به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از طلیعه، تحلیل شبهات و تعابیر موجود در باب رویکردهای علوم انسانی اسلامی و تثبیت این مفهوم در دیدگاههای علمی و آموزشی و همچنین تبیین پیش نیازهای دست یابی به نظریات و اجرا سازی معنی اسلامی سازی علوم انسانی و نیز بررسی چالش های موجود در این مسیر، ما را بر آن داشت تا با محمدباقر خراسانی، مدیر اجرایی مجمع عالی حکمت اسلامی، محقق و استاد حوزه و دانشگاه، گفتگویی انجام شده است که مشروح آن در ادامه از نظرتان می گذرد؛
*مخالفین طرح اسلامی سازی علوم انسانی معتقد هستند که حرکت طبیعی و نرمال علمی، حرکتی رو به جلو و پیش رونده است و معتقد هستند در حال حاضر رخوت و سکون عظیم و شدیدی در حوزه ها و مراکز علمی دینی حکم فرما است که این سکون و رخوت، باعث خواهد شد در صورت پیاده سازی طرح علوم انسانی اسلامی، به همین متدها و شاخصه های موجود علوم انسانی نیز، صدمه و آسیب برسد، آیا این تعبیر و تحلیل را می پذیرید؟
در برابر این دیدگاه ها و نظریات باید بیان کرد که، جریانات و افرادی که این دیدگاه ها و تحلیل ها را ارائه می کنند، به طور قطع، با محیط و جو و فضای آموزشی مراکز دینی و حوزه های علمیه دینی، آشنائی ندارند و از طرفی نیز از فعالیت ها و مناسبات این نهادها بی خبر هستند. اگر شما در موارد و علوم مختلف مانند، فقه، اصول، فلسفه، کلام و منطق به طور صحیح دقت و توجه نمایید، قطعاً پیشرفت ها و دست آورد های نوین این مباحث و علوم را در فضاهای علمی دینی و حوزه های علّمیه خواهید دید.
به طور نمونه، در باب بحثی مثل علم فلسفه، شما می بینید که این علم در بدو ورود به جامعه ایرانی و اسلامی دارای قریب پانصد موضوع و بحث می بوده که در حال حاضر و بنا به تحقیقات و پژوهش های علمی و دینی، این بحث در جوامع علمی و اسلامی دارای قریب دو هزار مسئله و مورد می باشد، مگر علوم انسانی چیزی به غیر از فلسفه است و یا در باب مسائل فقهی، در حال حاضر و در شرایط موجود، موارد و شبهاتی در باب شبه فقه وجود دارد و یا در بحث کلام تعارضات و شبهات فراوانی مطرح و منقول می بوده است، در حالی که شما می بینید، حرکت پویا و رو به جلوی علمی ای که در مجامع و نهادهای علمی دینی ساری و جاری است، توانسته است به این مباحث وارد شود و به شبهات و سوالات و ایرادات پاسخگو باشد، بنابراین این دست شبهات و دیدگاه ها یا از جانب کسانی مطرح می شود که اساساً به فضا و محیط علمی و آموزسی دینی اشراف ندارند و یا از جانب کسانی که، بنا به دلایل گوناگون فریفته و مرعوب علوم انسانی غربی شده اند و فقط و تنها فقط، این دست یافت ها و علوم را عامل پیشرفت و ترقی علمی و اجتماعی جامعه می دانند.
به طور نمونه در همین محیط و فضای آموزشی مجمع عالی حکمت اسلامی، در حال حاضر رویکرد مجمع، این مسئله و مورد است که با توجه به منابع و متون و مولفه های علوم اسلامی، یک علوم انسانی مبتنی بر گزاره ها و شاخصه های علوم اسلامی تولید و در اختیار نهاد ها و مراکز علمی و آموزشی قرار گیرد و در این مسیر به حمدالله توانسته ایم رویکردها و دست آوردهای متقن و مفیدی را استحصال نماییم، بنابراین با توجه به اشراف و آشنایی که به فضا و اتمسفر محیط های حوزوی و دینی دارم، اعلام می کنم که بنا به استناد به دلایل علمی و متقن، این نظریه که فضاهای علمی و آموزشی حوزوی و دینی، دارای رخوت و سکون هستند را مورد قبول و وارد نمی دانم.
اگر این پیوند و ارتباط بین عالمان و اساتید مبانی و عالمان و اساتید تولید کننده مولفه های علمی و پژوهشی ایجاد گردد، باید گفت که اصلی ترین پیش نیاز تولید علوم انسانی اسلامی محقق شده است
*حضرت امیر(ع) در فرمایشی می فرمایند: «حکمت را فرا بگیرید هر چند از اهل نفاق» آیا به نطر شما در باب ورود و رسوخ مبانی علوم انسانی غربی به جوامع اسلامی، ما فراگیر این علوم بودیم یا در مواجهه با این دست آورد ها مسّخر شدیم؟
در این مقوله باید گفت که، متأسفانه در مراحل و مواضعی، هر چه که از علوم و شاخصه های علمی غربی به جامعه اسلامی وارد شده است را بی چون و چرا پذیرفته ایم و در مواقعی به طور قطع، فقط دریافت کننده دست آورد ها و مولفه های وارداتی و غربی بوده ایم. در باب مقوله پذیرش و فراگیری علم در مبانی دینی و آموزه های اسلامی، همان تعبیر شریف و والای قران کریم باید مورد توجه و اهتمام قرار گیرد. قرآن کریم در این مقوله می فرماید: «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» یعنی دریافت و شنیدن تمامی دست آوردها و مبانی علمی، سپس برگزیدن و قبول نمودن بهترین و کاملترین و متقن ترین آنها، اسلام به حصارکشی و محصور کردن انسان فرمان نمی دهد، بلکه انسان را به فراگیری و تعّلم فرا می خواند. بنابراین جامعه اسلامی می بایست مسائل و موارد علمی گوناگون و مختلف را دریافت و پردازش نماید، یعنی با توجه به فرهنگ و مبانی فکری و اعتقادی و اجتماعی خود، علوم و دانش های وارد شده به جامعه خود را اصلاح و پردازش نماید و برای استفاده صحیح در اختیار دانش پژوهان و محققین خود قرار دهد.
نکته مهم دیگر در این مسیر این است که نباید با این دیدگاه که علوم وارداتی و غربی، متقن ترین و کاملترین دست یافت و پژوهش عالم است، با این دست آوردها و یافتهای علمی برخورد کرد، این دیدگاه نمی تواند درست و صحیح باشد، بلکه می بایست با دریافت مباحث و شاخصه های علمی جوامع دیگر، شاخصه ها و مولفه های علمی خود را نیز ارائه می نماییم تا با تبادل و گفتمان، به بهترین دست آورد و نتیجه دست یابیم. شما در سیره و سیرت ائمه معصومین(ع) نیز این رویکرد را به طور صحیح و اصولی می بینید، این بزرگواران با مباحثه و مناظره با اشخاص مختلف با استفاده از نظریات و اندیشه های آنها، اندیشه ها و دست آوردهای اصولی خود را به جوامع دیگر ارائه می نمودند و در جهت استفاده صحیح و کاربردی علوم و دانش های بشری گام بر می داشتند.
*به نظر شما این سیطره و رسوخ علوم غربی، چه تأثیری بر نهاد های علمی و پژوهشی جوامع اسلامی داشته است؟
باید گفت که اگر که این علوم و مناسبات تأثیری بر جامعه اسلامی ایران نگذاشته بود، می بایست در حال حاضر یک نظام و تشکّل و علوم انسانی اسلامی کامل و متقن، در سطوح مختلف آموزشی و دانشگاهی موجود می بود و مشکلی به نام تسرب آرا و نظریات وارداتی و نامتعارف غربی به جامعه مشهود و معلوم نبود. در این باب این نکته را نیز نباید فراموش کرد که، پاره ای از همین نظریات و آرای علوم انسانی غربی، اساس و بنیاد الهی و اسلامی دارند، یعنی به تعبیری این دست آوردها، محصول دانش و پژوهش های و معارف الهی و اسلامی هستند، ولی بنا به دلایلی، مجامع علمی غربی این دست آورد ها را از مراکز اسلامی دریافت کردند و سپس با تغیراتی جزیی و ظاهری و با اسم و نام های فریبنده، همان دست آورد ها و شاخصه های مبنایی اسلامی را تحویل ما و مراکز علمی ما دادند که می بایست در این مسیر، یعنی پیاده سازی علوم انسانی الهی و اسلامی، حتماً به این نکته و معنی توجه و دقت داشت.
بنا به استناد به دلایل علمی و متقن، این نظریه که فضاهای علمی و آموزشی حوزوی و دینی، دارای رخوت و سکون هستند را مورد قبول و وارد نمی دانم
*به نظر شما پیش نیازهای بحث اسلامی سازی علوم انسانی چه مقوله یا مقولاتی هستند؟ در این مقوله بحث هایی مانند ارائه معارف جدید و رویکردهای نوین مطرح است، این مقولات را چگونه تبیین می فرمایید؟
اولین مولفه و شاخصه در این رویکرد این باید باشد که، جامعه اسلامی و نهاد های علمی و آموزشی آن به این نتیجه و معنی دست یابند که، منابع و متون متقن و کامل و جامعی برای استفاده و استحصال گزاره ها و شاخصه های علوم انسانی در منابع و کتب الهی و اسلامی وجود دارد و می توان از این منابع و متون کافی و وافی بهره جست. اگر جامعه اسلامی به این هویت فرهنگی دست یابد که، هم منابع و هم متون الهی و اسلامی در مسیر اسلامی سازی علوم انسانی موجود است و هم این که توان استحصال و استخراج این گزاره ها، از منابع و کتب الهی و اسلامی وجود دارد، به طور قطع، به اصلی ترین پیش نیاز این مسیر و راه دست یافته است.
در حال حاضر و شرایط موجود باید گفت که، متأسفانه این دیدگاه و رویکرد در بین مراکز و نهادهای علمی و اساتید دانشگاهی وجود ندارد. در این باب عده ای معتقد هستند که، منابع و متون کافی برای این معنی موجود نیست و عده ای معتقد هستند، توانایی و قدرت استحصال و استخراج گزاره های الهی و اسلامی برای استفاده در گزاره های علوم انسانی وجود ندارد. نکته مهم و اساسی در این رویکرد این است که، می بایست بین افرادی که آشنایی با مبانی و مولفه های الهی و اسلامی دارند با کسانی که توانایی تولید و تکثیر گزاره های علمی و آموزشی را دارند، یک پیوند محکم و اساسی ایجاد شود.
اگر این پیوند و ارتباط بین عالمان و اساتید مبانی و عالمان و اساتید تولید کننده مولفه های علمی و پژوهشی ایجاد گردد، باید گفت که اصلی ترین پیش نیاز تولید علوم انسانی اسلامی محقق شده است. زمانی که این رویکرد ایجاد شود می توان به ایجاد رویکرد های نوین و جدید که همان ناظر بر نیاز بودن و کارگشا بودن و مفید حال جامعه بودن و به تعبیری به روز بودن، در طرح و تولید علوم انسانی اسلامی امیدوار بود و تا زمانی که این پیوند به طور اساسی بین عالمان گزاره ها و تولیدکنندگان مبانی علوم انسانی ایجاد نگردد، به طور قطع در مسیر اسلامی سازی علوم انسانی، با چالش و معضل مواجه خواهیم بود.
