مروری بر همین وعده‌های انتخاباتی نکات قابل توجهی را از شعارهای نامزدها و بازگشت دوباره برخی نامزدها در دوره‌های بعد به آنها یادآوری می‌کند. به‌عنوان نمونه قبل از اینکه حجت‌الاسلام حسن روحانی در انتخابات سال 92 از کلیدواژه «امید» برای ستادهای انتخاباتی خود استفاده کند، علی لاریجانی به‌عنوان یکی از نامزدهای انتخابات سال 84 با شعار «دولت امید» پا به عرصه رقابت‌ها گذاشته بود؛ تعبیری که بیش از هر چیز مفهوم دولت رفاه همراه با رویکردهای ویژه اقتصاد آزاد را در خود پنهان داشت. در تمام 12 دوره انتخابات ریاست‌جمهوری که در ایران برگزار شده است، نامزدهای پیروز انتخابات با شناخت نیازهای همان دوره موفق شده‌اند آرای مردم را جذب کنند. در ابتدای انقلاب این شعارها به سمت مفاهیمی همچون مساوات، عدالت اجتماعی و تعابیری از این دست گرایش داشت و رفته‌رفته به‌ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی توجهات مردم به سمت مطالبات اقتصادی رفت‌. در این گزارش نگاهی انداخته‌ایم به معروف‌ترین شعارهای انتخاباتی نامزدهای 12دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران.

‌در سال ۵۸ ‌ ابوالحسن بنی‌صدر به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور ایران با شعار «عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی» به میدان رقابت‌های ریاست‌جمهوری‌ وارد شده بود. تصویری که از او در پوسترهای تبلیغاتی‌اش ارائه می‌شد فردی بود که به‌دنبال وحدت ملی، بازسازی اقتصادی، تأمین امنیت و گسترش فرهنگ اسلامی است. ریاست‌جمهوری او اما دوام نیاورد. مجلس به عدم‌کفایت سیاسی او رأی داد و کمتر از یک سال و نیم بعد در خردادماه ۱۳۶۰ از قدرت کنار گذاشته شد. امام که گویا این عدول بنی‌صدر از ارزش‌های اسلامی و انقلابی را پیش‌بینی کرده بودند در مراسم تنفیذ بنی‌صدر فرموده بودند: «من از آقای بنی‌صدر می‌خواهم که مابین قبل و بعد از ریاست‌جمهوری در احوال روحی ایشان تفاوتی ایجاد نشود. تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم‌تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی.» محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر ابوالحسن بنی‌صدر، نامزد مقام ریاست‌جمهوری در سال ۶۰ بود. او در شعارهای خود از «جامعه اسلامی» سخن می‌گفت. سوابق سیاسی، عضویت در حزب جمهوری اسلامی و ساده زیستی او باعث اقبال مردم به وی و رأی آوری او در دومین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری کشور شد. رجایی در مراسم تنفیذ حکمش گفت به‌دنبال ایجاد جامعه اسلامی است اما عمر ریاست‌جمهوری‌اش کوتاه بود و در کمتر از یک ماه، هشتم شهریورماه ۱۳۶۰ در بمب‌گذاری دفتر نخست‌وزیری به شهادت رسید. آیت‌الله خامنه‌ای در پوستر انتخاباتی خودشان در انتخابات سال 60 که به‌صورت سیاه و سفید و با طرحی از چهره ایشان منتشر شده بود از تعبیر «حکومت اسلامی» استفاده کرده بودند. در این پوستر انتخاباتی که پایگاه اطلاع‌رسانی حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب بازنشر کرد این جمله ذکر شده بود که «حکومت اسلامی آن حکومتی است که مردم را به فکر کردن دعوت می‌کند و هدایت ذهن مردم را برعهده می‌گیرد.» در پوسترهای تبلیغاتی ایشان شعاری به چشم نمی‌خورد اما در مراسم تنفیذ حکم خودشان گفتند ریشه استکبار و ضعف‌های اجتماعی و اقتصادی را قطع می‌کنند.

• دروازه عبور از اقتصاد دولتی‌

انتخابات ریاست‌جمهوری سال 68 ایران را باید نقطه عطف تغییر نگاه اقتصاد دولتی به اقتصاد غیرمتمرکز و بخش خصوصی دانست. این انتخابات یک سال پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و تأثیرات بسیار‌ زیادی بود که جنگ بر اقتصاد ایران گذاشته بود. مجموعه این شرایط باعث شد که شعارهای آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی در انتخابات ریاست‌جمهوری پنجم حول محور اقتصاد و بازسازی اقتصادی بچرخد. شعار اصلی او توسعه اقتصادی بود؛ می‌خواست کشاورزی و صنایع را توسعه و بازار را رونق دهد. بررسی شاخص‌های اقتصادی در این دوره حاکی از رکود شدید اقتصادی است که از سال 1365 شروع و در سال 1367 به عمق خود رسید که مهم‌ترین دلیل آن کاهش بسیار شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی از ماه‌های آخر‌ سال 1364بود. در نخستین دوره ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی و با گذشت یک سال پس از پایان جنگ تحمیلی، دولت نخستین برنامه توسعه را با انتخاب استراتژی «آزادسازی اقتصادی» و «بازسازی» آغاز کرد.

چند‌ماه پیش از آنکه هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور شود، تغییرات مهمی اتفاق افتاده بود. با رحلت امام‌خمینی(ره) بنیانگذار انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای از سوی خبرگان به‌عنوان رهبر انتخاب شده بود. به‌دنبالش با تغییرات قانون اساسی پست نخست‌وزیری حذف شد و ریاست‌جمهوری همه وظایف اجرایی را بر‌عهده گرفت. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در این دوره، فقط یک رقیب به نام عباس شیبانی داشت و توانست در مقابل او با بیش از 16میلیون رأی به پیروزی برسد. او با همین برنامه‌ها برای بار دوم رئیس‌جمهور شد. دولت او دولت سازندگی لقب گرفت. او این بار به‌طور رسمی با شعار «سازندگی» پا به عرصه رقابت‌های ریاست‌جمهوری گذاشته بود. در همین دوره برنامه‌های توسعه نیز در ایران سامان گرفته بودند و نخستین برنامه توسعه از سال 68 اجرا شد. رئیس‌جمهور دوران سازندگی با هدف توسعه اقتصادی، «اقتصاد آزاد»، «کاهش مداخله دولت در اقتصاد» و «تعامل بین‌المللی به نفع توسعه اقتصادی» را در دستور کار قرار داد. «رشد و توسعه پایدار»، «تثبیت و تعدیل اقتصادی»، «سیاست‌های اقتصادی استوار بر برنامه»، «کاهش حجم دولت»، «آزاد‌سازی اقتصادی»، «رقابتی کردن اقتصاد»، «ترویج صادرات»، «تک نرخی کردن ارز» و «جذب سرمایه و تکنولوژی» از کشورهای دیگر مهم‌ترین مولفه‌های این نگاه جدید بر الزامات اقتصادی کشور بود. پیرو همین نگاه دولت هاشمی در ابتدا سیاست «تعدیل اقتصادی» و پس از آن سیاست «تثبیت اقتصادی» را در دستور کار خود قرار داد.

احمد توکلی جدی‌ترین منتقد و رقیب آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در دوره ششم ریاست‌جمهوری در سال 72 بود. او با وعده و شعار «عدالت اجتماعی» به مقابله با سیاست‌های دولت مستقر آمده بود. احمد توکلی سیاست‌های اقتصادی دولت هاشمی رفسنجانی را تبعیض‌آمیز و خلاف عدالت در جامعه می‌دانست.

• 76؛ اقدام علیه فضای بسته سیاسی

دولت سازندگی با همه آثاری که در بازسازی و نوسازی اقتصاد پس از جنگ در ایران داشت، نتوانست ایده‌آل‌های سیاسی طبقه متوسط شکل‌گرفته در این سال‌ها را برآورده کند. چهره‌های دانشگاهی و نخبگان منتقد رویکردهای محافظه‌کارانه دولت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در سال‌های پس از جنگ در عمل دل به ایجاد توسعه سیاسی در کشور بسته بودند. گرمای چنین مطالباتی به‌صورت خفته در میان مردم وجود داشت که حضور سیدمحمد خاتمی در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری، آن را تبدیل به زایش جریان اصلاح‌طلبی در کشور کرد. جریانی که تا سال‌ها قبل در قالب جریان چپ در فضای سیاسی کشور تنفس می‌کرد و پس از دولت سازندگی با شعار اصلاحات سیاسی به میدان آمده بود. سیدمحمد خاتمی با شعار جامعه مدنی، قانون‌گرایی، توسعه سیاسی و نهادینه کردن آزادی با بیش از ۲۰ میلیون رأی به ریاست‌جمهوری رسید. موجی از انتظارات سیاسی و فرهنگی در ایران شکل گرفت و 4 سال بعد در هشتمین دور ریاست‌جمهوری با شعار فردای بهتر برای ایران اسلامی با بیش از

۲۱ میلیون رأی انتخاب شد.

مهم‌ترین رقیب خاتمی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 76علی‌اکبر ناطق‌نوری بود که ریاست مجلس پنجم را برعهده داشت. نامزدی او در ادامه راه ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و محور شعارها و وعده‌هایش نیز در همان چارچوب سیاست‌های دولت سازندگی بود. ناطق‌نوری در وعده‌های خود که بر پوسترهای انتخاباتی‌اش نقش بسته بودند به‌طور مشخص بر 4محور «تداوم توسعه»، «تأمین اشتغال جوانان»، «مهار تورم» و «رفع محرومیت و تبعیض» تأکید کرده بود. در شعارهای او برخلاف سیدمحمد خاتمی ردی از ایده‌ها و برنامه‌های توسعه سیاسی در کشور دیده نمی‌شد.

• 84 و ۸۸؛ نامزدها با نان و نفت و یارانه می‌آیند!

مردم دلزده از تب و تاب‌ها و کشمکش‌های سیاسی دوران اصلاحات، در سال 84 رو به نامزدی آوردند که به وعده‌های اقتصادی بازگشته بود. درواقع نامزدهای نهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران می‌خواستند نان، پول و نفت را همه با هم مستقیم سر سفره مردم بیاورند. در این دوره از انتخابات در سال 1384، تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری به وضوح متمرکز بر وعده‌های اقتصادی و توزیع مستقیم پول میان مردم بود. شدت و حدت این شعارها و گیرایی‌ای که برای مردم داشتند به اندازه‌ای بود که حتی محسن رضایی فرمانده سال‌های دوران جنگ با شعار «آن مرد با نان می‌آید» در پوسترهای انتخاباتی‌اش به کارزار رقابت‌ها آمده بود. معروف‌ترین پوسترهای انتخاباتی نیز همان پوستر معروف احمدی‌نژاد بود که با جمله «پول نفت باید سر سفره‌های مردم دیده شود» در خیابان‌ها نصب شده بود. او از شهرداری تهران به گود رقابت‌های ریاست‌جمهوری ورود کرده بود و هجمه سنگینی نسبت به اشرافی‌گری میان مسئولان و تبعیض و بی‌عدالتی میان مردم داشت. فضای انتخاباتی ریاست‌جمهوری نهم به وضوح از طرح موضوعات توسعه سیاسی در 8سال قبل فاصله گرفته بود. بر همین اساس مهدی کروبی، نخستین نامزد این دوره از انتخابات بود که وعده پرداخت 50هزار تومان پول در هر‌ماه به ازای هر ایرانی داد. کار به آنجا رسید که سایر نامزدهای انتخاباتی همچون محمود احمدی‌نژاد و آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی نیز موضوع پرداخت‌های مستقیم به مردم را در دستور کار ستادهای انتخاباتی‌شان قرار دادند. پس از آنکه انتخابات سال 84 به مرحله دوم کشیده شد، مناظرات میان نمایندگان آیت‌الله هاشمی و محمود احمدی‌نژاد برگزار شد؛ محمدباقر نوبخت به نمایندگی از آیت‌الله هاشمی و محمد خوش‌چهره به نمایندگی از احمدی‌نژاد.

در همین مناظره آخر و 2شب مانده به انتخابات در مرحله دوم بود که به یکباره رقابت میان نمایندگان نامزدها بر سر پرداخت نقدینگی به مردم بالا گرفت. خوش‌چهره گفت که اگر احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور شود ماهانه 70هزار تومان به مردم پرداخت خواهد کرد و در دقیقه پایانی این مناظره نوبخت گفت که همین الان آقای هاشمی اطلاع دادند درصورت رئیس‌جمهور شدن ماهانه 100هزار تومان به مردم پرداخت خواهند کرد. 4سال بعد و پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دهم این وعده محقق شد و در قالب یارانه‌ها رقمی بین 40تا 50هزار تومان بین مردم توزیع شد. از شعارهای محمدباقر قالیباف نیز که از فرماندهی نیروی انتظامی پا به عرصه رقابت‌ها گذاشته بود مشخص بود که بهبود معیشت مردم را در شعارهایش هدف قرار داده است. او در پوسترهای تبلیغاتی خود از شعار «زندگی خوب برازنده ایرانی» بهره گرفته بود. سایر نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری نهم نیز از قاعده شعارهای اقتصادی پیروی می‌کردند. ازجمله علی لاریجانی که با سابقه 10سال ریاست پیشین سازمان صدا و سیما نامزد انتخابات شده بود و در پوسترهای زردرنگ تبلیغاتی خود از شعار هوای تازه به همراه «دولت امید» استفاده کرده بود. لاریجانی البته برخلاف سایر نامزدهای جریان اصولگرا همزمان از شعارهای سیاسی و اقتصادی استفاده کرده بود. در همان دوره نیز مورد انتقاد هم‌طیفانش قرار گرفت که شعارهای نزدیک به اندیشه لیبرالیسم سرمی‌دهد. او از نواندیشی دینی در تبلیغاتش بهره می‌برد و به‌عنوان مهم‌ترین رویکرد اقتصادی خود از «افزایش ثروت ملی» و تشکیل «دولت مدرن برای فردای روشن ایرانیان» سخن گفته بود.

• شعارعدالت توزیعی‌

دولت‌های نهم و دهم به‌طور ویژه بحث عدالت و برابری‌های اجتماعی را از طریق مواردی همچون اعطای سهام عدالت و بعدتر اعطای یارانه مستقیم به مردم دنبال می‌کرد، 2اقدامی که هر دوی آنها یا تاکنون اجرا نشده است یا اجرای ناقص‌شان مشکلات عدیده‌ای را در کشور دامن زده است. احمدی‌نژاد در اظهاراتش نیز از تعبیر «دولت اسلامی» یاد می‌کرد. احمدی‌نژاد رسیدگی به طبقه محروم را جزو شعارهای انتخاباتی خود در رقابت‌های سال ۸۴ و ۸۸ قرار داده بود. می‌گفت از جنس مردم است و برنامه‌ها و شعارهایش حول و حوش اقتصاد معیشتی مردم می‌چرخد و می‌خواهد مشکلاتی مثل مسکن و اشتغال را حل کند. او در انتخابات سال ۸۸ با شعار عدالت و مهرورزی برای ۴ سال دیگر بر مسند ریاست‌جمهوری تکیه زد. ۴ سال قبل‌تر در جریان میثاق‌نامه معروف خود با اعضای کابینه‌اش چند وعده انتخاباتی خود را به آنها یادآوری کرده بود.رقبای انتخاباتی احمدی‌نژاد در انتخابات سال ۸۸ با ترکیبی از وعده‌های سیاسی و اقتصادی به میدان آمدند. شعارهای سیاسی میرحسین موسوی و شیخ مهدی کروبی به‌عنوان ۲ نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری دهم مبتنی بر توسعه سیاسی و نقد عملکرد دولت نهم بود. در حوزه اقتصادی نیز هر ۳ رقیب احمدی‌نژاد- محسن رضایی، موسوی و کروبی- آمار و ارقام اقتصادی دولت محمود احمدی‌نژاد را ناصحیح می‌دانستند و وعده‌های اصلاحات اقتصادی را نیز جزو شعارهای اصلی خودشان قرار داده بودند. به‌طور مشخص میرحسین موسوی برای انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیبی از ۴ شعار را به‌عنوان وعده‌هایش مطرح کرده بود. او شعار خود را «ایرانی پیشرفته با قانون، عدالت و آزادی» عنوان کرده بود. شعار انتخاباتی موسوی نشان می‌داد نخست‌وزیر سال‌های جنگ همچنان برخی تمایلات چپ‌گرایانه خود در زمینه اقتصاد دولتی را حفظ کرده است. او مانند تمام قائلان به تفکر چپ، عدالت را مقدمه آزادی قرار داده بود؛ دیدگاهی که شاید برخلاف دولت‌های سازندگی و اصلاحات چندان نقش پررنگی از توسعه اقتصادی و بخش خصوصی نداشت.

• ۹۲؛ اقتصاد همچنان تحت جراحی نامزدها

نزدیک به ۳ سال پس از پرداخت نخستین یارانه ماهانه به ایرانیان، ۸نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم همچنان شعارهای اقتصادی و بهبود معیشت مردم را در صدر برنامه‌های خودشان قرار داده بودند. تورم بالا در سال ۹۱ به همراه رشد منفی اقتصاد‌ در سال‌های ۹۱ و ۹۲ باعث شده بود تا نامزدها قبل از هر چیز راهکار عاجل خودشان را برای خروج از این شرایط به مردم ارائه کنند. ۷نفر از ۸ نامزد اولویت اصلی خود را حل مسئله معیشت مردم و مشکلات اقتصادی کشور عنوان کرده و برای برون‌رفت از وضعیت موجود راه‌حل‌هایی نیز ارائه کردند. محمدباقر قالیباف و محمدرضا عارف برنامه‌های اقتصادی خود را به‌صورت مکتوب منتشر کردند و دیگران نیز در گفت‌وگو با رسانه‌ها یا سخنرانی‌های عمومی گفتند که برای حل مسئله اقتصاد چه برنامه‌هایی دارند. محسن رضایی که برای سومین دور در این انتخابات نامزد شده بود، می‌گفت که یک برنامه کاملا کارشناسی شده برای اقتصاد ایران تدوین کرده است. او که در دور پیشین انتخابات ریاست‌جمهوری پیشنهاد کرده بود ایران به ۹ فدرال تقسیم شود، این بار گفت که ایران را براساس کار ملی به مناطق مختلف تقسیم کرده و هر منطقه نیز در نقش مکمل مناطق دیگر وظیفه افزایش تولید ملی را بر عهده دارد. محسن رضایی مدل اقتصادی دولت خود را اقتصاد مردمی عنوان کرد و گفت: «این مدل نه سوسیالیستی است و نه لیبرالی. یک اقتصاد مردمی است به این معنا که مالکیت، سرمایه‌گذاری و بازار در آن وجود دارد اما ماهیت و محتوای آن اجتماعی و مردمی است و مردم و ارزش‌های الهی ۲ رکن اصلی آن هستند.» حجت‌الاسلام حسن روحانی، نامزد دیگر این دوره از انتخابات نیز به‌طور مشخص با ۳وعده به این انتخابات آمده بود. او وعده‌های «نجات اقتصاد»، «احیای اخلاق» و «تعامل با جهان» را داد. یکی از مهم‌ترین وعده‌های او برنامه 100روزه برای حل مشکلات اقتصادی بود. او در یکی از آخرین نشست‌های خبری خود در سال۹۶ گفت که دولت یازدهم در هر ۳مورد به توفیقاتی دست یافته است اما در پاسخ خبرنگاری که درباره وعده 100روزه‌اش پرسیده بود، گفت من نگفتم صدروزه مشکلات را حل می‌کنم. یکی از نکات در خور توجه این مسئله بود که بحث پرداخت پول نقد به مردم همچنان در شعارهای نامزدها وجود داشت و آنان شاید برای جلوگیری از ریزش آرایشان در انتخابات از نقدهای خود نسبت به آثار منفی یارانه‌های مستقیم در اقتصاد ایران چشم‌پوشی کردند. روحانی به‌طور مشخص در پوسترهای تبلیغاتی خود از یارانه نقدی و یارانه‌های کالایی به‌عنوان بخشی از شعارهای خود یاد می‌کرد. با این حال هیچ‌کدام از وعده‌های حجت‌الاسلام روحانی که پیش از ریاست‌جمهوری؛ سابقه هدایت مذاکرات هسته‌ای را داشت، به اندازه وعده حل و فصل منازعات ۱۰ ساله ایران در پرونده هسته‌ای پررنگ نبود. او بخش عمده‌ای از تحقق شعارهای خود در نجات اقتصاد و تعامل سازنده با جهان را در چارچوب توافق هسته‌ای با قدرت‌های بزرگ 1+5 دنبال می‌کرد.

• ۹۶؛ برنامه‌های ملموس اقتصادی

تحریم‌های جهانی علیه ایران در ماجرای هسته‌ای اگرچه تا انتخابات قبل بهانه‌ای برای رشد اقتصادی ایران شمرده می‌شد اما در انتخابات سال ۹۶ حداقل این مانع بزرگ از سر راه برداشته شده است و نامزدها برنامه‌های اقتصادی ملموس‌تر و دقیق‌تری برای رشد اقتصادی کشور در شرایط عادی و پس از برجام و توافق هسته‌ای ارائه داده‌اند. روحانی، جهانگیری، قالیباف، رئیسی، میرسلیم و هاشمی‌طبا، ۶نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم شدند که به وضوح در رویکردها و مواضع آنها اقتصاد حرف اول را می‌زند. روحانی پس از ثبت‌نام در این دوره از رقابت‌ها در ستاد انتخابات وزارت کشور گفت: آمده‌ام برای پیشرفت بیشتر، همه ما باید دوباره بیاییم برای اسلام اعتدالی دوباره بیاییم برای اسلام رحمت، دوباره بیاییم برای انقلاب عقلانی و انسانی، در کنار هم بایستیم و ایران را باهم بسازیم. او البته بار دیگر وعده برنامه 100 روزه تحول اقتصادی داده‌است. محمدباقر قالیباف، شهردار تهران با شعار دولت عمل که کنایه‌ای به وضعیت فعلی داشت ( خیلی‌هادر شبکه‌های مجازی از دولت روحانی با ‌عنوان دولت حرف یاد می‌کنند) این بار با برنامه عدد و رقمی به میدان رقابت‌ها آمد. او ۳ برنامه مشخص دارد‌: من محمدباقر قالیباف به شما متعهد می‌شوم با توکل به خدا دولت انقلابی راتشکیل دهم و در یک دوره ۴ساله درآمد کشور را به 5/2برابر برسانم و ۵ میلیون فرصت شغلی ایجادکنم. سومین برنامه قالیباف نیز این بود که ماهانه ۲۵۰ هزار تومان برای ثبت‌نام‌کنندگان در سامانه ملی کار واریز می‌کنم. به گفته او اسامی جوانان بالای ۱۸ سال در این سامانه ثبت می‌شود.ابراهیم رئیسی، تولیت آستان قدس رضوی گفت که اگرچه اقدامات همه روسای دولت‌های قبل را ارج می‌نهد «اما اکنون مردم نگران کسب و کار هستند و کشوری با این همه ذخایر نباید بیکار داشته باشد.» او گفت شعارم «دولت کار و کرامت» است. رئیسی گفته یارانه 3دهک پایین جامعه را تا ۳ برابر افزایش خواهد داد و سالی ۱.۵ میلیون شغل ایجاد خواهد کرد.

• ‌سفر انتخاباتی به کرمان

حجت‌الاسلام حسن روحانی که در مناظره روز جمعه آماج انتقاداتی درباره وعده‌ها و برخی اقدامات قرار گرفته بود در اینستاگرام تلاش کرد به بخشی از انتقادات پاسخ دهد.او یک روز بعد از نخستین مناظره گروهی در صداوسیما به کرمان رفت.دیروز همچنین اسامی 12مسئول ستاد انتخاباتی حسن روحانی اعلام شد که حسین شریعتمداری نفر اول ستاد و محمدعلی وکیلی سخنگوی ستاد هستند.‌پخش تصاویر دانش‌آموزان در تجمع شهر کرمان از حاشیه‌های سفر او بود که در فضای مجازی مورد توجه قرار گرفته بود.

• ‌دعای پدر قالیباف قبل از مناظره

محمدباقر قالیباف دیروز برنامه تلویزیونی نداشت، اما بعد از مناظره‌ها همراه با جهانگیری در مرکز خبرهای انتخاباتی قرار داشت.محمد دهقان رئیس ستاد قالیباف هم در توییتر خود نوشت قبل از مناظره وقتی از پدر قالیباف خواسته برای پسرش دعا کند گفته است برای سربلندی ایران و رهبرم دعا می‌کنم.او با انتشار سندی همچنین تأکید کرد: براساس گزارش شرکت ملی صنایع پتروشیمی درصورت سرمایه‌گذاری در صنایع تکمیلی پتروشیمی می‌توان در ازای تولید هر یک میلیون تُن پلیمر 200هزار شغل ایجاد کرد! ‌

• ‌نامه میرسلیم به رقبا

مصطفی میرسلیم بعد از انکار برخی وعده‌ها توسط نامزد‌های دولتی در مناظره تلویزیونی نامه‌ای به رقبای انتخاباتی نوشت که در آن آمده است: رشد رسانه‌ها و نظارت عمومی به مرحله‌ای رسیده است که امکان انکار وعده‌ها و عملکردها دیگر از نظریاتی همچون «دروغ بزرگ» پیروی نمی‌کند و درجا رسوایی پدید خواهد آورد.میرسلیم عصر دیروز در برنامه رادیو شرکت کرد.‌میرسلیم ‌ همچنین در برنامه گفت‌وگو با ایرانیان خارج از کشور در شبکه جام‌جم‌گفت: در این دوره به معیشت مردم فشار آمد و بیکاری رشد کرد.

• ‌رئیسی در راه زنجان و قزوین

سید ابراهیم رئیسی نامزد دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، امروز یکشنبه به استان‌های زنجان و قزوین می‌رود. سیدابراهیم رئیسی پس از ضبط برنامه تبلیغاتی در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسش خبرنگار ما درخصوص برنامه‌هایش برای رفع مشکلات جوانان گفت: 11میلیون جوان آماده ازدواج در کشور وجود دارند و در پاسخ به این سؤال که چرا ازدواج نمی‌کنند می‌گویند خانه و شغل ندارند. رئیسی گفت: ایجاد سالانه حداقل یک میلیون شغل با ظرفیت کشور همخوانی دارد.

• ‌ستادهای جهانگیری فعال شد

خبرگزاری تسنیم بعد از مناظره‌های روز جمعه نوشت: فعالیت‌های ستاد انتخاباتی جهانگیری پس از حضور ضعیف روحانی در مناظره‌ها با تصمیم اصلاح‌طلبان به‌زودی آغاز می‌شود. عبدالواحد موسوی‌لاری نایب‌رئیس شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان با بیان اینکه مرام جهانگیری مشخص شده، گفت: تشکیل ستاد انتخاباتی حق همه کاندیداهاست.او همچنین اعلام کرده است که از بین روحانی و جهانگیری یک نفر می‌ماند.در اردوگاه مقابل حسین شریعتمداری درباره احتمال باقی‌ماندن جهانگیری‌تا مرحله آخر انتخابات، تصریح کرد: ‌ آقای جهانگیری گفته بود که برای کمک به روحانی آمده البته این امر با قانون اساسی مغایرت دارد.

• ‌پاسخ هاشمی‌طبا به یک سؤال

سیدمصطفی هاشمی‌طبا کاندیدای دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری در گفت‌وگویی، درباره صنعت گردشگری و چگونگی معضل بیکاری با آن اظهار داشت: من همچنان که قبلاً نیز تأکید داشتم اقداماتی باید در صنعت و کشاورزی صورت بگیرد اما نمی‌توانیم معضل بیکاری را در این دو مقوله حل کنیم. وی در پاسخ به این سؤال که آقای روحانی نیز سال‌92 وعده داده بودند که با صنعت گردشگری می‌توان 4میلیون شغل ایجاد کرد پس چرا معضل بیکاری حل نشد؟ گفت: باید علت اینکه چرا صنعت گردشگری نتوانسته معضل بیکاری را حل کند و فعال‌تر باشد را از دولتی‌ها ‌پرسید.