ای در هیأت وزیران برای پرداخت وام و بخشودگی اقساط وام به مال‌باختگان حادثه پلاسکو. بخشودگی مالیاتی و تسهیلات بانکی با بهره ۱۰درصدی و بازپرداخت 5ساله برای حمایت از کسبه آسیب‌دیده ساختمان پلاسکو

وزیر کشور اعلام کرد که تا پایان بهمن ساختمان‌های ناایمن شهر تهران شناسایی می‌شوند.

انتقال نخاله‌ها و آهن‌آلات به زمین 7هکتاری باغ چالی واقع در خیابان تختی در 5کیلومتری ساختمان پلاسکو برای بازبینی توسط مأموران دادستانی و نیروی انتظامی

اتمام آواربرداری پس از 9روز در تاریخ جمعه 8بهمن با خدمات 1700سرویس کامیون و جمع‌آوری نزدیک به 20هزار تن نخاله

تلفات جانی وارده: شهادت 16آتش‌نشان به همراه جان باختن 5شهروند

خسارت ریالی وارده: 15هزار میلیارد ریال

ارائه گزارشی در تاریخ 13بهمن از سوی محمدباقر قالیباف و عبدالرضا رحمانی‌فضلی در مجلس شورای اسلامی

علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی از تخصیص 100میلیارد تومان بودجه برای آتش‌نشانی در کمیسیون تلفیق مجلس جدا از بودجه‌ای که هرساله شهرداری اختصاص می‌دهد، خبر داد.

اقبال شاکری، عضو کمیته پیگیری موضوعات حقوقی حادثه پلاسکو در جلسه اول اسفند شورا از شناسایی 4900ساختمان پرخطر اعم مسکونی، تجاری و اداری در تهران خبر داد.

اقبال شاکری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران از شناسایی 300ساختمان پرخطر با اولویت درجه یک و 2هزار ساختمان با اولویت درجه 2خبر داد. به گفته وی ساختمان‌های آلومینیوم و علاءالدین در صدر فهرست شناسایی قرار دارند.

کمیته بررسی حادثه پلاسکو و شناسایی بناهای ناایمن شورای شهر تهران اعلام کرد که مناطق 11، 12و 15بیشترین ساختمان‌های ناایمن تهران را دارند.

تشییع و خاکسپاری 16آتش‌نشان شهید حادثه ساختمان پلاسکو، روز دوشنبه(11بهمن) با حضور گسترده و باشکوه اقشار مختلف مردم و مسئولان انجام شد.

وزیر کشور تأکید کرد؛ کارفرمایان و مسئولان واحدهای تولیدی به موجب ماده 91قانون کار مکلف هستند براساس مصوبات شورای‌عالی حفاظت فنی برای تأمین حفاظت، سلامتی و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را فراهم کنند.

• نا ایمن‌ها بدانند

آنطور که اقبال شاکری، عضو شورای شهر تهران اعلام کرده 4900ساختمان پرخطر اعم از مسکونی، تجاری و اداری در تهران وجود دارد و آنطور که توضیح داده شده قانون تکلیف در مورد ساختمان‌های کارگاهی، تجاری و واحدهای تولیدی را مشخص کرده است.

حال سؤال اینجاست که در مورد بناهای مسکونی ناایمن چه نهاد یا نهادهایی باید اقدامات لازم را انجام دهند. باید گفت که در وهله نخست و براساس قوانین، وظیفه نظارت فنی بر کیفیت ساختمان‌ها برعهده شهرداری نبوده و این سازمان تنها در مورد تخلفات معماری می‌تواند کارفرما را جریمه کند. از آنجا که وظیفه تدوین اصول ساخت‌و‌ساز برعهده وزارت راه و شهرسازی بوده و نظارت بر عملکرد مهندسان ناظر نیز جزو وظایف سازمان نظام مهندسی به‌عنوان زیرمجموعه‌ وزارت مسکن و شهرسازی است، امر نظارت بر ساخت و سازهای کیفی نیز برعهده این وزارتخانه قرار می‌گیرد. انجام بازرسی‌ها، به‌کارگیری پلیس ساختمان و اعمال نظارت بر احداث ساختمان‌ها قبل از تکمیل اسکلت ساختمان‌ها و بعد از اتمام مراحل ساخت بر عهده وزارت راه و شهرسازی است.

البته شهرداری می‌تواند نظارت خود بر عملکرد مهندسان ناظر را تشدید کند. آنطور که شهرداری تهران مکلف شده نقشه‌های سازه‌ای را کنترل و درصورت عدم‌اجرای نقشه‌ها به‌صورت کامل، مهندس ناظر برای لغو سهمیه را به سازمان نظام مهندسی معرفی کند. با وجود این، شورای شهر تهران طی نامه‌ای به دادستانی کل کشور، درخواست کرده تا وظیفه شهرداری‌ را در قبال ساختمان‌های ناایمن شهر ازجمله ساختمان‌های مسکونی مشخص کند. آنگونه که مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران اعلام کرده در مجموع، شهرداری به‌خاطر نداشتن حکم‌ قضایی و نبودن ضابط قضایی نمی‌تواند دست به پلمب بناهای ناایمن بزند.

این موضوع را ناصر امانی، معاون توسعه و برنامه‌ریزی شهرداری تهران نیز تأیید کرده و می‌گوید: هم‌اکنون شهرداری‌ها در برخورد با بناهای ناایمن در بلاتکلیفی به‌سرمی‌برند. این در حالی است که برای برخورد با ساختمان‌های مسکونی ناایمن، حتی با وجود تذکرهای سازمان آتش‌نشانی، سختی کار شهرداری برای دخالت اگر بیشتر از واحدهای تجاری نباشد، کمتر نیست.

• چه‌کسی باید با کارگاه‌ها و تولیدی‌های ناایمن برخورد کند؟

فصل چهارم قانون کار صراحتا مسئولیت وظیفه برخورد با واحدهای کارگاهی و تجاری غیرایمن و خطرساز را برعهده 3شخصیت حقوقی قرار داده است: وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کارفرمایان محل کار (مستأجر یا مالک واحد کار). در این زمینه ماده 96قانون کار، یکی از مهم‌ترین مواد قانونی قلمداد می‌شود.



در تکلیف و الزام قانونی وزارت کار در انجام بازرسی مستمر همراه با تذکر اشکالات، معایب و نواقص و درصورت لزوم تقاضای تعقیب متخلفان در مراجع صالح را مشخص کرده است. در ماده 101قانون کار نیز، گزارش بازرسان و کارشناسان بهداشت کار در موارد مربوط به حدود وظایف و اختیارات آنها، در حکم گزارش ضابطین دادگستری قلمداد شده است. علاوه بر این در ماده 105قانون آمده است که:« هرگاه حین بازرسی، به تشخیص بازرس کار یا کارشناس بهداشت‌حرفه‌ای احتمال وقوع حادثه یا بروز خطر در کارگاه داده شود، بازرس کار یا کارشناس بهداشت‌حرفه‌ای مکلف هستند مراتب را فورا و کتبا به کارفرما یا نماینده او و نیز به رئیس مستقیم خود اطلاع دهند.»

قانونگذار پیرو تکلیف مقرر در این ماده و در تبصره ذیل ماده مذکور اشاره کرده که وزارتخانه‌های کار و بهداشت، حسب مورد گزارش بازرسان خود، از دادسرای محل و درصورت عدم‌تشکیل دادسرا از دادگاه عمومی محل تقاضا کنند که با قید فوریت قرار تعطیلی و لاک و مهر تمام یا قسمتی از کارگاه را صادر کند. با وجود این، همچنان برخی پای شهرداری را برای پلمب ساختمان‌های ناایمن تجاری و کارگاهی به میان می‌کشند. شهرداری صرفا در یک‌صورت می‌تواند نسبت به پلمب یا تخریب اقدام کند. آن مورد نیز به رأی کمیسیون ماده 100برمی‌گردد.

بر این اساس، شهرداری‌ها طبق رأی کمیسیون ماده 100می‌توانند نسبت به تخریب یا پلمب یک‌ملک اقدام کنند. در واقع اگر ملکی تغییر کاربری پیدا کرد و از مسکونی به اداری یا تجاری تبدیل شد، پای کمیسیون ماده 100به میان می‌آید. حال چنانچه حکم قضایی قلع و قمع، تخریب یا برگرداندن کاربری صادر شود، شهرداری می‌تواند دست به اجرا ببرد یا برای جلوگیری از ادامه فعالیت مانع فیزیکی بگذارد. در مورد ساختمان پلاسکو اما نکته اساسی این بود که اصلا مشکل بنا وجود نداشته و بحث تغییر کاربری هم در میان نبوده است. البته طبق بند 14ماده 55قانون شهرداری‌ها، این نهاد نیز درخصوص حفظ ایمنی شهروندان در فضاهای عمومی شهر باید برای رفع خطر از بناهایی که ایجاد خطر یا مزاحمت برای مردم در فضاهای عمومی شهر دارند اقدام کند. از سوی دیگر باید توجه داشت که آتش‌نشانی براساس قانون، ضابط قضایی نیست و اختیار پلمب‌کردن اماکن ناایمن را ندارد.

طبق قانون، آتش‌نشانی پس از بازدید از اماکن مختلف، رونوشتی از اخطارات به اماکن ناایمن را به بازرسی وزارت کار ارائه می‌کند و براساس مصوبه سال 1393هیأت دولت، بازرسی وزارت کار به‌عنوان ضابط قضایی برای ایمنی کار کارگاه، عهده‌دار جلوگیری از ادامه فعالیت اماکن تجاری و کارگاهی غیرایمن خواهد بود. در غیراین صورت باید حکم از دستگاه قضایی یا شورای تأمین داشته باشد. حال به گفته معصومه آباد، رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تهران در سال 95 با همکاری 3دانشگاه صنعتی شریف، تهران و خواجه نصیر 17هزار بازدید از ساختمان‌های پایتخت صورت گرفت و با 3هزار اخطار همراه شد.